ارتباط زوجين
هر زن و شوهري بدون استثناء مي خواهند زندگي مشترک و با صفا و سعادتمندي داشته باشند. و براي يافتن چنين سعادتي به دنبال عوامل خوشبختي مي روند، سؤال مي کنند، مي انديشند. کتاب مي خوانند و مشورت مي کنند تا به مقصود خود برسند. براي داشتن روابط موفق با همسر نکات ذيل بايد مورد توجه قرار گيرد:
ديگران دليل پستي و فرومايگي انسان است. امام صادق (ع) مي فرمايند: بزرگواري انسان، تقواي اوست. (3)
1 از سويي مرتکب اشتباه نشدن بهتر از عذرخواهي کردن است. با اين وجود به دليل جايزالخطا بودن انسان، مدارا و بخشش از توصيه هاي بزرگان دين و اخلاق است. همان طور که امام صادق (ع) مي فرمايند: خداوند اهل مداراست و مدارا را دوست دارد. (4)
همچنين در جايي ديگر مي فرمايد: با مخاطب خود مودب سخن بگوييد تا او نيز به شما با احترام جواب دهد. (6)
جواب زشت و تند بدهد.از سويي زن و شوهر بايستي سعي کنند، در برابر کلمات تند و خشن طرف مقابل، متانت و سعه صدر نشان دهند و صحنه نزاع را به مجلس مزاح تبديل کنند. چيزي که در ايجاد محبت يا نفرت مهمتر از کلمات و واژه ها است، آهنگ صدا و حرکات دست و چشم و لب و ابرو، هنگام سخن گفتن است. آهنگ نرم و ملايم، محبت و آرامش ايجاد مي کند، همان طور که صداي کلفت و خشن ملال و نفرت مي آورد. لب خندان و چهره باز، مخاطب را جلب مي کند. چنان که ترشرويي و اخم هنگام سخن گفتن، مخاطب را دلسرد و افسرده مي کند. زن و شوهر در مکالمات روزمره خود بايد اين نکات را رعايت کنند.
روشن است که علاقه بايد قلبي باشد و در عمل آشکار شود، اما بيان آن نيز در جاي خود لازم است. گاه زن نسبت به علاقه شوهر دچار ترديد مي شود و نشانه صريح و اعتماد بخشي نمي يابد که به خود آرامش دهد. در اين موقعيت بيان علاقه، همچون آبي است که بر آتش درون او پاشيده مي شود و او را از التهاب دروني رها مي سازد. در روايات اسلامي توصيه شده که علاقه خود را نسبت به هم اظهار کنيد. پيامبر (ص) فرموده اند: «مردي که به همسرش بگويد تو را دوست دارم، اين جمله هرگز از دل او خارج نخواهد شد.»
سعي کنيد حتماً براي ابراز عاطفه و نشان دادن علاقه خود به همسرتان برنامه ريزي داشته باشيد. محبت خود را با قول و فعل نشان دهيد. هيچگاه در اين مسأله غرور را داخل نکنيد.
جلب عاطفه و علاقه است. علاوه بر اين بزرگان دين به عيدي دادن در مناسبت ها تأکيد داشته اند. نکته قابل توجه اين که ارزش مادي هديه نبايد ملاک و مورد نظر قرار گيرد.
بايد دو سويه باشد. به طوري که هر دو در قبال هم احساس وظيفه داشته باشند.
را گرم نگه مي دارد. بيشتر کشمکش ها بر اثر دوري از روح تعاون و همراهي است و ريشه اکثر شکايت ها به همين جا مي رسد که هر کدام از زن و مرد ادعاي استقلال مي کنند و زندگي را براي خود مي خواهند. غافل از اين که آنها دو نفر نيستند، بلکه با پيوند مقدس ازدواج شريک حقيقي غم و شادي هم شده اند. خداوند هم در آيه 19 سوره نساء مي فرمايد: «با همسران خوشرفتاري کنيد، حتي اگر به جهاتي از آنان راضي نباشيد. و بر اثر اموري، آنها به نظر شما خوشايند نباشند، فوراً تصميم به بدرفتاري يا جدايي نگيريد. ممکن است که شما در تصميم خود اشتباه کنيد. چه بسا آنچه را شما نمي پسنديد خدا در آن سود و برکت فراوان قرار داده باشد»
امام باقر (ع) مي فرمايد: خوبي دنيا جز در پيوند با برادران و آشنايان نيست. (11)
واقعيت ها و امکانات را به دلخواه تغيير دهيم بلکه بايد با آنها بسازيم و برنامه ها و خواسته هاي خود را مطابق با آنها طراحي کنيم و گرنه دامنه آرزوهاي خود را بدون توجه به واقعيت ها گستردن، در واقع زندگي کردن در خواب وخيال است. بنابراين نخستين شرط در زندگي واقع بين بودن است.
اصول انساني حکم مي کند که مرد قبل از آن که لذتي را بر خود روا بداند، آن را براي همسر خويش بخواهد و در هيچ شرايطي او را فراموش نکند.
به ظاهر خود براي همسرتان و... قرار دهيد. بلکه در درجه اول، مسئوليت شما جذب همسر و تحکيم خانواده است. (13)
نقايصي وجود دارد. هر اندازه انسان منفي نگرتر باشد، از زمينه موجود براي بهانه گيري، بيشتر بهره مي جويد.
و شانه خالي مي کند. پيامبر اکرم (ص) در اين رابطه مي فرمايند: تعليم دهيد و آسان گيريد. سخت نگيريد و نويد دهيد و ديگران را طرد نکنيد. (15)
جاري شود که باعث آزار ديگري شود. سرزنش، تهمت، دشنام و شماتت، هر کدام موجب آزار ديگري مي شود؛ که علاوه بر کيفر الهي و عقوبت اُخروي، آرامش و سلامت زندگي را هم به هم مي ريزد.
مي فروشد. ريشه اين رفتار هم، همان نفوذ شيطان با صفت غرور در روح اوست. در هر صورت روابط زناشويي سالم و اسلامي به هيچ وجه در فضاي حاکميت شيطان ممکن نخواهد بود.
بريدن طمع و چشم نداشتن به آنچه در دستان مردم جمع شده است. (19)
خطر انتقاد ناپذيري، اين است که محبت ميان زن و شوهر را کمرنگ مي سازد و حس لجاجت را در آنان تقويت مي کند.
را از دست مي دهد. اين صفت اخلاقي ناپسند در محيط خانواده نيز بروز مي کند و مي تواند از سوي هر کدام از زن يا مرد، آشکار شود. به گونه اي که زحمات و محبت هاي طرف مقابل را درک نکرده و يا براي آن اهميتي قائل نشود. اين برخورد به مرور زمان اختلال شديدي در روابط همسران ايجاد مي کند.
زناشويي اين است که دو طرف، به درستي به مقاصد حقيقي هم پي نمي برند. بنابراين همسران بايد از گمان هاي بي اساس، تعبير و تفسيرهاي منفي و وسواس هاي فکري خودداري کنند تا آسيبي به روابط زناشويي شان واردنشود.
اگر يکي از زوجين فردي عصبي است، طرف ديگر بايد بکوشد با درک موقعيت، از تحريک عصبانيت او خود داري کند وبا سکوت و خويشتنداري، او را در کنترل هيجان عصبي خويش ياري کند. بعد از فروکش کردن خشم، مي توان در يک فرصت مناسب با همسر خود به گفتگو پرداخت و او را از تکرار اين گونه برخوردها بر حذر داشت.
همسر مي کشد. اين نوع جر و بحث ها به کشمکش و درگيري مي انجامد. در حقيقت اين گونه رفتارها از ضعف هاي شخصيتي دو طرف حکايت مي کند و نشان مي دهد که اين قبيل افراد هنوز به رشد و بلوغ فکري و روحي لازم نرسيده و راه و رسم زندگي مشترک را نياموخته اند.
طرح گلايه هر چند در جاي خود لازم است، اما نبايد در بيان آنها زياده روي کرد. در بيان گلايه بايد موقع شناس بود و فرصت مناسبي را براي اين کار در نظر گرفت. زماني که مرد خسته و آزرده از راه مي رسد، يا زن به کار ظريفي مشغول است، زمان مناسبي براي بيان ناراحتي يا شکايت نيست.
