مغز انسان

دانستنیهای مغز

مغز انسان در تمامی فعالیت های ارادی و غیر ارادی در گیر میباشد. احساسی که الان دارید، کاری که الان در حال انجام آن هستید و … شاید باور نکنید اما مغز انسان حتی در شکل گیری شخصیت شما نیز موثر می باشد. بنابراین اگر مغز درست کار کند شما می توانید زندگی خوب و متعادلی داشته باشد و اگر مشکلی در عملکرد آن باشد طبیعتا” نخواهید توانست زندگی خوبی داشته باشید.

پیچیده ترین عضو بدن انسان

این عضو بسیار پیچیده حدود ۲ درصد وزن بدن شما را دارا می باشد، بنابراین یک انسان ۷۵ کیلوگرمی مغزی در حدود ۱.۵ کیلوگرم دارد. با وجود آنکه تنها ۲ درصد از وزن بدن شما را شامل می شود بین ۲۰ تا ۳۰ درصد از انرژی شما را مصرف می کند. به بیان دیگر ۲۰ تا ۳۰ درصد کالری که از مصرف غذا به بدن شما می رسد توسط مغز مصرف می شود. دقت کنید که نسبت وزن مغز به وزن کل بدن در انسان از همه موجودات زنده بیشتر می باشد.
در مغز شما حدود ۱۰۰ بیلیون سلول مغزی وجود دارد که بصورت یک شبکه بسیار پیپچیده با یکدیگر در ارتباط هستند. محاسبات نشان می دهد که در حدود ۱,۰۰۰,۰۰۰ بیلیون ارتباط نقطه به نقطه میان سلولهای مغزی در مغز انسان وجود دارد. برای بدست آورده ایده از بزرگی این عدد، همین قدر بدانید که از تعداد ستاره کاینات بیشتر می باشد. بنابراین جای تعجب نیست اگر مغز را پیچیده تر از بزرگترین کامپیوتر های جهان فرض کنیم. دانشمندان نسبت توانایی قویترین کامپیوتر های جهان را به مغز انسان، در حد مغز یک موش می دانند.

مراقب مغز خود باشید

مغز انسان بسیار نرم می باشد و ماهیت فیزیکی آن چیزی شبیه به کره نرم یا تخم مرغ خام می باشد. خلقت انسان بگونه ای است که جمجمه از این ماده نرم محافظت می کند. اما کوچکترین ضربه ای که به جمجمه وارد شود و آنرا خدشه دار کند ممکن است صدمات جبران ناپذیری به مغز وارد کند. پس مواطب جمجمه خود باشید.

رابطه میزان دانش انسان به حجم مغز

مشاهدات دانشمندان نشان می دهد که ارتباط خاصی میان میزان توانایی مغزی انسان با حجم یا وزن آن ندارد. یک مغز بزرگ بالقوه توانایی آنرا دارد که سلولهای بیشتر و ارتباطات بین سلولی بیشتری را پذیرا باشد اما هیچ دلیلی ندارد که یک دانشمند، مغز بزرگتری از یک فرد عادی داشته باشد. همانگونه که مطالعه انجام شده روی مغز آلبرت اینشتین نشان می دهد ابعاد و وزن مغز او کمتر از حد متوسط بوده است.

تکامل مغز در مهره داران

در ماهیهای اولیه و دوزیستان ، نخاع و مغز در یک راستا قرار دارند. ولی در سایر مهره داران بویژه در پستانداران بین مغز و نخاع یک خمیدگی پدید آمده است که در پستانداران عالی به 90 درجه می‌رسد. این خمیدگی ناشی از حجم زیاد نیمکره‌های مخ است. حجم مغز بویژه نیمکره‌های مخ در مهره داران اولیه رشد اندکی دارد. ولی در مهره داران عالی وسعت زیادی دارد.
سطح نیمکره‌های مخ در مهره داران اولیه تا پستانداران اولیه صاف ، ولی در پستانداران عالی بویژه انسان چین خوردگی فراوان دارد. مغز آدمی بزرگترین مغزها نیست اما وزن آن نسبت به جثه آدمی بیشترین است و با در نظر گرفتن سایر شرایط بهترین مغز است. مغز مهره داران در دوران جنینی دارای سه قسمت اولیه به نامهای مغز پیشین ، مغز میانی و مغز تحتانی است. از این قسمتها بتدریج بخشهای مختلف مغز پدید می‌آیند.

