خانواده و وظايف مبلغان ديني (1)

از مسائل مهمي كه مبلغان بزرگوار در مناطق تبليغي خود با آن مواجه هستند و كمتر در مورد آن سخن گفته شده، مسئله خانواده و فرزندان آنان مي‏باشد؛ زيرا مبلغاني كه خانواده‏هاي خود را در تبليغ به همراه دارند، مسئوليت زيادتري در قبال امر تبليغ دارند و نه تنها رفتارها و گفتارهاي شخصي آنان، بلكه عملكرد خانواده‏هايشان نيز در كار تبليغاتي مؤثر است. اساسا يكي از وظائف مهم مبلغان ديني و روحانيون مذهبي غفلت نكردن از پي آمدهاي مثبت و منفي رفتار خانواده‏هاي ايشان در جامعه مي‏باشد.
چگونگي رفتار مبلغ با همسر و فرزند خود، كيفيت رفتار همسر و فرزندان مبلغان روحاني با ساير مردم، نوع پوشش ظاهري، رفت و آمدهاي خانواده مبلغان در محيط تبليغ و... همواره زير نظر مي‏باشد و مردم با حساسيت كامل به آنان مي‏نگرند. قرآن كريم در مورد همسران پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله سخني دارد كه شامل تمام رهبران ديني و مبلغان و همسران و فرزندانشان نيز مي‏شود. خداوند متعال در سوره احزاب به وظيفه خطير همسران پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله اشاره كرده، مسئوليت آنان را چنين تبيين مي‏كند: «يا نِساءَ النَّبِيِّ مَنْ يَأْتِ مِنْكُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ يُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَيْنِ وَ كانَ ذلِكَ عَلَي اللّهِ يَسيرا * وَ مَن يَقْنُتْ مِنْكُنَّ لِلّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تَعْمَلْ صالِحا نُؤْتِها أَجْرَها مَرَّتَيْنِ وَ أَعْتَدْنا لَها رِزْقا كَريما1»؛ «اي همسران پيامبر! هر كدام از شما گناه آشكار مرتكب شود، عذاب او دو برابر خواهد بود و اين براي خدا آسان است و هر كس از شما از خدا و پيامبرش اطاعت كند و عمل نيك انجام دهد، پاداش او را نيز دو چندان خواهيم داد و روزي با ارزشي براي او درنظر گرفته‏ايم.»
بنابراين، مبلغان نسبت به ساير مردم وظائف سنگين‏تري در قبال خانواده‏هايشان دارند؛ همچنان كه همسران و فرزندان آنان نيز در مواجهه با ديگران و معاشرت با مردم وظيفه دارند كه در رفتار و اعمال خود مواظبت بيشتري داشته باشند.
در اين نوشتار، گذري به برخي از وظائف مبلغان - كه پرچمداران استقرار ارزشهاي الهي در جامعه هستند - در امور خانوده‏هايشان خواهيم داشت؛ زيرا كساني كه آيات الهي را بر مردم تلاوت مي‏كنند، خودشان بايد بيش از سايرين مواظبت كنند تا مبادا مشمول اين كلام الهي بشوند كه مي‏فرمايد: «اَتَأْمُرُونَ النّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ2»؛ «آيا ديگران را به نيكي دعوت مي‏كنيد و حال آنكه خويشتن را فراموش مي‏كنيد؟!»
گر مرد عمل نيستي از گفته چه حاصل
در گفتن و بشنيدن تنها كه اثر نيست