از سفارشات امام علي (ع) است که از ستيزه و خصومت بپرهيزيد که اين ها دل هاي برادران را بيمار مي کند و نفاق را مي روياند. (23)
1 او را گرامي دارد و به او حترام گذارد: (25) از تحقير و توهين به او در تنهايي و به ويژه در نزد ديگري خودداري کند. احترام گزاردن به همسر شامل احترام گزاردن به پدر و مادر و ديگر نزديکان او نيز مي شود.
2 با او مدارا و نرمخويي کند:خشکي و انعطاف ناپذيري و بي حوصلگي و شتابزدگي نه تنها به اصلاح رفتار طرف نمي انجامد، بلکه مقاومت در برابر تغيير و لجاجت او را باعث مي شود.
3 کارها و مسئوليت هاي خارج از توانائيش رابه او وانگذارد. (26) رعايت اين نکته به فرموده اميرالمؤمنين علي عليه السلام: «سبب پايداري جمال و زيبايي زن مي شود، آرامش او را زيادتر و خاطرش را آسوده تر مي سازد و
حالش را نيکوتر مي کند. چه زن گلي است زيبا و لطيف نه خدمتگزار پر زور و پيشکاري توانمند!» (27) خوبست مرد تا آنجا که مي تواند در کارهاي منزل به همسرش کمک کند. پيامبر اکرم (ص) مي فرمايد: «به زن خود خدمت نکند مگر صديق يا شهيد يا مردي که خداوند خير دنيا و آخرت را براي او بخواهد.»
4 حقوق مادي و نفقه او را بدهد. (28) قال رسول الله (ص): «الکادُّ علي عياله کالمجاهد في سبيل الله:اجر کسي که براي زندگي خود و عائله اش زحمت مي کشد مثل اجر سرباز مجاهد است.» (29) نفقه بر دو نوع است: واجب و مستحبي.نفقه واجب شامل هزينه هايي است که شوهر در تأمين آنها مسئوليت اصلي را دارد و بايد آنها را فراهم نمايد و آنها عبارتند از:
الف ـ فراهم نمودن مسکن مناسب
ب ـ تهيه غذا و پوشاک
ج ـ تأمين هزينه هاي درماني
د ـ حفظ حيثيت زن از طريق تهيه وسايل زندگي مطابق شأن او
و نفقه مستحبي توسعه دادن مناسب است به زندگي مالي خود که باعث رفاه و آسودگي زن و فرزندانش شود، به اچند روايت در اين زمينه که از امامان شيعه رسيده است، اشاره مي کنيم.
پيامبر (ص) فرمودند: به دست آوردن مال حلال براي تأمين زندگي و گذران معاش بر هر مرد و زن مسلمان واجب است. (30)
امام موسي کاظم (ع) نيز فرمودند: کسي که از پي روزي حلال برود تا خود و خانواده اش را بي نياز سازد، اجر او نزد خدا اجر سربازي است که در راه خدا جهاد مي کند. (31)
امام باقر (ع) هم در اين رابطه چنين مي فرمايد: عبادت هفتاد جزء است و از همه بهتر کسب روزي حلال است. (32)
امام سجاد (ع) مي فرمايد: کسي خدا بيش از همه از او خشنود است که بيش از همه رفاه براي خانواده اش فراهم کند. (33)
5 خود را براي همسرش پاکيزه کند و بيارايد. (34) پاکيزگي و خوشبويي بدن و دهان، آراستگي مو و ظاهر و تميزي لباس براي همسر سفارش شده است. رعايت اين نکات سببب جلب توجه زن و افزايش کشش و محبت او به همسرش مي شود و در نتيجه پاکدامني و عفت او را حفظ مي کند.
رسول اکرم (ص) مي فرمايد: «لباس هايتان را بشوييد، موهاي زائد بدنتان را بزدائيد، دندان هايتان را مسواک کنيد
و نظافت و آراستگي را مراعات نماييد. زيرا مرداني از بني اسرائيل با ظاهرهايي ژوليده و کثيف در خانه خود زندگي مي کردند و به اين خاطر زنانشان به آلوده دامني کشيده شدند!» (35)
حسن بن جهم از امام رضا (ع) پرسيد: شما خضاب مي کنيد و امام فرمود: آري. به درستي که زن دوست دارد تو را آراسته ببيند همان طور که تو دوست داري او را آراسته ببيني. به درستي زن ها را کمي آراستگي مردها، از عفاف به فسق مي کشاند. (36)
6 نياز جنسي او را برطرف سازد. (37) نياز جنسي از قوي ترين نيازهاي بشر است که سالم ترين و مشروع ترين راه رفع آن ازدواج و تماس با همسر قانوني و شرعي است. اگر مهم ترين فايده ي ازدواج را حفظ نيمي يا حتي دو سوم تقوي و
پارسايي ذکر کرده اند براي اين است که اين نياز طبيعي و شديد با همسرگزيني به صورت پايدار، مقدس و قانوني ارضاء مي شود.
از نظر فقهي شوهر نمي تواند بيش از چهار ماه نزديکي با همسر خود را ترک کند. اما جدا از اين وظيفه واجب، ارتباط غريزي، اگر همراه با ابراز محبت و جلب خشنودي زن باشد (که آمادگي و رضايت او بستگي زيادي به خشنودي عاطفي اش دارد) به فرموده امام صادق عليه السلام خود به منزله نيکي و احسان در حق همسر است. از اين رو اين امر نه تنها بايد ترک نشود يا سرسري و يک سويه برگزار شود، بلکه خوبست به آن، به عنوان لذتي حلال و ثمربخش بها داده شود. يادآوري مي شود ضروري است در اين زمينه به همسران به طور جداگانه آموزش هاي لازم توسط کارشناسان با تجربه داده شود و احکام فقهي براي آنها بازگو گردد.
7 به او محبت کند و مهر ورزد. (38) کانون خانواده بايد سرشار از عشق و محبت و صفا باشد تا هر فرد در آن با شادابي و سلامت به بالندگي و رشد خود ادامه دهد. گرماي محبت از وجود پدر و مادر و ارتباط آنها با يکديگر برمي خيزد و به همه زواياي وجودي اعضاء آن سرايت مي کند. در اين ميان زن به عنوان موجودي عاطفي که مظهر مهر و آرامش است بيشتر نيازمند اين اکسير الهي است.
پيامبر بزرگ اسلام مي فرمايد: «اين گفته شوهر که به همسرش بگويد «دوستت دارم» هرگز از قلب زن خارج نمي شود!» (39)
آن حضرت نيز مي فرمايد:
با ايمان ترين مردم کسي است که خوش اخلاق بوده و نسبت به خانواده اش از همه مهربانتر باشد و اين را بدانيد که من از همه شما نسبت به خانواده ام با محبت تر هستم. (4)
هر چه ايمان بنده اي از بندگان خدا زيادتر شود به همسرش بيشتر مهر مي ورزد. (41)
امام صادق (عليه السلام):
يکي از اخلاق پيامبران الهي دوست داشتن زنانشان بوده است. (42)
من فکر مي کنم هر چه ايمان و تقواي کسي افزايش يابد، به همان اندازه عشق و محبت وي نسبت به همسرش افزونتر مي شود. (43)
8 در برخورد با همسر خوش اخلاق باشد. (44) حسن خلق باعث شيريني و آرامش حيات، زياد شدن دوستان و ياوران، گشايش و رونق زندگي و سروسامان يافتن کارها مي شود. رستگاري در آخرت و سنگين شدن ميزان اعمال در آخرت را نيز به خوش اخلاقي نسبت داده اند.
امام صادق (ع) براي حُسن خلق سه حد يا سه شرط را برشمرده اند:
الف ـ خوشرويي، گشادگي چهره
ب ـ کلام پاکيزه و خوب
ج ـ رفتار نرم و انعطاف پذير
سعدبن معاذ يکي از رؤساي پرنفوذ انصار، و از اولين کساني است که از اهل مدينه ، به پيامبر خدا ايمان آورده است. او آن چنان مرد دلاوري است که در جنگ بدر با تمام وجود، از رسول خدا صلي الله عليه و آله حمايت کرد و همچنين در جنگ احزاب، در حالي که اکثر مسلمانان از ترس مي لرزيدند، به پيامبر خدا عرض کرد: ما با شمشيرهاي خود در برابر متجاوزان و مهاجمان خواهيم ايستاد او از نظر علم و تقوا و موقعيت، نزد پيامبر به جايي رسيده بود که رسول خدا صلي الله عليه و آله در تنبيه قبيله «بني قريظه» او را به عنوان داور انتخاب
نموده و جبرئيل امين قضاوت او را در اين زمينه، حکم واقعي خدا معرفي کرد.
