حمايت روسيه و انگليس از محمدعلي شاه در آستانه به توپ بستن مجلس
درتاريخ چنين آمده است كه حمله نظامي به ساختمان مجلس شوراي ملي در 1287 توسط نظاميان روسيه و به خواست مؤكد محمدعلي شاه قاجار صورت گرفته و هدف سركوب جنبش مشروطه بوده است. براساس آنچه كه در تاريخ آمده، انگليسي‌ها در آن زمان خود را حامي مشروطه‌طلبان وانمود ساخته و سفارت خود را مأمن و پناهگاه آنان براي در امان ماندن از گزند نيروهاي دولتي محمدعلي شاه و نظاميان روس حامي وي قرار داده بودند ولي اسنادي كه از وزارت خارجه بريتانيا به دست آمده حاكي از آن است كه محمدعلي شاه در آن زمان مورد حمايت مشترك روسيه و انگلستان قرار داشته و به ويژه در روزهاي قبل از به توپ بستن ساختمان مجلس شوراي ملي، شاه از حمايت وزيران مختار بريتانيا و روسيه در تهران برخوردار بوده است.
در اينجا توجه خوانندگان گرامي را به گوشه‌هائي از چند سند كه گواه اين مدعاست جلب مي‌كنيم:
در سند شماره 291 به تاريخ 16 ژوئن 190 / 26 خرداد 1287 ـ يك هفته قبل از به توپ بستن مجلس، چارلز مارلينگ وزير مختار انگليس به سرادوارد گري وزير خارجه كشورش صحبت از يك توافق مشترك با روسيه بر سرحكومت سلطنتي ايران را مطرح كرده مي‌نويسد: «به عقيده اينجانب وزير مختار روس سعي مي‌كند تنها ورق برنده خود يعني شاه را با تن دادن به هر خطري حفظ كند. او در صورت امكان اين كار را با همكاري ما انجام خواهد داد. طرح موضوع هواداري ظل‌السلطان از آلمان نيز بهانه‌اي است تا دولت اعليحضرت پادشاه انگلستان رادر مورد انتشار يك اعلاميه مشترك جلب كند.»
در سند شماره 308 به تاريخ 20 ژوئن 1908 / 30 خرداد 1287 ـ 2 روز قبل از به توپ بستن مجلسف سر ادوارد گري وزير خارجه انگيس در پاسخ به تلگرام «هيوا وبيرن» كاردار كشورش در روسيه كه موضاع دولت روسيه در قبال شاه ايران را به اطلاع وزارت خارجه انگلستان رسانده بود گفت در كشور بريتانيا و روسيه بايد به محمدعلي شاه توصيه كنند براي حفظ سلطنتش از هر اقدام خصمانه‌اي عليه مشروطه‌خواهان امتناع ورزد.
در سند شماره 310 به تاريخ 21 ژوئن 1908 / اول تير 1287 ـ يك روز قبل از به توپ بستن مجلس چارلز مارلينگ وزير مختار انگليس به سرادوارد گري وزير خارجه كشورش نوشت: «هرگونه پيشنهاد مشترك از سوي روسيه و انگليس به محمدعلي شاه نبايد مخفي بماند و بايد متن آن اعلام شود زيرا ممكن است به عنوان حمايت مشترك از شاه جلوه كند.» وي افزود: «وزير مختار روسيه به من پيشنهاد كرده كه بها تفاق رفتار صيمانه و آشتي جويانه‌اي در قبال شاه در پيش بگيريم».
در سند شماره 312 به تاريخ 22 ژوئن 1908 / دوم تير 1287 ـ صبح روز جمله به مجلس، مستر «هيوا وبيرن» كاردار انگلستان در روسيه در نامه‌اي به سر ادوارد گري وزير خارجه انگليس از ملاقات خود با ايزولسكي وزير خارجه روسيه سخن به ميان آورد. وي گفت ايزولسكي در اين ملاقات پيشنهاد نماينده كشورش در ايران را پذيرفته كه نمايندگان دو كشور بايد در تهران طي يادداشتهائي براي وزيران ك ابينه ايران، نمايندگان مجلس و شخص شاه، تأكيد كنند كه دو دولت روسيه و انگلستان حفظ دودمان سل طنت كنوني را تعهد كرده‌اند. ايزولسكي در اين ملاقات به نقل از نماينده كشور خود در تهران تصريح كرد اين اقدام تنها راه مؤثر براي جلوگيري از خلع سلاح شدن شاه در برابر مخالفان است و افزود در غير اين صورت شاهد سقوط محمدعلي شاه خواهيم بود.