پاسداري از حريم خانواده

غيرت و حساسيت در مقابل ارزشهاي الهي يكي از مهم‏ترين صفات عالمان راستين و مبلغان اسلامي است. البته، غيرت مراتبي دارد كه عبارت است از: غيرت در دين، غيرت در اموال، غيرت در پرورش صحيح اولاد و از همه مهم‏تر غيرت در ناموس و خانواده.
حساسيت در مقابل آسيبهايي كه به جايگاه رفيع خانواده وارد مي‏شود و دفاع از آن در سيره خوبان عالم اهميتي به سزا دارد. امام صادق عليه‏السلام در اين مورد مي‏فرمايد: «سه خصلت براي مرد در مديريت صحيح خانواده ضروري است: مُعاشَرَةٌ جَميلَةٌ وَسَعَةٌ بِتَقْديرٍ وَ غَيْرَةٌ بِتَحَصُّنٍ3؛ رفتار نيكو [و پسنديده با خانواده]، توسعه [در رفاه و آسايش آنان] به قدر توان، و حساسيت در حفظ ناموس.»
مبلغان ديني كه دنباله رو علماء رباني بوده و كار ارزشمند انبياء الهي را به عهده دارند، شايسته است كه نسبت به خانواده خويش نيز آنان را الگو قرار دهند. همسر و دختر و فرزند يك روحاني، لازم است آداب به خصوصي را مراعات كند؛ او نمي‏تواند هر لباسي را بپوشد و از هر گونه پوششي استفاده كند؛ چرا كه مردم به خانواده يك مبلغ و روحاني به چشم اسلام و به عنوان تجسمي از ارزشهاي الهي مي‏نگرند و رفتار و حركات آنان را مجوّزي شرعي براي خود به حساب مي‏آورند. پيشواي ششم، امام صادق عليه‏السلام برخي از صفات انبياء الهي را اين گونه تبيين نموده است: «پنج خصلت از صفات پسنديده انبياء را از خروس بياموزيد: مُحافَظَتَهُ عَلي اَوْقاتِ الصَّلَوةِ وَالْغَيْرَةَ وَ السَّخاءَ وَ الشُّجاعَةَ وَ كَثْرَةَ الطُّرُوقَةِ4؛ 1. مواظبت بر اوقات نماز؛ 2. غيرت؛ 3. سخاوت؛ 4. شجاعت؛ 5. معاشرت زياد با خانواده.» اين حديث يادآور رهنمود زيباي تربيتي حضرت باقر عليه‏السلام است كه فرمود: «دوست ندارم دنيا و آنچه را كه در آن هست، داشته باشم، و لي شبي را در كنار خانواده‏ام نباشم5.»
آري، رهروان راه انبياء بايد مثل آنان در محافظت از دين و همچنين در مواظبت از فرهنگ و ناموس خويش بكوشند و هر كجا كه احساس كنند با عمل و رفتار آنان و خانواده و فرزندانشان اركان دين لطمه مي‏بيند و به باورهاي مردم آسيب مي‏رسد، شديدا جلوگيري نمايند.
اساسا خصلت پسنديده غيرت از صفات بارز الهي است. امام ششم عليه‏السلام با اشاره به اين صفت الهي فرمود: «اِنَّ اللّهَ غَيُورٌ وَ يُحِبُّ كُلَّ غَيُورٍ وَ مِنْ غَيْرَتِهِ حَرَّمَ الْفَواحِشَ ظاهِرَها وَ باطِنَها6؛ خداوند داراي غيرت است و هر غيرتمندي را دوست دارد و از غيرت الهي است كه تمام كارهاي زشت [و فساد و فحشاي] آشكار و پنهان را حرام كرده است.»
غيرت و حميت ديني ريشه در شجاعت و قوت نفس و نيروي ايمان هر فردي دارد. امام باقر عليه‏السلام فرمود: «تعدادي از اسيران جنگي را به حضور حضرت رسول اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله آوردند. همه آنان كه در مبارزه با پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله و در ميدان نبرد دستگير شده بودند، به دستور رسول الله صلي‏الله‏عليه‏و‏آله كشته شدند، ولي يكي از آنان آزاد گشت. اسير آزاد شده علت آزادي‏اش را پرسيد و گفت: اي پيامبر الهي! چرا هم سنگرانم را كشتي امّا مرا آزاد كردي؟! رسول الله صلي‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود: حضرت جبرئيل، پيك وحي، از سوي خداوند متعال برايم خبر آورد كه در تو پنج خصلت پسنديده وجود دارد كه آن صفات را خدا و رسولش دوست دارند:
1. تو نسبت به ناموس خويش مرد غيرتمندي هستي؛
2. صفت سخاوت و نيكوكاري داري؛