سعدبن معاذ آن چنان محبوب خداوند قرارگرفته بود، که عرش خدا در مرگ وي به لرزه درآمد و نود هزار نفر ملائکه ي آسماني با همراهي جبرئيل امين در تشييع جنازه وي شرکت نمودند و پيامبر خدا با پاي برهنه و بدون عبا و در حالي که تابوت سعد را گرفته بود، جنازه وي را تشييع کردند و نيز لحد او را با دست رحمت آفرين خود محکم ساختند... تا جايي که اين عمل تا آن تاريخ بي سابقه مي نمود.
مادر گرامي سعد با ديدن اين همه لطف و محبت و تعظيم از جانب پيامبر اسلام به وجد آمده عرضه داشت: اي سعد بهشت بر تو گوارا باد! ولي پيامبر خدا در جواب مادر سعد فرمود:
با جزم و يقين از طرف خدا خبر مده، سعد به خاطر بداخلاقي که با اهل خانه خود داشت، قبر او را به خود گرفت و به سختي فشاد داد!»
مرد بايد ملاک هاي خوش اخلاقي يعني: خوشرويي، کلام خوب و نرمخويي را از ياد نبردو براي تقويت آنها حساس باشد و تمرين و تلاش کند.
پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله مي فرمايد: حق زن بر شوهرش اين است که براي او هيچگاه روي در هم نکشد، اين کار نياز به تربيت و مديريتي جدي بر خود دارد.
9 غيرت داشته باشد نه بدبيني. غيرت يعني غير را از حريم خود راندن و دور کردن. غيرت صفتي الهي و پسنديده است که به فرموده علي عليه السلام از حيا و عفت ناشي مي شود يعني هر چه مردي با حياتر و پاکدامن تر باشد، غيرت او يعني اين که نگذارد بيگانه اي به همسرش روي بياورد، بيشتر است. اما بايد مواظب بود که غيرت سر به زياده روي نکشد، بدبيني را بر نيانگيزد و باعث محدود کردن افراطي زن و تهمت زدن به او نشود.
خداوند در قرآن در همين رابطه مي فرمايد: (اي اهل ايمان! از بيشتر بدگماني ها درباره هم پرهيز کنيد که برخي از آنها خلاف واقع و گناه است.) (45)
پيامر اکرم (ص) نيز مي فرمايند: خداوند نوعي از غيرت را دوست ندارد و آن غيرتي است که مرد بدون دليل نسبت به زن خود دارد. (46)
حساس بودن نسبت به پوشش و آرايش زن و تماس نداشتن با نامحرمان از موارد غيرت پسنديده است به شرط آن که تذکر در مورد آنها همراه با محبت، احترام، مدارا و نرمخويي باشد و با دادن آگاهي و اطلاعات قانع کننده تقويت گردد.
10 براي ارتقاء سطح معنويت او بکوشد
خداوند در قرآن مجيد مي فرمايد:
«اي کساني که ايمان داريد، خود و خانواده تان را از آتشي که هيزم آن انسان ها و سنگ است محفوظ بداريد. (تحريم آيه 6)»
پيامبر اکرم (ص) فرمودند: براي يک مرد پس از قبول اسلام هيچ سودي بهتر و برتر از همسري با يک زن مسلمان و درستکار نيست. (47)
اين نکته واضح است که اگر آگاهي و معرفت ديني و اخلاقي درست و سازنده نباشد، دنيا و مظاهر آن ما را به بيراهه هاي وابستگي آز و فزون طلبي مي کشاند و صفات و خوي هاي ناپسندي را در ما ايجاد مي کند. اين کژانديشي ها و زياده خواهي هاي دنيوي است که کم کم در همه نظام خانواده رخنه مي کند و بنيادهاي پاکي و فرزانگي را فرو مي ريزد و همه اعضاي آن را غرق در منجلاب عفن پليدي ها و زشتي ها مي کند.
مرد، بيش از ديگر افراد خانواده وظيفه دارد از سويي محيط دروني خانه را به کانون معنويت و پارسايي تبديل کند و نزديکان خود را از افراد و منابع آلوده و مخرب دور نگه دارد و
از سوي ديگر زمينه هاي رشد علمي و اخلاقي هر يک از اعضا خانواده را از راه هاي گوناگون و سالم فراهم آورد.
در پايان اين قسمت به يک مطلب مهم که مي تواند براي مردان مسلمان و دين باور، راهگشا و مؤثر باشد اشاره مي کنيم: اگر مردي به زن خود همچون يک امانت الهي بنگرد خود را موظف مي داند که با تمام توان در نگهداري اين وديعه حق بکوشد و از هيچ کاري براي بهبودي وضعيت او فرو نگذارد. مهرباني، احترام، خوشخويي، وفاداري و غيرت مرد نسبت به همسرش و تعليم و تربيت ديني و اخلاقي و رفع نيازهاي اساس او منتي نيست که مرد بر زن بگذارد بلکه اينها نشاني از رعايت و حفظ امانت خداوند است که به او سپرده شده است و بي توجهي به هر کدام از اين وظايف نوعي خيانت در امانت آن هم امانت حق شمرده مي شود. علي عليه السلام در هنگام دفن زهراي مرضيه به رسول خدا صلي الله عليه و آله سلام مي کند و
مي فرمايد: «اي پيامبر بزرگ فاطمه (ص) که وديعه و امانت خدا در منزلش بود پس گرفته شده و به سوي تو آمد...» (48)
از رسول گرامي اسلام نقل شده است که فرمودند: جبرئيل پيوسته مرا در باره زن سفارش مي کرد، تا جايي که گمان بردم طلاق او جايز نيست مگر در صورت ثابت شدن فحشا. (49)
آيه قرآن که مي فرمايد (و اخذن منکم ميثاقاً غليظاً، از شما پيمان و استواري گرفته اند ـ نساء آيه 21)
به همين نکته تأکيد مي ورزد که خداوند از مرد پيمان محکمي گرفته است که به خوبي از زن نگهداري کند و به او نيکي نمايد مي توان گفت همه آن چه را که در باره حقوق زن برشمرديم، شرح و بيان اين کلام کوتاه و نغز خداوند است که به مردان سفارش مي کند... و عاشروهنّ بالمعروف، برخورد خود و مرسوم با زنان داشته باشند زنان همچون مردان بايد در اجتماع آزادي و استقلال داشته باشند و به دليل داشتن فکر و اراده
مستقل براي کسب منفعت و رفع ضرر از خود به مشارکت در امور اجتماعي بپردازند و زير سلطه و پيروي کورکورانه مردان قرار نگيرند.
خانواده يک شرکت و اداره کوچکي است که اعضاء آن براي رفع نيازهاي هم و نيز جهت سلامت و رشد يکديگر زمان هاي زيادي با هم تعامل و مشارکت دارند. اين مجموعه مهم و اثربخش که هسته اصلي اجتماع بزرگ انساني است اگر بخواهد به شادابي در جهت رسيدن به اهداف خود گام بردارد مديري لايق و توانمندي مي خواهد که مورد قبول ساير اعضا باشد تا آنها را هم فکر و هماهنگ ساخته، به سوي مقصود پيش ببرد.
به دلايل زياد علمي، تجربي و تاريخي مديريت مرد در خانواده بهتر از مديريت زن مي تواند تضمين کننده آرامش، سلامت و تعالي همه جانبه اعضاء آن باشد، مسلم است که
مديريت فردي زورگو وسلطه گر که نشان از ناتواني هاي روحي و کمبودهاي دروني دارد، نه تنها بذر مهري را در دلها نمي کارد، بلکه لاله خوش رنگ و بوي خانواده از سَر خودخواهي او پرپر مي شود و همه را و از جمله خودش را نابود مي سازد. لازمه قيم و مدير بودن مرد بر زن و خانواده برخورداري او از سلامت روان، پاکي و اخلاق، مسئوليت پذيري، تدبير، شکيبايي و بردباري است. چنين مردي تکيه گاه و حامي زن و فرزندان خود مي شود و ستون محکم اعتماد و امنيت آنها قرار مي گيرد.
