استفاده از آب درمانی در رفع خستگی ورزشکاران

شاید آسان ترین، راحت ترین و ارزان ترین وسیله ای که ورزشکاران و مردم برای رفع خستگی، کسالت و به دست آوردن آرامش و راحتی از آن استفاده می کنند، آب باشد.
گرفتن دوش آب گرم پس از ورزش و مسابقه یا پس از انجام کارهای سنگین روزانه، تقریبا یک امر طبیعی و عادی است که تمام بازیکنان و افراد، آگاهانه یا بدون آگاهی از آن استفاده می کنند.
آب درمانی، یک روش عامه پسند است و به خلاف اکثر روش های دیگر، رفع خستگی عضلانی با رضایت و خشنودی ورزشکاران توام می شود. با تمام مزایا در مورد آب درمانی، باید گفت: «با شناخت و اگاهی از تاثیرات فیزیولوژیکی و درمانی آب، به آسانی و راحتی می توان از آن استفاده کرد»
«هیدروتراپی» به معنای آب درمانی در گذشته توسط ایرانی ها، مصری ها، یونانی ها و ژاپنی ها با توجه به خواص درمانی آب، به فراوانی مورد استفاده قرار می گرفت. هیدروتراپی یا آب درمانی به شکل امروزی آن را شاید بتوان مدیون دکتر «جان فلویر» انگلیسی دانست.
شاید استفاده از آب در موارد درمانی و رفع خستگی در ورزشکاران و به دست آوردن آرامش جسمی و روحی ، قدمتی معادل قدمت زندگی بشر داشته باشد. مزایا و خصوصیات استفاده از آب درمانی برای تسکین دردها و آفرینش آرامش، یعنی در موارد درمانی و رفع خستگی در ورزشکاران و به دست آوردن آرامش جسمانی- روحی، متعدد است.
در دسترس بودن آن برای همه، ارزان بودن نسبت به روش های دیگر، اندازه گیری درجه حرارت آب به آسانی سبک شدن وزن بدن در آب و عامه پسند بودن آن برای همه از جمله مزایای آب درمانی است.

آب درمانی چگونه باعث رفع خستگی ورزشکاران می شود؟
برای شناخت و آگاهی از چگونگی عمل و علل رفع خستگی ورزشکاران، متعاقب استفاده از هیدروتراپی باید تاثیرات فیزیولوژیکی آب درمانی را نیز بررسی کرد. به طور کلی، در هنگام قرار گرفتن در آب، تغییرات زیر در بافت ها و اندام های بدن رخ می دهد:

۱) افزایش درجه حرارت بدن

بر حسب میزان و مقدار گرمای آب، درجه حرارت بدن هم تغییر می کند. در اغلب موارد که درجه حرارت آب استخر بین ۳۴ تا ۳۷ درجه سانتیگراد باشد، دمای بافت ها و عضلا ت ورزشکار نیز مقداری افزایش می یابد.

۲) افزایش سوخت وساز بافت ها

در اثر افزایش حرارت بافت های مختلف بدن، میزان سوخت و ساز یا متابولیسم عمومی بافت ها نیز زیاد می شود.

۳) اتساع عروق

بالا بودن حرارت آب منجر به بالا رفتن حرارت بدن و متعاقب آن، متسع شدن عروق و مویرگ ها می شود. در ضمن، اتساع عروقی می تواند ناشی از افزایش سوخت و ساز سلول ها باشد که نیاز به اکسیژن اضافی ودفع بیشتر مواد حاصل از سوخت و ساز دارند.

۴) افزایش جریان خون

افزایش درجه حرارت بدن موجب زیادتر شدن سوخت و ساز سلول ها می شود که برای جبران کردن این امر بدن به افزایش جریان خون بافت ها روی می آورد.
بنابراین، میزان جریان خون نیز متعاقب قرار گرفتن در آب گرم افزایش می یابد.