ساختار مغز

مغز در داخل استخوان جمجمه و نخاع در داخل ستون فقرات جای گرفته‌ است. سه پرده که در مجموع مننژ نامیده می‌شوند، مغز و نخاع را از اطراف محافظت می‌کنند.
پرده داخلی : پرده داخلی چسبیده به مغز و نخاع بوده و کار تغذیه بافت عصبی را انجام می‌دهد.
پرده میانی : پرده میانی عنکبوتیه نام دارد که به پرده خارجی چسبیده و از پرده داخلی کم و بیش فاصله دارد.
پرده خارجی : از بافت پیوندی محکم تشکیل شده و به استخوانهای محافظ چسبیده است.
در فاصله بین عنکبوتیه و پرده داخلی مایع شفافی قرار گرفته است که از ترشحات رگهای خونی است. این مایع را مایع مغزی-نخاعی می‌گویند و کار آن محافظت از بافت عصبی است.

مخ

مخ بزرگترین قسمت مغز است و دارای دو نیمکره است که توسط رشته‌های عصبی محکم و سفید رنگی بهم متصلند و ارتباط دو نیمکره نیز از طریق همین رشته‌های عصبی صورت می‌گیرد. قسمت سطحی مخ ، خاکستری رنگ است و قشر مخ نامیده می‌شود. قشر مخ در انسان به علت وسعت زیاد خود و جای گرفتن در فضای محدود حالت چین خورده دارد. در زیر قشر مخ ماده سفید رنگی وجو دارد که از اجتماع رشته‌های عصبی میلین دار تشکیل شده است و این رشته همان دنباله‌های نورونهایی هستند که در قشر خاکستری با سایر قسمتهای دستگاه عصبی قرار دارند.
علاوه بر قشر مخ چند هسته خاکستری در بخش سفید آن وجود دارد که مهمترین آنها غده تالاموس و غده هیپوتالاموس است. هر قسمت از قشر خاکستری کار ویژه‌ای انجام می‌دهد. مراکز مربوط به دریافت و تفسیر اطلاعات رسیده از اندامهای حسی مختلف مانند چشم و گوش و پوست در این قسمت است. قسمتی از قشر خاکستری مرکز حرکات ارادی است. مخ مرکز احساسات ، فکر کردن و حافظه است. نیمکره چپ مخ حرکات طرف راست و نیمکره چپ بدن حرکات طرف راست بدن را کنترل می‌کنند. هر نیمکره کارهای ویژه‌ای را نیز انجام می‌دهد.
نیمکره چپ در زبان آموزی ، یادگیری ، تفکر ریاضی و منطق ، تخصص دارد. نیمکره راست انجام دادن کارهای ظریف هنری ، موسیقی را کنترل می‌کند. تالاموسها مرکز تقویت پیامهای حسی مانند چشم ، درد و ترس هستند و پیامهای حسی را قبل از اینکه به قشر مخ برسند تقویت می‌کنند. هیپوتالاموس مرکز تنظیم اعمال مختلفی از جمله گرسنگی ، تشنگی ، خواب و بیداری و دمای بدن است.

مخچه

مخچه قسمتی از مغز است که در پشت و زیر مخ قرار دارد. مخچه دارای دو نیمکره است، اما چین خوردگیهای سطحی آن کم عمق تر و منظم تر است. قسمت سطحی مخچه را ماده خاکستری پوشانده است. مخچه بوسیله دسته تارهای عصبی به بقیه قسمتهای دستگاه عصبی مربوط است. مخچه در کار کنترل فعالیتهای ماهیچه‌ای به مخ کمک می‌کند.
مخچه پیامهای حرکتی را قبل از اینکه به اندامها بروند تقویت می‌کند. در نتیجه حرکات نرمتری از بدن سر می‌زند. حفظ تعادل بدن نیز به عهده مخچه است. برای اینکار چشمها و گوش داخلی وضعیت بدن را به مخچه خبر می‌دهند و مخچه ، ماهیچه‌ها را طوری کنترل می‌کند، که تعادل برقرار بماند. در مجموع کارهایی که مخچه انجام می‌دهد همگی غیر ارادی هستند.