سزاوار است زن در انديشه و احساس خود، اين مديريت را بپذيرد و در گفتار و کردار آن را پاس دارد و تقويت کند. ضعيف شدن نقش مرد در جامعه کنوني ما خسارت هاي جبران ناپذيري را به بار آورده که جوانان ما به ويژه پسران جوان تاوان قسمتي از آن را با افت تحصيلي، بزهکاري، خودکشي و اعتياد مي دهند.
به فرموده پيامبر (ص) مرد، مدير و پيشواي نظام خانواده و زن، مدير داخلي آن است. اميد است که خواننده ژرف نگر در اطراف و عمق آن بينديشد و بهره هاي لازم را برگيرد.
حضور زنان در اجتماع و برخوردش با مردان بايد آن چنان با عفت و پاکي باشد که بيماردلان آلوده نظر را به هوس و طمع نيندازد و بذر فتنه و فساد را در زمين دلها نپاشد.
بر روي مرد خود مي شکفد و شميم دل انگيز مهر و صفا را در فضاي امن خانواده مي پراکند.
پيامبر (ص) فرمودند: روز قيامت کسي به من نزديک تر است که از همه خوش اخلاق تر بوده و خيرش بيشتر به خانواده اش برسد. (52)
و خشم، درخواستي از همسرش کرد بهتر است زن با بردباري و سعه صدر بپذيرد و آتش غضب و لجاجت او را برنيفروزد تا در موقعيتي ديگر که آرامش بر خانه حاکم شد با خيرخواهي به راهنمايي مرد بپردازد.
گردد.» (55)
اين مسأله نه تنها جزء وظايف اخلاقي زن نسبت به مرد است بلکه در کنار تمکين جنسي جزو وظايف واجب زن به حساب مي آيد و در کتاب هاي فقهي و رساله هاي علميه به آن تصريح
شده است و چنين آمده است که اگر مردي به همسر خود اجازه بيرون رفتن از منزل را ندهد و آن زن چنين کاري کند مرتکب امر حرامي شده است. فايده اساسي اين حکم تأييد و تقويت مديريت مرد بر خانواده و جلب اعتماد اوست که اينها خود باعث تحکيم نظام خانواده مي شود. آيه... ابراهيم اميني در کتاب «همسرداري» مي نويسد:
«ظاهراً اصل اين حکم به طور اجمال قابل انکار نباشد ولي برخي مردها از اين توصيه شرعي و اخلاق سوء استفاده کرده و به خود اجازه مي دهند که همسر خود را در خانه زنداني کنند و از حق آزادي محروم سازند. گاهي کار به جايي مي رسد که به همسرش اجازه نمي دهد که به ديدار پدر و مادر، برادر و خواهرش برود، و يا در مجالس ديني و علمي شرکت کند و در صورت تخلف همسر، او را مورد اذيت و آزار قرار مي دهد و حتي گاهي اوقات او را کتک مي زند! البته مردها بايد بدين نکته توجه داشته باشند که گر چه بر طبق احاديث مذکور مي توانند
همسر خود را از خروج از منزل نهي کند، اما اين حکم، مطلق و عام نيست که در همه حال قابل اجرا باشد. اين رفتار در صورتي جايز است که ظلم به همسر نباشد و حال که اين قبيل محدوديت ها از مصاديق ظلم به شمار مي آيد و ظلم هم حرام است به ويژه ظلم کردن به يک خانم بي پناه! (56)
اين که نويسنده اشاره کرده است اين حکم مطلق و عام نيست در فتواي فقهي بعضي از مراجع بزرگ دين به روشني آمده است براي نمونه: از آيه العظمي فاضل لنکراني مرجع عاليقدر شيعه سؤال شده است که حکم شرعي خروج زوجه دائم از منزل را بيان کنند. پاسخ ايشان چنين است:
«براساس منابع فقهي، لازم است زوجه به عقد دائم، جهت خروج از منزل رضايت زوج را جلب کند. از اين قانون کلي موارد زير استثنا شده است:
1-خروج از منزل براي کسب معارف اعتقادي، به مقدار لازم و ضروري و همين طور براي فراگيري وظايف شرعي الزامي
2-خروج براي معالجه بيماري، چنانچه امکان در منزل نباشد.
3-خروج براي فرار از ضررهاي جاني و مالي و عرضي
4-خروج براي انجام واجبات عيني که موقوف بر خروج از منزل است، مانند سفر حج، شرکت در انتخابات و يا نجات نفس محترمه
5-چنانچه ماندن در منزل، توأم با خطر و غير قابل تحمل باشد، خروج جايز است.
6-چنانچه در ضمن عقد نکاح، مسکن و اشتغال به مشاغل اداري به زوجه محول شده باشد و به عنوان شرط در ضمن عقد براي خود سلب محدوديت کرده باشد.
7-خروج براي تأمين معاش، چنانچه شوهر او قادر نباشد يا از انفاق سرپيچي کند.
8-خروج از منزل براي دادخواهي (57)
در ضمن شايان ذکر است که به فتواي فقها اگر زني اطمينان داشت که همسرش براي خروج از منزل اجازه مي دهد و رضايت دارد لازم نيست براي هر بيرون رفتني از او اجازه گرفته شود.
1 گذشت و غماض
2 صداقت
3 خواسته ها و توقعات مناسب
4 مشورت با يکديگر (2)
5 عذرخواهي در خطا
ديگران دليل پستي و فرومايگي انسان است. امام صادق (ع) مي فرمايند: بزرگواري انسان، تقواي اوست. (3)
1 از سويي مرتکب اشتباه نشدن بهتر از عذرخواهي کردن است. با اين وجود به دليل جايزالخطا بودن انسان، مدارا و بخشش از توصيه هاي بزرگان دين و اخلاق است. همان طور که امام صادق (ع) مي فرمايند: خداوند اهل مداراست و مدارا را دوست دارد. (4)
6 خوب صدا زدن
همچنين در جايي ديگر مي فرمايد: با مخاطب خود مودب سخن بگوييد تا او نيز به شما با احترام جواب دهد. (6)
7 سلام کردن
8 سخن محبت آميز
جواب زشت و تند بدهد.از سويي زن و شوهر بايستي سعي کنند، در برابر کلمات تند و خشن طرف مقابل، متانت و سعه صدر نشان دهند و صحنه نزاع را به مجلس مزاح تبديل کنند. چيزي که در ايجاد محبت يا نفرت مهمتر از کلمات و واژه ها است، آهنگ صدا و حرکات دست و چشم و لب و ابرو، هنگام سخن گفتن است. آهنگ نرم و ملايم، محبت و آرامش ايجاد مي کند، همان طور که صداي کلفت و خشن ملال و نفرت مي آورد. لب خندان و چهره باز، مخاطب را جلب مي کند. چنان که ترشرويي و اخم هنگام سخن گفتن، مخاطب را دلسرد و افسرده مي کند. زن و شوهر در مکالمات روزمره خود بايد اين نکات را رعايت کنند.
9 ابراز علاقه
روشن است که علاقه بايد قلبي باشد و در عمل آشکار شود، اما بيان آن نيز در جاي خود لازم است. گاه زن نسبت به علاقه شوهر دچار ترديد مي شود و نشانه صريح و اعتماد بخشي نمي يابد که به خود آرامش دهد. در اين موقعيت بيان علاقه، همچون آبي است که بر آتش درون او پاشيده مي شود و او را از التهاب دروني رها مي سازد. در روايات اسلامي توصيه شده که علاقه خود را نسبت به هم اظهار کنيد. پيامبر (ص) فرموده اند: «مردي که به همسرش بگويد تو را دوست دارم، اين جمله هرگز از دل او خارج نخواهد شد.»
سعي کنيد حتماً براي ابراز عاطفه و نشان دادن علاقه خود به همسرتان برنامه ريزي داشته باشيد. محبت خود را با قول و فعل نشان دهيد. هيچگاه در اين مسأله غرور را داخل نکنيد.