۵) افزایش میزان فعالیت قلب

به دنبال اتساع عروق خونی و زیاد شدن میزان جریان خون، میزان خون وارده به قلب نیز زیادتر می شود و طبق قانون فرانگ استارلینگ (هر چه خون وارده به قلب زیادتر شود، خون خارج شده از آن نیز زیادتر می شود) میزان برون ده قلبی نیز افزایش می یابد و فعالیت قلبی هم بیشتر می شود.
به دنبال ایجاد تاثیرات فیزیولوژیکی فوق در بافت ها و اندام های بدن، یک سلسله تاثیرات درمانی در فرد مشاهده می شود، از جمله: در اثر افزایش جریان خون و بهبود وضع تغذیه در اندام ها و دفع سریع مواد زاید، گرفتگی و اسپاسم عضلات فرد، بر اثر وقوع تغییرات مذکور، این درد و ناراحتی ورزشکار از بین می رود.
به طور خلاصه می توان گفت که تاثیرات درمانی آب به واسطه اثری است که آب روی پوست بدن دارد. در آب درمانی، پوست بدن به عنوان یک عضو مهم و اساسی است، زیرا بر اثر برخورد جریان آب، گیرنده های عصبی پوست تحریک می شوند. تحریکات ایجاد شده از طریق اعصاب، بر سیستم عصبی مرکزی تاثیر می گذارد و این تاثیرات سیستم عصبی مرکزی است که باعث به وجود آمدن اثرات درمانی آب می شود.
استفاده از آب درمانی روی جریان خون، سوخت و ساز بدن، سیستم عصبی، ترکیب خون و میزان ترشح غدد نیز تاثیر می گذارد و در نهایت، تجمع این تاثیرات روی روان فرد منعکس می شود.

● موارد کاربرد آب درمانی در ورزش

از هیدروتراپی به غیر از رفع خستگی و آرامش در ورزشکاران، در موارد دیگری نیز می توان استفاده کرد.
مهم ترین کاربردهای آب درمانی شامل موارد زیر است:
۱) به عنوان قسمتی از درمان فوری ضایعه ورزشی که باید از آب سرد با درجه حرارت حدود ۱۲/۸ درجه سانتیگراد استفاده کرد. برای مثال، قرار دادن مچ پا یا دست ضایعه دیده در ظرف آب سرد، باعث جلوگیری از ایجاد تورم و التهاب در موضع صدمه دیده می شود و درد را کاهش می دهد.
۲) در درمان ضایعات ورزشی مزمن مثل کوفتگی، رگ به رگ شدن و پیچ خوردن مفاصل، التهاب و تورم تاندون یا زردپی می توان از آب درمانی استفاده کرد. برخی از متخصصان عقیده دارند که در هر مرحله از ضایعات سیستم عضلانی - استخوانی می توان از آب درمانی استفاده کرد. البته توصیه می شود که در اوایل وجود ضایعه حاد و شدید، از آب گرم نیز استفاده کرد.
۳) بعد از عمل جراحی در صدمات ورزشی، برای به دست آوردن دامنه حرکتی مفاصل می توان از آب درمانی استفاده کرد. از موارد مهم دیگر، کاربرد آب درمانی در ورزش برای تحرک و انعطاف پذیری در عضلات و مفاصل است. در این حالت نیز عضو موردنظر را در یک وان یا ظرف مناسب قرار می دهیم. در صورت امکان می توان از استخر آب گرم استفاده کرد. گرمای آب باعث نرم شدن بافت ها و عضلات و مفاصل می شود و این امر کیفیت انجام حرکات در عضو صدمه دیده را بهبود می بخشد.
۴) به عنوان قسمتی از برنامه آمادگی ورزشکاران هم می توان از آب درمانی استفاده کرد. منظور این است که برای گرم کردن عضلات بدن، افزایش جریان خون در بافت ها، بهبود وضع تغذیه سلول ها، قبل از شروع تمرینات و حرکات جهت تقویت و آماده کردن بدن، می توان از آب درمانی استفاده کرد.
۵) از جمله موارد دیگری که هیدروتراپی در ورزش کاربرد دارد، تمیز و برطرف کردن مواد خارجی از روی زخم ها، خراشیدگی ها، تاول ها و دیگر صدمات ورزشی است که در پوست بدن به وجود می آید.

● موارد استفاده نکردن از آب درمانی

اگرچه استفاد از آب درمانی یک روش بدون خطر و بی عارضه است و می توان آن را برای اکثر ورزشکاران تجویز کرد، بهتر است در هنگام استفاده از آن به نکاتی چند توجه داشت:
۱) در هنگام وجود اختلال حسی در ورزشکاران، باید در درجه حرارت آب دقت زیادی به عمل آورد، زیرا امکان ایجاد ضایعه، پس از استفاده از آب گرم در ورزشکارانی که دچار اختلالات حسی هستند، وجود دارد.
۲) همچنین ورزشکارانی که اختلالات گردش خون، عفونت حاد، زخم باز و وسیع، نارسایی قلبی یا نارسایی تنفسی و اختلالات غدد دارند، نباید از هیدروتراپی استفاده کنند. در صورت به کار بردن آن نیز باید دقت بسیار زیادی به عمل آورد. در هنگام استفاده از آب گرم، چون فشار خون پایین می آید، بنابراین در ورزشکارانی که نارسایی قلبی دارند، استفاده از آب درمانی ممنوع است.
۳) همچنین در آن دسته از ورزشکاران زن که دوران قاعدگی را می گذرانند، نباید از هیدروتراپی استفاده کرد.