3. فردي خوش اخلاق و نيك رفتار مي‏باشي؛
4. خود را به صداقت و راستگويي آراسته‏اي؛
5. شجاعت و مردانگي در تو هست.
مرد با شنيدن اين پيام وحياني مسلمان شد و در پرتو ايمان راسخي كه در او پديد آمد به دفاع از اسلام و ارزشهاي والاي آن پرداخت تا اينكه در ركاب رسول خدا صلي‏الله‏عليه‏و‏آله در يكي از جنگها به شهادت رسيد.7
البته، اگر توصيه مي‏شود كه انسان بايد نسبت به خانواده‏اش غيرت و حميت داشته باشد، به اين معنا نيست كه با تنگ نظري و سختگيريهاي بي‏مورد زندگي را بر خود و همسر و فرزندانش تلخ و ناگوار سازد. امير مؤمنان علي عليه‏السلام در نامه‏اي كه به فرزند بزرگوار خود، امام حسن مجتبي عليه‏السلام نگاشته است، با اشاره به ضررهاي افراط گري در حفظ ناموس و غيرتمندي مي‏فرمايد: «اِيّاكَ وَ التَّغايُرَ في غَيْرِ مَوْضِعِ غَيْرَةٍ فَاِنَّ ذلِكَ يَدْعُوا الصَّحيحَةَ اِلَي السَّقَمِ وَ الْبَريئَةَ اِلَي الرَّيْبِ8؛ از غيرت نشان دادن بي مورد اجتناب كن، زيرا اين عمل درستكاران را بيمار دل و افراد پاكدامن را به سوي شك و بدگماني سوق مي‏دهد.»
در هر صورت انتظار مي‏رود، همسران و فرزندان مبلغان ديني نخستين كساني باشند كه در حد توان خويش عفت و عصمت وحجاب خويش را مراعات نمايند و با تبليغ عملي ارزشهاي الهي، به ايجاد فضايي معنوي در منطقه بكوشند؛ همچنان كه مبلغان والا مقام نيز در نگهداري حرمت خانواده خويش و ديگران اولين افرادي خواهند بود كه با اين عمل خويش نه تنها از سوء ظنها و سوء استفاده‏هاي احتمالي جلوگيري مي‏نمايند، بلكه اسوه‏هاي نيكو براي جوانان و مردمان منطقه محسوب مي‏شوند.
در اينجا نقل سخنان دختر گرامي استاد شهيد مرتضي مطهري ـ كه براي همسران و دختران و خانواده تمام مبلغان گرامي مي‏تواند مفيد باشد ـ مناسب مي‏نمايد: «پدرم رعايت و انجام مسائل عبادي، از جمله نماز اول وقت و حفظ كامل حجاب و داشتن وقار لازم را كه شايسته يك دختر مسمان است، متذكر مي‏شدند. در مورد درس خواندن و فراگيري علوم مختلف، بسيار تأكيد داشتند و البته، رعايت كامل موازين شرعي را لازمه اصلي كار مي‏دانستند. بعد از ازدواج من، انجام وظائف خطير همسري و مسئوليت مادري را به من گوشزد مي‏كردند. پس از پايان مراسم عقد و عروسي، در آخرين لحظات خداحافظي به من گفتند:
دخترم! تو به مثابه سفير من در زندگي آينده‏ات خواهي بود. سعي كن! چنان عمل كني كه خداوند و همسرت كاملا از تو راضي باشند. اميدوارم در آينده مادري نمونه براي فرزندانت باشي.9»
با توجه به آيات و روايات فراواني كه در اين موضوع وارد شده، شايسته است مبلغان گرامي با حفظ جايگاه رفيع خانواده و عمل نمودن به دستورات راهگشاي اسلام در محيط خانواده خويش و پرورش آنان با آداب صحيح قرآني، همسر و فرزندان خود را از موارد اتهام و سوءظنّ مواظبت و محافظت نموده و آنان را به عنوان الگوي خانواده‏هاي مسلمان در منطقه تبليغ و محل زندگي خويش قرار دهند.
چه بسا كه چنين تبليغات عملي و غير زباني كار سازتر از تبليغات مستقيم و خطابه‏هاي فني باشد. علي عليه‏السلام با احساس اين نياز در رهبران روحاني فرمود: «مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنّاسِ اِماما فَلْيَبْدَأْ بِتَعْليمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْليمِ غَيْرِهِ وَلْيَكُنْ تَأديبُهُ بِسيرَتِهِ قَبْلَ تَأْديبِهِ بِلِسانِهِ10؛ كسي كه در ميان مردم به عنوان پيشواي مذهبي آنان عمل مي‏كند، قبل از آموزش ديگران به آموزش خود آغاز كند و لازم است پيش از تبليغات زباني، تبليغ رفتاري و عملي نمايد.»