1 درک مشکلات همسر (7)
11 هديه دادن
جلب عاطفه و علاقه است. علاوه بر اين بزرگان دين به عيدي دادن در مناسبت ها تأکيد داشته اند. نکته قابل توجه اين که ارزش مادي هديه نبايد ملاک و مورد نظر قرار گيرد.
12 عيب پوشي
13 تشکر و قدر داني (8)
14 حسن نيت
15 احساس مسئوليت
بايد دو سويه باشد. به طوري که هر دو در قبال هم احساس وظيفه داشته باشند.
16 کوشش متقابل در حفظ عفت يکديگر
17 روح تعاون و همکاري در خانه (10)
را گرم نگه مي دارد. بيشتر کشمکش ها بر اثر دوري از روح تعاون و همراهي است و ريشه اکثر شکايت ها به همين جا مي رسد که هر کدام از زن و مرد ادعاي استقلال مي کنند و زندگي را براي خود مي خواهند. غافل از اين که آنها دو نفر نيستند، بلکه با پيوند مقدس ازدواج شريک حقيقي غم و شادي هم شده اند. خداوند هم در آيه 19 سوره نساء مي فرمايد: «با همسران خوشرفتاري کنيد، حتي اگر به جهاتي از آنان راضي نباشيد. و بر اثر اموري، آنها به نظر شما خوشايند نباشند، فوراً تصميم به بدرفتاري يا جدايي نگيريد. ممکن است که شما در تصميم خود اشتباه کنيد. چه بسا آنچه را شما نمي پسنديد خدا در آن سود و برکت فراوان قرار داده باشد»
18 اسلام دستور مي دهد اگر کسي در حال سخن گفتن است، به او گوش داده شود. کسي که در ميان سخن کسي وارد شود و حرف او را نيمه تمام گذارد، از نظر پيامبر (ص) چنان است که
خراشي به چهره او وارد کرده است.
19 مهرباني
20 توجه به همسر
21 همدلي
امام باقر (ع) مي فرمايد: خوبي دنيا جز در پيوند با برادران و آشنايان نيست. (11)
22 انتقادپذيري
23 واقع بيني در انتظارات خود
واقعيت ها و امکانات را به دلخواه تغيير دهيم بلکه بايد با آنها بسازيم و برنامه ها و خواسته هاي خود را مطابق با آنها طراحي کنيم و گرنه دامنه آرزوهاي خود را بدون توجه به واقعيت ها گستردن، در واقع زندگي کردن در خواب وخيال است. بنابراين نخستين شرط در زندگي واقع بين بودن است.
24 تقسيم خوشي ها با همسر
اصول انساني حکم مي کند که مرد قبل از آن که لذتي را بر خود روا بداند، آن را براي همسر خويش بخواهد و در هيچ شرايطي او را فراموش نکند.
25 آراستگي و خودآرايي
به ظاهر خود براي همسرتان و... قرار دهيد. بلکه در درجه اول، مسئوليت شما جذب همسر و تحکيم خانواده است. (13)
عوامل مخدوش کننده ارتباط با همسر
1 سخت گيري
نقايصي وجود دارد. هر اندازه انسان منفي نگرتر باشد، از زمينه موجود براي بهانه گيري، بيشتر بهره مي جويد.
2 سخنان فتنه انگيز
3 تعصب و بي اعتمادي
و شانه خالي مي کند. پيامبر اکرم (ص) در اين رابطه مي فرمايند: تعليم دهيد و آسان گيريد. سخت نگيريد و نويد دهيد و ديگران را طرد نکنيد. (15)
4 ترشرويي
5 ناسزا گويي (17)
6 اهانت
جاري شود که باعث آزار ديگري شود. سرزنش، تهمت، دشنام و شماتت، هر کدام موجب آزار ديگري مي شود؛ که علاوه بر کيفر الهي و عقوبت اُخروي، آرامش و سلامت زندگي را هم به هم مي ريزد.
7 خودخواهي
مي فروشد. ريشه اين رفتار هم، همان نفوذ شيطان با صفت غرور در روح اوست. در هر صورت روابط زناشويي سالم و اسلامي به هيچ وجه در فضاي حاکميت شيطان ممکن نخواهد بود.
8 چشم و هم چشمي (18)
بريدن طمع و چشم نداشتن به آنچه در دستان مردم جمع شده است. (19)
9 لجاجت
10.توقعات بي جا
11انتقاد ناپذيري
خطر انتقاد ناپذيري، اين است که محبت ميان زن و شوهر را کمرنگ مي سازد و حس لجاجت را در آنان تقويت مي کند.
12 ناسپاسي
را از دست مي دهد. اين صفت اخلاقي ناپسند در محيط خانواده نيز بروز مي کند و مي تواند از سوي هر کدام از زن يا مرد، آشکار شود. به گونه اي که زحمات و محبت هاي طرف مقابل را درک نکرده و يا براي آن اهميتي قائل نشود. اين برخورد به مرور زمان اختلال شديدي در روابط همسران ايجاد مي کند.
13 سوء تفاهم
زناشويي اين است که دو طرف، به درستي به مقاصد حقيقي هم پي نمي برند. بنابراين همسران بايد از گمان هاي بي اساس، تعبير و تفسيرهاي منفي و وسواس هاي فکري خودداري کنند تا آسيبي به روابط زناشويي شان واردنشود.
14.خشم و عدم کنترل آن
اگر يکي از زوجين فردي عصبي است، طرف ديگر بايد بکوشد با درک موقعيت، از تحريک عصبانيت او خود داري کند وبا سکوت و خويشتنداري، او را در کنترل هيجان عصبي خويش ياري کند. بعد از فروکش کردن خشم، مي توان در يک فرصت مناسب با همسر خود به گفتگو پرداخت و او را از تکرار اين گونه برخوردها بر حذر داشت.
15 زندگي ديگران را به رخ همسر کشيدن
همسر مي کشد. اين نوع جر و بحث ها به کشمکش و درگيري مي انجامد. در حقيقت اين گونه رفتارها از ضعف هاي شخصيتي دو طرف حکايت مي کند و نشان مي دهد که اين قبيل افراد هنوز به رشد و بلوغ فکري و روحي لازم نرسيده و راه و رسم زندگي مشترک را نياموخته اند.
16 بيان گلايه ها
طرح گلايه هر چند در جاي خود لازم است، اما نبايد در بيان آنها زياده روي کرد. در بيان گلايه بايد موقع شناس بود و فرصت مناسبي را براي اين کار در نظر گرفت. زماني که مرد خسته و آزرده از راه مي رسد، يا زن به کار ظريفي مشغول است، زمان مناسبي براي بيان ناراحتي يا شکايت نيست.
17 جر و بحث
از سفارشات امام علي (ع) است که از ستيزه و خصومت بپرهيزيد که اين ها دل هاي برادران را بيمار مي کند و نفاق را مي روياند. (23)
حقوق زن و شوهر
حقوق زن بر مرد
1 او را گرامي دارد و به او حترام گذارد: (25) از تحقير و توهين به او در تنهايي و به ويژه در نزد ديگري خودداري کند. احترام گزاردن به همسر شامل احترام گزاردن به پدر و مادر و ديگر نزديکان او نيز مي شود.
2 با او مدارا و نرمخويي کند:خشکي و انعطاف ناپذيري و بي حوصلگي و شتابزدگي نه تنها به اصلاح رفتار طرف نمي انجامد، بلکه مقاومت در برابر تغيير و لجاجت او را باعث مي شود.
3 کارها و مسئوليت هاي خارج از توانائيش رابه او وانگذارد. (26) رعايت اين نکته به فرموده اميرالمؤمنين علي عليه السلام: «سبب پايداري جمال و زيبايي زن مي شود، آرامش او را زيادتر و خاطرش را آسوده تر مي سازد و
حالش را نيکوتر مي کند. چه زن گلي است زيبا و لطيف نه خدمتگزار پر زور و پيشکاري توانمند!» (27) خوبست مرد تا آنجا که مي تواند در کارهاي منزل به همسرش کمک کند. پيامبر اکرم (ص) مي فرمايد: «به زن خود خدمت نکند مگر صديق يا شهيد يا مردي که خداوند خير دنيا و آخرت را براي او بخواهد.»