بصل النخاع

بصل‌النخاع پایین ترین مرکز عصبی واقع در استخوان جمجمه است. انتهای بصل‌النخاع به نخاع مربوط است. بیشتر بصل‌النخاع از ماده سفید و رشته اعصابی تشکیل شده است که میان نخاع و مغز قرار دارد. بصل‌النخاع فعالیت اندامهای داخلی بدن مانند قلب ، ششها و اندامهای گوارشی را اداره می‌کند. به همین دلیل یکی از مهمترین اجزای مغز است و آسیب وارده به آن مرگ را به دنبال دارد. مغز 12 جفت عصب دارد. این اعصاب با اندامهای مهمی ارتباط دارند.

بطنهای مغزی

در جریان تکامل مغز از لوله عصبی جنینی ، حفره مرکزی لوله عصبی در 4 ناحیه متسع شده و بطنهای مغزی را بوجود می‌آورد. بطنهای مغزی عبارتند از: بطنهای جانبی شامل دو بطن و هر کدام در یکی از نیمکره‌های مغزی ، بطن سوم در ناحیه تالاموس و بطن چهارم در محل بصل‌النخاع و پل مغزی.

مایع مغزی-نخاعی

سیستم عصبی مرکزی در درون مایعی به نام مایع مغزی-نخاعی قرار گرفته که این مایع هم به عنوان ضربه‌گیر سیستم عصبی مرکزی را در مقابل ضربات مکانیکی حفظ می‌کند و هم برای فعالیتهای متابولیکی آن ضروری است. حجم این مایع که از رگهای خونی بافت مغز منشا می‌گیرد بین 150 - 80 میلی‌لیتر متغیر است.عدم باز جذب این مایع و تجمع آن در بطنهای مغزی منجر به شرایطی به نام هیدروسفالی می‌گردد که می‌تواند باعث آسیب پارانشیم مغز گردد .

10 اقدام برای حفظ سلامت مغز

خوردن رژيم غذايي سلامت‌بخش مغز:

رژيم غذايي که غني از اسيد‌هاي چرب امگا-3 (که ماهي‌ها حاوي مقدار زيادي از آن هستند)، پروتئين، مواد آنتي‌اکسيدانت، ميوه‌ها و سبزي‌ها و ويتامين B که ميزان چربي‌هاي ترانس آنها کم باشد و ميزان متعادلي از مواد نشاسته‌اي يا کربوهيدراتي داشته باشد، سلامت مغز را حفظ مي‌کند.

ذهن خود را فعال نگهداريد:

فعاليت‌هايي مانند آموختن يک زبان يا مهارت جديد، حل کردن جدول کلمات متقاطع، رفتن به کلاس‌هاي آموزشي، و يا يادگيري رشته‌هاي هنري مي‌تواند ذهن شما را فعال نگه‌دارد.

به طور مرتب ورزش کنيد:

ورزش‌کردن مي تواند گردش خون را فعال کند، توازن و هماهنگي بدن را بهبود بخشد و به جلوگيري از بيماري‌‌هايي که خطر زوال عقل يا دمانس را مي‌افزايند، مانند بيماري قلبي،سکته مغزي و ديابت کمک کند.

به فعاليت‌هاي اجتماعي بپردازيد:

گذراندن وقت با دوستان، انجام کارهاي داوطلبانه، و مسافرت مي‌تواند شما را فعال و سالم نگهدارد.

به مقدار کافي بخوابيد:

نداشتن خواب کافي مي‌تواند اثراتي منفي بر سلامت مغز داشته باشد.

استرس‌ را مهار کنيد:

شرکت در تمرين‌هاي يوگا، گذراندن وقت با دوستان يا انجام ساير فعاليتهاي کاهنده استرس به حفظ توانايي يادگيري و قدرت حافظه کمک مي‌کند

پيشگيري از آسيب مغزي:

به سر گذاشتن کلاه ايمني و بستن کمربند ايمني در حين رانندگي با موتور و ماشين به اجتناب از صدمه‌خوردن مغز که مي‌تواند با افزايش خطر زوال عقل يا دمانس همراه باشد کمک کند.

کنترل کردن ساير عوارض بهداشتي:

حفظ وزن متناسب، ورزش‌کردن، خوردن غذاي متعادل و مغذي، و کنترل‌کردن استرس مي‌تواند به کاهش خطر ابتلا به بيماري‌هايي که بر مغز تاثير مي‌گذارند مانند ديابت،بيماري قلبي، فشار خون بالا کمک کند.