كاردار انگلستان در ادامه اين نامه براي وزير خارجه كشورش نوشت:
«دولت روسيه مي‌خواهد شاه كنوني (محمدعلي شاه) را حفظ كند ولي ما از هر دولتي ولو ظل‌السلطان به شرط آنكه تحت‌الحمايه ما بايد حمايت خواهيم كرد.» وي افزود: «من منتهاي كوشش خود را به كار بردم تا ايزولسكي را از اين اشتباه بيرون آورم. در عين حال تأكيد كردم كه دولت انگلستان هيچ علاقه‌اي ندارد كه محمدعلي شاه سرنگون شود و كس ديگري را جايگزين وي كند. اما عقيده من اين است كه وي تصور مي‌كند به قدرت رسيدن هر فرد ديگري به جاي محمدعلي شاه به منزله پيروزي سياست انگلستان در ايران است و طبعاًَ از آن احتراز مي‌كند» وي گفت ايزولسكي مايل است دو دولت بريتانيا و روسيه، وليعهد ايران را به عنوان وارث تاج و تخت به رسميت بشناسند ولي متعهد به دفاع از تاج و تخت پدرش باشند و در هر حال روش منفي در برابر شاه در پيش نگيرند.
در سند شماره 327 به تاريخ 23 ژوئن 1908 / سوم تير 1287 ـ فرداي روز به توپ بستن مجلس، چارلز مارلينگ وزير مختار انگليس در نامه‌اي به سر ادوارد گري وزير خارجه كشورش ضمن اشاره به حوادث ديروز (حمله به مجلس) تأكيد كرد به وابسته نظامي سفارت دستور داده‌ام از ورود احتمالي اشخاصي كه بخواهند در سفارت بست ؟؟ بنشينند و يا پناهنده شوند، ممانعت كند.
در سند شماره 339 به تاريخ 25 ژوئن 1908 / 5 تير 1287 ـ 3 روز پس از به توپ بستن مجلس، چارلز مارلينگ وزير مختار انگلستان در نامه‌اي به سر ادوارد گري وزير خارجه كشورش با اشاره به حوادث روز مله، تأكيد كرد شاه دليل موجهي براي اتخاذ اقدامات شديد عليه مخالفين داشت زيرا حمله ابتدا از ناحيه مجاهدين به سپاهيان روس و قواي دولتي صورت گرفت. در اين نامه به غارت خانه‌هاي مخالفين، بازداشت نمايندگان مجلس، بازداشت رئيس مجلس و موارد متعدد اعدام اشاره شده است.
به اين ترتيب از مكاتبات سفارتخانه روس و انگليس در تهران، لندن و مسكو چنين بر مي‌آيد كه هر دو كشور حامي رژيم سركوبگر محمدعلي شاه و مخالف نهضت مشروطه بوده‌اند. ذكر اين نكته ضروري است كه محمدعلي شاه يكسال پس از حادثه به توپ بستن مجلس تحت تأثير خشم مردم در شهريور 1288 به كمك نظاميان روس از كشور گريخت.
منبع: مجله «خواندنيها» سال 1330
در اينجا توجه خوانندگان گرامي را به گوشه‌هائي از چند سند كه گواه اين مدعاست جلب مي‌كنيم:
در سند شماره 291 به تاريخ 16 ژوئن 190 / 26 خرداد 1287 ـ يك هفته قبل از به توپ بستن مجلس، چارلز مارلينگ وزير مختار انگليس به سرادوارد گري وزير خارجه كشورش صحبت از يك توافق مشترك با روسيه بر سرحكومت سلطنتي ايران را مطرح كرده مي‌نويسد: «به عقيده اينجانب وزير مختار روس سعي مي‌كند تنها ورق برنده خود يعني شاه را با تن دادن به هر خطري حفظ كند. او در صورت امكان اين كار را با همكاري ما انجام خواهد داد. طرح موضوع هواداري ظل‌السلطان از آلمان نيز بهانه‌اي است تا دولت اعليحضرت پادشاه انگلستان رادر مورد انتشار يك اعلاميه مشترك جلب كند.»
در سند شماره 308 به تاريخ 20 ژوئن 1908 / 30 خرداد 1287 ـ 2 روز قبل از به توپ بستن مجلسف سر ادوارد گري وزير خارجه انگيس در پاسخ به تلگرام «هيوا وبيرن» كاردار كشورش در روسيه كه موضاع دولت روسيه در قبال شاه ايران را به اطلاع وزارت خارجه انگلستان رسانده بود گفت در كشور بريتانيا و روسيه بايد به محمدعلي شاه توصيه كنند براي حفظ سلطنتش از هر اقدام خصمانه‌اي عليه مشروطه‌خواهان امتناع ورزد.