4 حقوق مادي و نفقه او را بدهد. (28) قال رسول الله (ص): «الکادُّ علي عياله کالمجاهد في سبيل الله:اجر کسي که براي زندگي خود و عائله اش زحمت مي کشد مثل اجر سرباز مجاهد است.» (29) نفقه بر دو نوع است: واجب و مستحبي.نفقه واجب شامل هزينه هايي است که شوهر در تأمين آنها مسئوليت اصلي را دارد و بايد آنها را فراهم نمايد و آنها عبارتند از:
الف ـ فراهم نمودن مسکن مناسب
ب ـ تهيه غذا و پوشاک
ج ـ تأمين هزينه هاي درماني
د ـ حفظ حيثيت زن از طريق تهيه وسايل زندگي مطابق شأن او
و نفقه مستحبي توسعه دادن مناسب است به زندگي مالي خود که باعث رفاه و آسودگي زن و فرزندانش شود، به اچند روايت در اين زمينه که از امامان شيعه رسيده است، اشاره مي کنيم.
پيامبر (ص) فرمودند: به دست آوردن مال حلال براي تأمين زندگي و گذران معاش بر هر مرد و زن مسلمان واجب است. (30)
امام موسي کاظم (ع) نيز فرمودند: کسي که از پي روزي حلال برود تا خود و خانواده اش را بي نياز سازد، اجر او نزد خدا اجر سربازي است که در راه خدا جهاد مي کند. (31)
امام باقر (ع) هم در اين رابطه چنين مي فرمايد: عبادت هفتاد جزء است و از همه بهتر کسب روزي حلال است. (32)
امام سجاد (ع) مي فرمايد: کسي خدا بيش از همه از او خشنود است که بيش از همه رفاه براي خانواده اش فراهم کند. (33)
5 خود را براي همسرش پاکيزه کند و بيارايد. (34) پاکيزگي و خوشبويي بدن و دهان، آراستگي مو و ظاهر و تميزي لباس براي همسر سفارش شده است. رعايت اين نکات سببب جلب توجه زن و افزايش کشش و محبت او به همسرش مي شود و در نتيجه پاکدامني و عفت او را حفظ مي کند.
رسول اکرم (ص) مي فرمايد: «لباس هايتان را بشوييد، موهاي زائد بدنتان را بزدائيد، دندان هايتان را مسواک کنيد
و نظافت و آراستگي را مراعات نماييد. زيرا مرداني از بني اسرائيل با ظاهرهايي ژوليده و کثيف در خانه خود زندگي مي کردند و به اين خاطر زنانشان به آلوده دامني کشيده شدند!» (35)
حسن بن جهم از امام رضا (ع) پرسيد: شما خضاب مي کنيد و امام فرمود: آري. به درستي که زن دوست دارد تو را آراسته ببيند همان طور که تو دوست داري او را آراسته ببيني. به درستي زن ها را کمي آراستگي مردها، از عفاف به فسق مي کشاند. (36)
6 نياز جنسي او را برطرف سازد. (37) نياز جنسي از قوي ترين نيازهاي بشر است که سالم ترين و مشروع ترين راه رفع آن ازدواج و تماس با همسر قانوني و شرعي است. اگر مهم ترين فايده ي ازدواج را حفظ نيمي يا حتي دو سوم تقوي و
پارسايي ذکر کرده اند براي اين است که اين نياز طبيعي و شديد با همسرگزيني به صورت پايدار، مقدس و قانوني ارضاء مي شود.
از نظر فقهي شوهر نمي تواند بيش از چهار ماه نزديکي با همسر خود را ترک کند. اما جدا از اين وظيفه واجب، ارتباط غريزي، اگر همراه با ابراز محبت و جلب خشنودي زن باشد (که آمادگي و رضايت او بستگي زيادي به خشنودي عاطفي اش دارد) به فرموده امام صادق عليه السلام خود به منزله نيکي و احسان در حق همسر است. از اين رو اين امر نه تنها بايد ترک نشود يا سرسري و يک سويه برگزار شود، بلکه خوبست به آن، به عنوان لذتي حلال و ثمربخش بها داده شود. يادآوري مي شود ضروري است در اين زمينه به همسران به طور جداگانه آموزش هاي لازم توسط کارشناسان با تجربه داده شود و احکام فقهي براي آنها بازگو گردد.
7 به او محبت کند و مهر ورزد. (38) کانون خانواده بايد سرشار از عشق و محبت و صفا باشد تا هر فرد در آن با شادابي و سلامت به بالندگي و رشد خود ادامه دهد. گرماي محبت از وجود پدر و مادر و ارتباط آنها با يکديگر برمي خيزد و به همه زواياي وجودي اعضاء آن سرايت مي کند. در اين ميان زن به عنوان موجودي عاطفي که مظهر مهر و آرامش است بيشتر نيازمند اين اکسير الهي است.
پيامبر بزرگ اسلام مي فرمايد: «اين گفته شوهر که به همسرش بگويد «دوستت دارم» هرگز از قلب زن خارج نمي شود!» (39)
آن حضرت نيز مي فرمايد:
با ايمان ترين مردم کسي است که خوش اخلاق بوده و نسبت به خانواده اش از همه مهربانتر باشد و اين را بدانيد که من از همه شما نسبت به خانواده ام با محبت تر هستم. (4)
هر چه ايمان بنده اي از بندگان خدا زيادتر شود به همسرش بيشتر مهر مي ورزد. (41)
امام صادق (عليه السلام):
يکي از اخلاق پيامبران الهي دوست داشتن زنانشان بوده است. (42)
من فکر مي کنم هر چه ايمان و تقواي کسي افزايش يابد، به همان اندازه عشق و محبت وي نسبت به همسرش افزونتر مي شود. (43)
8 در برخورد با همسر خوش اخلاق باشد. (44) حسن خلق باعث شيريني و آرامش حيات، زياد شدن دوستان و ياوران، گشايش و رونق زندگي و سروسامان يافتن کارها مي شود. رستگاري در آخرت و سنگين شدن ميزان اعمال در آخرت را نيز به خوش اخلاقي نسبت داده اند.
امام صادق (ع) براي حُسن خلق سه حد يا سه شرط را برشمرده اند:
الف ـ خوشرويي، گشادگي چهره
ب ـ کلام پاکيزه و خوب
ج ـ رفتار نرم و انعطاف پذير
سعدبن معاذ يکي از رؤساي پرنفوذ انصار، و از اولين کساني است که از اهل مدينه ، به پيامبر خدا ايمان آورده است. او آن چنان مرد دلاوري است که در جنگ بدر با تمام وجود، از رسول خدا صلي الله عليه و آله حمايت کرد و همچنين در جنگ احزاب، در حالي که اکثر مسلمانان از ترس مي لرزيدند، به پيامبر خدا عرض کرد: ما با شمشيرهاي خود در برابر متجاوزان و مهاجمان خواهيم ايستاد او از نظر علم و تقوا و موقعيت، نزد پيامبر به جايي رسيده بود که رسول خدا صلي الله عليه و آله در تنبيه قبيله «بني قريظه» او را به عنوان داور انتخاب
نموده و جبرئيل امين قضاوت او را در اين زمينه، حکم واقعي خدا معرفي کرد.
سعدبن معاذ آن چنان محبوب خداوند قرارگرفته بود، که عرش خدا در مرگ وي به لرزه درآمد و نود هزار نفر ملائکه ي آسماني با همراهي جبرئيل امين در تشييع جنازه وي شرکت نمودند و پيامبر خدا با پاي برهنه و بدون عبا و در حالي که تابوت سعد را گرفته بود، جنازه وي را تشييع کردند و نيز لحد او را با دست رحمت آفرين خود محکم ساختند... تا جايي که اين عمل تا آن تاريخ بي سابقه مي نمود.
مادر گرامي سعد با ديدن اين همه لطف و محبت و تعظيم از جانب پيامبر اسلام به وجد آمده عرضه داشت: اي سعد بهشت بر تو گوارا باد! ولي پيامبر خدا در جواب مادر سعد فرمود:
با جزم و يقين از طرف خدا خبر مده، سعد به خاطر بداخلاقي که با اهل خانه خود داشت، قبر او را به خود گرفت و به سختي فشاد داد!»