تلاش براي تربيت معنوي فرزندان

يكي ديگر از نكاتي كه در رابطه با خانواده مبلغان وجود دارد، تربيت صحيح فرزندان آنان مي‏باشد؛ چراكه عموم مردم انتظار دارند گفته‏ها و تبليغات زباني يك مبلغ راستين را در اعمال و روشهاي زندگي او مشاهده كنند و مي‏خواهند بدانند يك نفر عالم ديني كه دهها حديث و آيه و روايت در مورد زندگي صحيح و پرورش فرزندان سالم به مردم مي‏آموزد و آنان را با شيوه هايي آسماني به سوي سعادت و ديانت فرا مي‏خواند، خود چگونه در زندگي شخصي به آنها عمل كرده است.
نوع پوشش ظاهري فرزندان دختر و پسر، نام انتخاب شده براي آنها، چگونگي اصلاح سر و صورت، چگونه صحبت كردن و رعايت حجاب و حيا و عفت درگفتار و رفتار، توجه به مسائل مذهبي و اعتقادي، سلامتي و بهداشت و نظافت از مواردي است كه مردم در وجود يك روحاني و خانواده وي مورد توجه و ارزيابي قرار مي‏دهند.
آنان بخشي از توفيقات يك مبلغ مذهبي را در اطرافيان وي جستجو مي‏كنند و بر فرض عمل نكردن به تعاليم ديني پيش خود مي‏گويند: اگر او به گفته‏هاي خويش ايمان دارد، پس چرا رفتار خود و خانواده‏اش را با اين گفته‏ها تطبيق نمي‏دهد؟! شاعر عرب، سخن زيبايي در اين زمينه دارد، او مي‏گويد:
فَاِنْ كُنْتَ لاتَدْري فَتِلْكَ مُصيبَةٌ وَ اِنْ كُنْتَ تَدْري فَالْمُصيبَةُ أَعْظَمُ
«اگر [از وضعيت نابسامان خانواده و اطرافيان] اطلاع نداري، اين مصيبت است و اگر اطلاع داري [اما هيچ گونه اقدامي نمي‏كني]، مصيبت بزرگ‏تري است.»
رسول گرامي اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله در ضمن گفتاري11 راهگشا برخي از وظايف والدين را در مورد فرزندان بيان نموده كه تكريم شخصيت مادر، انتخاب نام نيك، توجه به سلامتي و مسائل بهداشتي فرزندان، اهتمام به نيازهاي تفريحي و ورزشي، آموختن قرآن، دور كردن از معرض گناه و ياري در امر ازدواج از جمله اين موارد است.
مبلغان متعهد بايد خانواده‏هايشان را طوري تربيت كنند كه بتوانند از وجود تربيت يافتگان خود در راه اعتلاي اعتقادات و باورهاي راستين خويش بهره گيرند؛ همچنان كه پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله در ماجراي مباهله و علي عليه‏السلام در حادثه غصب خلافت و امامت و حضرت سيد الشهداء عليه‏السلام نيز درحماسه كربلا از وجود خانواده‏هايشان به نفع اسلام سود جسته و آنان را آماده دفاع و فدا شدن در راه ارزشهاي والاي معنوي نمودند.

رهبران ديني و تربيت فرزند

در اينجا نمونه‏اي از تربيت فرزند را در سيره عالمان راستين مي‏خوانيم:
علاّمه بزرگوار شيخ جعفر كاشف الغطاء به عنوان يكي از علماي مشهور شيعه، در زمينه پرورش فرزندان خود، شيوه‏هاي مؤثري به كار مي‏برد. زماني او مي‏خواست پسر نوجوانش را به سحر خيزي و عبادت صبح گاهي متمايل كند؛ به طوري كه فرزند نوجوان با اشتياق و علاقه قلبي اين كار را تا آخر عمرش ادامه دهد. به همين خاطر در يكي از روزها قبل از اذان صبح، كنار بستر پسرش آمد و او را بيدار كرد و گفت: پسرم برخيز! تا به حرم مطهر مولاي متقيان، علي عليه‏السلام مشرف شويم. نوجوان با حالتي خواب آلوده گفت: شما برويد و من هم مي‏آيم. پدر گفت: نه، من ايستاده‏ام تا با هم برويم. نوجوان برخاست، وضو گرفت و به اتفاق پدر به سوي حرم مطهر روانه شد.
مقابل در حرم فقيري نشسته و دستش را به سوي مردم دراز كرده بود. پدر از پسر پرسيد: فرزندم! اين مرد براي چه در اينجا نشسته است؟ گفت: براي گدايي و دريافت كمك از مردم. پرسيد: فكر مي‏كني چقدر از اين طريق مي‏تواند به دست بياورد؟ گفت: شايد مقداري پول به دست آورد. پدر دوباره پرسيد: آيا مطمئنا اين مبلغ را به دست خواهد آورد؟ گفت: به طور قطع و مسلّم نمي‏توان پيش بيني كرد، شايد مبلغي عايدش بشود و شايد هم دست خالي برگردد. پدر كه زمينه را براي اظهار مطلب آماده ديد، گفت: پسرم! ببين اين مرد فقير، براي بدست آوردن مقداري منافع دنيايي احتمالي، كه يقين هم به آن ندارد، در اين موقع شب اينجا آمده و دستش را دراز كرده است. اگر تو واقعا به ثوابهايي كه خداوند متعال براي سحرخيزي و نماز شب خواندن تعيين فرموده يقين داري و گفته ائمه اطهار عليهم‏السلام را باور كرده‏اي، چرا در انجام آن سستي مي‏كني؟!12

پي نوشت :

1. احزاب/ 30 و 31.
2. بقره/ 44.
3. تحف العقول، ص322.
4. من لا يحضره الفقيه، ج1، ص482.
5. وسائل الشيعه، ج20، ص19.
6. همان، ج20، ص153.
7. همان، ج20، ص155.
8. نهج البلاغه، نامه 31.
9. پاره‏اي از خورشيد، ص150.
10. نهج البلاغه، حكمت 73.
11. وسائل الشيعه، ج21، ص 480.
12. حقوق متقابل والدين و فرزندان، ص99.

منبع:www.seraj.ir