● دوش گرفتن ورزشکاران

شاید اکنون شایع ترین روش استفاده از تاثیرات درمانی آب، دوش گرفتن باشد. برخی از تاثیرات مورد نظر آب درمانی را می توان با دوش گرفتن به دست آورد. میزان درجه حرارت آب دوش به صورت درجات سرد، ملا یم، گرم و داغ تقسیم بندی می شود. چنان چه بازیکنان بعد از مسابقه از دوش آب گرم(۳۳/۹ تا ۳۶/۷ در جه سانتیگراد) ولرم(۲۶/۷ تا ۳۳/۹ درجه سانتیگراد) و داغ (بیشتر از ۳۷/۲ درجه سانتیگراد) استفاده کنند، علا وه بر تمیز شدن بدن، باعث ایجاد آرامش هم می شود.
برخی از ورزشکاران ترجیح می دهند که از دوش سرد استفاده کنند. این عمل نیز باعث تقویت ونیز نیرو بخشیدن به بدن می شود. برخی از افراد هم از دو نوع دوش گرم و سرد به طور متناوب استفاده می کنند.

● نکات مورد توجه در هنگام دوش گرفتن

چون اکثر بازیکنان و ورزشکاران در حال حاضر تنها وسیله ای که برای رفع خستگی در دسترس دارند، همین دوش آب گرم می باشد، لا زم است به نحو صحیح از آن استفاده کنند، پس جا دارد چند نکته راتذکر دهیم:
۱) ورزشکارانی که پس از یک تمرین یا مسابقه سنگین فرصت انجام تمرینات و حرکات سبک را پیدا نکرده اند، می توانند برخی از حرکات و نرمش ها را زیر دوش انجام دهند. همان طور که می دانیم، هدف عمده از دوش آب گرم، رفع خستگی و دفع مواد زاید مثل اسید لا کتیک از بدن است.
حال اگر ورزشکار زیر دوش آب گرم حرکات سبک و تمرینات ملا یم را انجام دهد، میزان رفع خستگی بیشتر و مواد زاید سریع تر دفع می شود.
۲) چنان چه فشار آب زیاد و فاصله دوش با بدن ورزشکار هم زیاد باشد، تاثیرات درمانی آب افزایش می یابد. اعتقاد بر این است که هر چه فاصله دوش با بدن ورزشکار زیاد و فشار آب هم قوی تر باشد، بر اثر برخورد مرتب و مداوم ذرات آب با پوست ورزشکار، حالتی مانند ماساژ برای فرد احساس لذت و شادابی پدید خواهد آمد.
۳) استفاده از دوش آب سرد برای ورزشکارانی که سابقه استفاده از دوش سرد ندارند، توصیه نمی شود زیرا امکان سرما خوردگی زیاد است. این افراد می توانند به تدریج از آب سرد استفاده کنند تا بافت های بدن با آب سرد تطابق یابند.
۴) همچنین ورزشکاران باید کلیه نکاتی را که در رابطه با موارد استفاده، عدم استفاده و احتیاط در زمینه هیدروتراپی گفته شد، رعایت کنند، از جمله این که مدت زیادی زیر دوش آب گرم قرار نگیرند، از آب بسیار داغ مدت زیادی استفاده نکنند و پس از دوش گرفتن فورا در معرض هوای سرد قرار نگیرند.
۵) باید در هنگام خشک کردن بدن، از کشیدن محکم حوله روی پوست بدن خودداری کرد زیرا همان طور که می دانیم، سطح پوست بدن محل انتشار گیرنده ها و پایانه های مختلف عصبی است. بر اثر کشیدن محکم حوله به پوست، معمولا گیرنده های عصبی تحریک می شوند و این تحریکات به سیستم عصبی منتقل می شود. در نتیجه، تاثیرات مثبت دوش یا از بین می رود یا کاهش می یابد.
۶) بهتر است متعاقب دوش گرفتن یا استفاده از روش های دیگر آب درمانی، ورزشکار به مدت کافی استراحت کند و یا بخوابد. این کار باعث افزایش تاثیرات دوش و آب درمانی می شود.