مرد بايد ملاک هاي خوش اخلاقي يعني: خوشرويي، کلام خوب و نرمخويي را از ياد نبردو براي تقويت آنها حساس باشد و تمرين و تلاش کند.
پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله مي فرمايد: حق زن بر شوهرش اين است که براي او هيچگاه روي در هم نکشد، اين کار نياز به تربيت و مديريتي جدي بر خود دارد.
9 غيرت داشته باشد نه بدبيني. غيرت يعني غير را از حريم خود راندن و دور کردن. غيرت صفتي الهي و پسنديده است که به فرموده علي عليه السلام از حيا و عفت ناشي مي شود يعني هر چه مردي با حياتر و پاکدامن تر باشد، غيرت او يعني اين که نگذارد بيگانه اي به همسرش روي بياورد، بيشتر است. اما بايد مواظب بود که غيرت سر به زياده روي نکشد، بدبيني را بر نيانگيزد و باعث محدود کردن افراطي زن و تهمت زدن به او نشود.
خداوند در قرآن در همين رابطه مي فرمايد: (اي اهل ايمان! از بيشتر بدگماني ها درباره هم پرهيز کنيد که برخي از آنها خلاف واقع و گناه است.) (45)
پيامر اکرم (ص) نيز مي فرمايند: خداوند نوعي از غيرت را دوست ندارد و آن غيرتي است که مرد بدون دليل نسبت به زن خود دارد. (46)
حساس بودن نسبت به پوشش و آرايش زن و تماس نداشتن با نامحرمان از موارد غيرت پسنديده است به شرط آن که تذکر در مورد آنها همراه با محبت، احترام، مدارا و نرمخويي باشد و با دادن آگاهي و اطلاعات قانع کننده تقويت گردد.
10 براي ارتقاء سطح معنويت او بکوشد
خداوند در قرآن مجيد مي فرمايد:
«اي کساني که ايمان داريد، خود و خانواده تان را از آتشي که هيزم آن انسان ها و سنگ است محفوظ بداريد. (تحريم آيه 6)»
پيامبر اکرم (ص) فرمودند: براي يک مرد پس از قبول اسلام هيچ سودي بهتر و برتر از همسري با يک زن مسلمان و درستکار نيست. (47)
اين نکته واضح است که اگر آگاهي و معرفت ديني و اخلاقي درست و سازنده نباشد، دنيا و مظاهر آن ما را به بيراهه هاي وابستگي آز و فزون طلبي مي کشاند و صفات و خوي هاي ناپسندي را در ما ايجاد مي کند. اين کژانديشي ها و زياده خواهي هاي دنيوي است که کم کم در همه نظام خانواده رخنه مي کند و بنيادهاي پاکي و فرزانگي را فرو مي ريزد و همه اعضاي آن را غرق در منجلاب عفن پليدي ها و زشتي ها مي کند.
مرد، بيش از ديگر افراد خانواده وظيفه دارد از سويي محيط دروني خانه را به کانون معنويت و پارسايي تبديل کند و نزديکان خود را از افراد و منابع آلوده و مخرب دور نگه دارد و
از سوي ديگر زمينه هاي رشد علمي و اخلاقي هر يک از اعضا خانواده را از راه هاي گوناگون و سالم فراهم آورد.
در پايان اين قسمت به يک مطلب مهم که مي تواند براي مردان مسلمان و دين باور، راهگشا و مؤثر باشد اشاره مي کنيم: اگر مردي به زن خود همچون يک امانت الهي بنگرد خود را موظف مي داند که با تمام توان در نگهداري اين وديعه حق بکوشد و از هيچ کاري براي بهبودي وضعيت او فرو نگذارد. مهرباني، احترام، خوشخويي، وفاداري و غيرت مرد نسبت به همسرش و تعليم و تربيت ديني و اخلاقي و رفع نيازهاي اساس او منتي نيست که مرد بر زن بگذارد بلکه اينها نشاني از رعايت و حفظ امانت خداوند است که به او سپرده شده است و بي توجهي به هر کدام از اين وظايف نوعي خيانت در امانت آن هم امانت حق شمرده مي شود. علي عليه السلام در هنگام دفن زهراي مرضيه به رسول خدا صلي الله عليه و آله سلام مي کند و
مي فرمايد: «اي پيامبر بزرگ فاطمه (ص) که وديعه و امانت خدا در منزلش بود پس گرفته شده و به سوي تو آمد...» (48)
از رسول گرامي اسلام نقل شده است که فرمودند: جبرئيل پيوسته مرا در باره زن سفارش مي کرد، تا جايي که گمان بردم طلاق او جايز نيست مگر در صورت ثابت شدن فحشا. (49)
آيه قرآن که مي فرمايد (و اخذن منکم ميثاقاً غليظاً، از شما پيمان و استواري گرفته اند ـ نساء آيه 21)
به همين نکته تأکيد مي ورزد که خداوند از مرد پيمان محکمي گرفته است که به خوبي از زن نگهداري کند و به او نيکي نمايد مي توان گفت همه آن چه را که در باره حقوق زن برشمرديم، شرح و بيان اين کلام کوتاه و نغز خداوند است که به مردان سفارش مي کند... و عاشروهنّ بالمعروف، برخورد خود و مرسوم با زنان داشته باشند زنان همچون مردان بايد در اجتماع آزادي و استقلال داشته باشند و به دليل داشتن فکر و اراده
مستقل براي کسب منفعت و رفع ضرر از خود به مشارکت در امور اجتماعي بپردازند و زير سلطه و پيروي کورکورانه مردان قرار نگيرند.
حقوق مرد بر زن يا وظيفه زن نسبت به مرد
1 پذيرفتن سرپرستي و مديريت مرد بر خانواده و تقويت آن (50)
خانواده يک شرکت و اداره کوچکي است که اعضاء آن براي رفع نيازهاي هم و نيز جهت سلامت و رشد يکديگر زمان هاي زيادي با هم تعامل و مشارکت دارند. اين مجموعه مهم و اثربخش که هسته اصلي اجتماع بزرگ انساني است اگر بخواهد به شادابي در جهت رسيدن به اهداف خود گام بردارد مديري لايق و توانمندي مي خواهد که مورد قبول ساير اعضا باشد تا آنها را هم فکر و هماهنگ ساخته، به سوي مقصود پيش ببرد.
به دلايل زياد علمي، تجربي و تاريخي مديريت مرد در خانواده بهتر از مديريت زن مي تواند تضمين کننده آرامش، سلامت و تعالي همه جانبه اعضاء آن باشد، مسلم است که
مديريت فردي زورگو وسلطه گر که نشان از ناتواني هاي روحي و کمبودهاي دروني دارد، نه تنها بذر مهري را در دلها نمي کارد، بلکه لاله خوش رنگ و بوي خانواده از سَر خودخواهي او پرپر مي شود و همه را و از جمله خودش را نابود مي سازد. لازمه قيم و مدير بودن مرد بر زن و خانواده برخورداري او از سلامت روان، پاکي و اخلاق، مسئوليت پذيري، تدبير، شکيبايي و بردباري است. چنين مردي تکيه گاه و حامي زن و فرزندان خود مي شود و ستون محکم اعتماد و امنيت آنها قرار مي گيرد.
سزاوار است زن در انديشه و احساس خود، اين مديريت را بپذيرد و در گفتار و کردار آن را پاس دارد و تقويت کند. ضعيف شدن نقش مرد در جامعه کنوني ما خسارت هاي جبران ناپذيري را به بار آورده که جوانان ما به ويژه پسران جوان تاوان قسمتي از آن را با افت تحصيلي، بزهکاري، خودکشي و اعتياد مي دهند.
به فرموده پيامبر (ص) مرد، مدير و پيشواي نظام خانواده و زن، مدير داخلي آن است. اميد است که خواننده ژرف نگر در اطراف و عمق آن بينديشد و بهره هاي لازم را برگيرد.
2 وفاداري
حضور زنان در اجتماع و برخوردش با مردان بايد آن چنان با عفت و پاکي باشد که بيماردلان آلوده نظر را به هوس و طمع نيندازد و بذر فتنه و فساد را در زمين دلها نپاشد.