در سند شماره 310 به تاريخ 21 ژوئن 1908 / اول تير 1287 ـ يك روز قبل از به توپ بستن مجلس چارلز مارلينگ وزير مختار انگليس به سرادوارد گري وزير خارجه كشورش نوشت: «هرگونه پيشنهاد مشترك از سوي روسيه و انگليس به محمدعلي شاه نبايد مخفي بماند و بايد متن آن اعلام شود زيرا ممكن است به عنوان حمايت مشترك از شاه جلوه كند.» وي افزود: «وزير مختار روسيه به من پيشنهاد كرده كه بها تفاق رفتار صيمانه و آشتي جويانه‌اي در قبال شاه در پيش بگيريم».
در سند شماره 312 به تاريخ 22 ژوئن 1908 / دوم تير 1287 ـ صبح روز جمله به مجلس، مستر «هيوا وبيرن» كاردار انگلستان در روسيه در نامه‌اي به سر ادوارد گري وزير خارجه انگليس از ملاقات خود با ايزولسكي وزير خارجه روسيه سخن به ميان آورد. وي گفت ايزولسكي در اين ملاقات پيشنهاد نماينده كشورش در ايران را پذيرفته كه نمايندگان دو كشور بايد در تهران طي يادداشتهائي براي وزيران ك ابينه ايران، نمايندگان مجلس و شخص شاه، تأكيد كنند كه دو دولت روسيه و انگلستان حفظ دودمان سل طنت كنوني را تعهد كرده‌اند. ايزولسكي در اين ملاقات به نقل از نماينده كشور خود در تهران تصريح كرد اين اقدام تنها راه مؤثر براي جلوگيري از خلع سلاح شدن شاه در برابر مخالفان است و افزود در غير اين صورت شاهد سقوط محمدعلي شاه خواهيم بود.
كاردار انگلستان در ادامه اين نامه براي وزير خارجه كشورش نوشت:
«دولت روسيه مي‌خواهد شاه كنوني (محمدعلي شاه) را حفظ كند ولي ما از هر دولتي ولو ظل‌السلطان به شرط آنكه تحت‌الحمايه ما بايد حمايت خواهيم كرد.» وي افزود: «من منتهاي كوشش خود را به كار بردم تا ايزولسكي را از اين اشتباه بيرون آورم. در عين حال تأكيد كردم كه دولت انگلستان هيچ علاقه‌اي ندارد كه محمدعلي شاه سرنگون شود و كس ديگري را جايگزين وي كند. اما عقيده من اين است كه وي تصور مي‌كند به قدرت رسيدن هر فرد ديگري به جاي محمدعلي شاه به منزله پيروزي سياست انگلستان در ايران است و طبعاًَ از آن احتراز مي‌كند» وي گفت ايزولسكي مايل است دو دولت بريتانيا و روسيه، وليعهد ايران را به عنوان وارث تاج و تخت به رسميت بشناسند ولي متعهد به دفاع از تاج و تخت پدرش باشند و در هر حال روش منفي در برابر شاه در پيش نگيرند.
در سند شماره 327 به تاريخ 23 ژوئن 1908 / سوم تير 1287 ـ فرداي روز به توپ بستن مجلس، چارلز مارلينگ وزير مختار انگليس در نامه‌اي به سر ادوارد گري وزير خارجه كشورش ضمن اشاره به حوادث ديروز (حمله به مجلس) تأكيد كرد به وابسته نظامي سفارت دستور داده‌ام از ورود احتمالي اشخاصي كه بخواهند در سفارت بست ؟؟ بنشينند و يا پناهنده شوند، ممانعت كند.
در سند شماره 339 به تاريخ 25 ژوئن 1908 / 5 تير 1287 ـ 3 روز پس از به توپ بستن مجلس، چارلز مارلينگ وزير مختار انگلستان در نامه‌اي به سر ادوارد گري وزير خارجه كشورش با اشاره به حوادث روز مله، تأكيد كرد شاه دليل موجهي براي اتخاذ اقدامات شديد عليه مخالفين داشت زيرا حمله ابتدا از ناحيه مجاهدين به سپاهيان روس و قواي دولتي صورت گرفت. در اين نامه به غارت خانه‌هاي مخالفين، بازداشت نمايندگان مجلس، بازداشت رئيس مجلس و موارد متعدد اعدام اشاره شده است.
به اين ترتيب از مكاتبات سفارتخانه روس و انگليس در تهران، لندن و مسكو چنين بر مي‌آيد كه هر دو كشور حامي رژيم سركوبگر محمدعلي شاه و مخالف نهضت مشروطه بوده‌اند. ذكر اين نكته ضروري است كه محمدعلي شاه يكسال پس از حادثه به توپ بستن مجلس تحت تأثير خشم مردم در شهريور 1288 به كمك نظاميان روس از كشور گريخت.
منبع: مجله «خواندنيها» سال 1330