3 نگهداري از مال و ثروت همسر
4 خوشرويي با همسر (51)
بر روي مرد خود مي شکفد و شميم دل انگيز مهر و صفا را در فضاي امن خانواده مي پراکند.
پيامبر (ص) فرمودند: روز قيامت کسي به من نزديک تر است که از همه خوش اخلاق تر بوده و خيرش بيشتر به خانواده اش برسد. (52)
5 فرمان بري و اطاعت (53)
و خشم، درخواستي از همسرش کرد بهتر است زن با بردباري و سعه صدر بپذيرد و آتش غضب و لجاجت او را برنيفروزد تا در موقعيتي ديگر که آرامش بر خانه حاکم شد با خيرخواهي به راهنمايي مرد بپردازد.
6 بيرون رفتن از منزل با اجازه شوهر (54)
گردد.» (55)
اين مسأله نه تنها جزء وظايف اخلاقي زن نسبت به مرد است بلکه در کنار تمکين جنسي جزو وظايف واجب زن به حساب مي آيد و در کتاب هاي فقهي و رساله هاي علميه به آن تصريح
شده است و چنين آمده است که اگر مردي به همسر خود اجازه بيرون رفتن از منزل را ندهد و آن زن چنين کاري کند مرتکب امر حرامي شده است. فايده اساسي اين حکم تأييد و تقويت مديريت مرد بر خانواده و جلب اعتماد اوست که اينها خود باعث تحکيم نظام خانواده مي شود. آيه... ابراهيم اميني در کتاب «همسرداري» مي نويسد:
«ظاهراً اصل اين حکم به طور اجمال قابل انکار نباشد ولي برخي مردها از اين توصيه شرعي و اخلاق سوء استفاده کرده و به خود اجازه مي دهند که همسر خود را در خانه زنداني کنند و از حق آزادي محروم سازند. گاهي کار به جايي مي رسد که به همسرش اجازه نمي دهد که به ديدار پدر و مادر، برادر و خواهرش برود، و يا در مجالس ديني و علمي شرکت کند و در صورت تخلف همسر، او را مورد اذيت و آزار قرار مي دهد و حتي گاهي اوقات او را کتک مي زند! البته مردها بايد بدين نکته توجه داشته باشند که گر چه بر طبق احاديث مذکور مي توانند
همسر خود را از خروج از منزل نهي کند، اما اين حکم، مطلق و عام نيست که در همه حال قابل اجرا باشد. اين رفتار در صورتي جايز است که ظلم به همسر نباشد و حال که اين قبيل محدوديت ها از مصاديق ظلم به شمار مي آيد و ظلم هم حرام است به ويژه ظلم کردن به يک خانم بي پناه! (56)
اين که نويسنده اشاره کرده است اين حکم مطلق و عام نيست در فتواي فقهي بعضي از مراجع بزرگ دين به روشني آمده است براي نمونه: از آيه العظمي فاضل لنکراني مرجع عاليقدر شيعه سؤال شده است که حکم شرعي خروج زوجه دائم از منزل را بيان کنند. پاسخ ايشان چنين است:
«براساس منابع فقهي، لازم است زوجه به عقد دائم، جهت خروج از منزل رضايت زوج را جلب کند. از اين قانون کلي موارد زير استثنا شده است:
1-خروج از منزل براي کسب معارف اعتقادي، به مقدار لازم و ضروري و همين طور براي فراگيري وظايف شرعي الزامي
2-خروج براي معالجه بيماري، چنانچه امکان در منزل نباشد.
3-خروج براي فرار از ضررهاي جاني و مالي و عرضي
4-خروج براي انجام واجبات عيني که موقوف بر خروج از منزل است، مانند سفر حج، شرکت در انتخابات و يا نجات نفس محترمه
5-چنانچه ماندن در منزل، توأم با خطر و غير قابل تحمل باشد، خروج جايز است.
6-چنانچه در ضمن عقد نکاح، مسکن و اشتغال به مشاغل اداري به زوجه محول شده باشد و به عنوان شرط در ضمن عقد براي خود سلب محدوديت کرده باشد.
7-خروج براي تأمين معاش، چنانچه شوهر او قادر نباشد يا از انفاق سرپيچي کند.
8-خروج از منزل براي دادخواهي (57)
در ضمن شايان ذکر است که به فتواي فقها اگر زني اطمينان داشت که همسرش براي خروج از منزل اجازه مي دهد و رضايت دارد لازم نيست براي هر بيرون رفتني از او اجازه گرفته شود.
پی نوشت:
1-اصول کافي، ج2، ص240
2-ر.ک-خانواده در اسلام، حسين مظاهري، ص124
3-جهادالنفس، ج180
4-جهادالنفس، ج281
5-غررالحکم، ص343
6-غررالحکم، ص139
7-ر.ک-بهشت خانواده، ج1، دکتر سيد جواد مصطفوي، ص173
8-ر.ک-بهشت خانواده، ج1، دکتر سيد جواد مصطفوي، ص185
9-ر.ک-ازدواج و شيوه همسرداري از ديدگاه اسلام، محمد مهدي اشتهاري، ص30
10-ر.ک-همان، ص335
11-بحارالانوار، ج46، ص291
12-تنبيه الخواطر، ص362
13-بحارالانوار، ج47، ح65تا68
14-ر.ک-خانواده در اسلام-حسين مظاهري-143
15-کنز العمال، ج10،ص249
16-غررالحکم، ج1، ح16/823
17-همان، ص258
18-ر.ک-بهشت خانواده، ج1، دکتر سيد جواد مصطفوي، ص102
19-جهادالنفس، ص276
20-ر.ک-اخلاق در خانه، حسين مظاهري، ص225
21-تحف العقول، ص480
22-اصول کافي، ج2، ص109
23-جامع السعادات، ج3، ص380
24-سوره روم آيه 21 (و من آياته أن خلق لکم من انفسکم ازواجاً لتسکنوا اليها و جعل بينکم موده و رحمه...)
25-برداشت فحوايي از ماده 1103 قانون مدني:زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با يکديگرند.
26-برداشت فحوايي از ماده 1106 و 1107 قانون مدني: در عقد دائم نفقه زن به عهده ي شوهر است. نفقه عبارت است از همه نيازهاي متعارف و متناسب با وضعيت زن از قبيل مسکن، البسه، غذا،اثاث منزل، و هزينه هاي درماني و بهداشتي و خادم در صورت عادت يا احتياج وي به واسطه نقصان يا مرض.
27-(نهج البلاغه، نامه 31)
28-ماده 1107.1106 قانون مدني
29-تحف العقول، ص445
30-بحارالانوار، ج23،ص6
31-قرب الاسناد، ص146
32-کافي، ج5، ص78
33-کافي، ج8، ص68)
34-برداشت فحوايي از ماده 1103 قانون مدني
35-بحار، ج76،ص102
36-(بحار، ج76، ص102، مکارم الاخلاق، ص80)
37-ماده 1103 قانون مدني
38-ماده 1103 قانون مدني
39-وسايل، ج2، ص23
40-وسايل، ج2، ص171
41-بحار، ج103، ص226
42-بحار، ج103، ص206
43-کافي، ج5، ص 320.231
44-ماده 1103 قانون مدني
45-سوره 49، آيه 12
46-آداب زندگي زناشويي در پرتو قرآن و سنت. ص310
47-مکارم الاخلاق، ص101
48-(نهج البلاغه، خطبه 193).
49-بحار، ج103، ص253
50-برداشت فحوايي از ماده 1105 قانون مدني: در روابط زوجين رياست خانواده از خصائص شوهر است.
51-برداشت فحوايي از ماده 1103 قانون مدني
52-بحار، ج71، ص387
53-ماده 1103و 1104و 1108 قانون مدني
54-برداشت فحوايي از ماده 1117 و 1103 قانون مدني: شوهر مي تواند زن خود را از حرفه يا صنعتي که منافي مصالح خانوادگي يا حيثيات خود يا زن باشد منع کند.
55-وسايل، باب 79،خ
56-همسرداري، ص127ـ126
57-جامع المسائل، استفتاآت جدول اول، مطبوعاتي امير، قم