از عادات ناسالم پرهيز کنيد:

سيگار کشيدن و داروهاي روانگردان مي‌توانند باعث افزايش خطر ابتلا به دمانس و زوال قدرت شناختي شوند.

به سابقه بيماري‌ها در خانواده خود توجه داشته باشيد:

اگر با توجه به سابقه خانوادگيتان در معرض ابتلا به زوال عقل يا دمانس در دوران سالمندي هستيد، با دکنرتان در مورد شيوه‌‌هاي حفظ سلامت مغز و جلوگيري يا کند کردن پيشرفت زوال قوه شناختي مشورت کنيد.

غذاهای سودمند برای مغز و قلب :

شاید دانستن این موضوع برایتان جالب باشد که غذاهای مفید برای قلب، برای مغز نیز سودمندند.
غذاهای سالم جریان خون به اندام‌های نیازمند به اکسیژن بدن را افزایش می‌دهند. این مواد غذایی خلق، حافظه و دیگر اعمال ذهنی را بهبود می‌بخشند. تاکنون درباره آنتی اکسیدان‌ها مطالب زیادی شنیده‌اید. برخی مواد غذایی سرشار از این ترکیبات هستند.
آنتی اکسیدان‌ها عواملی هستند که با روند پیری و بیماری مقابله می‌کنند.
عملکرد مهم آنها حذف رادیکال‌های آزاد اکسیژن ، ملکول‌های ناپایداری است که به واسطه اعمال متابولیکی بدن ایجاد می‌شوند.
رادیکال‌های آزاد در مضر ساختن کلسترول برای عروق قلب و نیز نقص عملکرد حافظه و حرکت با افزایش سن، دخالت دارند.
از طرفی در عملکرد سیستم ایمنی اختلال ایجاد کرده در ابتلا به کاتاراکت یا آب مروارید و تحلیل ماکولار چشم نقش دارند.
بدن برخی آنتی اکسیدان‌هار ا تولید می‌کند. گرچه مغز به وارد کردن آنها از منابع خارجی هم نیازمند است. تحت شرایط استرس‌زا ، توانایی بدن برای تولید آنتی‌اکسیدان‌ها کاهش می‌یابد. میوه‌ها و سبزیجات غنی‌ترین منابع آنتی اکسیدان‌ها هستند.
یکی از مواد خوراکی که در راس ترکیبات سرشار از آنتی اکسیدان قرار دارد زغال‌اخته است.
اخیرا دانشمندان روشی را برای سنجش محتوای آنتی اکسیدانی غذاها ابداع کرده‌اند که ORAC نام دارد (ظرفیت جذب رادیکال اکسیژن) غذایی با محتوای بالای ORAC به کند کردن روند پیری مغز و بدن کمک می‌کند.
مطالعه در حیوانات نشان داده است زغال‌اخته اثر حفاظت‌بخش عصبی داشته و در مقابل اثرات سوء مربوط به افزایش سن مانند کاهش حافظه عمل می‌کند.
این ماده سلول‌های مغز را از صدمه رادیکال‌های آزاد که معمولا با گذشت زمان روی می‌دهد حفظ کرده و لذا در حفظ عملکرد شناختی و حرکتی نیز نقش دارد.
آنتی اکسیدان‌های موجود در زغال‌اخته به گروهی از مواد شیمیایی به نام فنل‌ها تعلق دارند. موثرترین این ترکیبات پروسیانیدین‌ها و آنتوسیانیدین‌ها هستند که رنگ تیره زغال‌اخته و شاه توت را سبب می‌شوند.
اما بسیاری آنتی اکسیدان‌های دیگر نیز در زغال اخته هستند و اخیرا مورد توجه زیاد قرار گرفته‌اند. محققان بر این باورند که ترکیب انواع مواد مغذی موجود در غذا بیش از هر یک از این مواد به تنهایی اثر حفاظت‌بخش دارند.
یکی از آنتی اکسیدان‌ها در زغال‌اخته از اتصال باکتری‌های مفید به لایه سلولی دستگاه ادراری جلوگیری می‌کند و لذا مانع عفونت‌های این بخش از بدن می‌شود.
محققان اخیرا دریافته‌اند زغال‌اخته در حفظ عملکرد مغز نیز موثر است به این طریق که شدت آسیب مغزی پس از سکته مغزی را کاهش می‌دهد.
یکی دیگر از مواد خوراکی مفید قهوه است که اخیرا یک آنتی اکسیدان جدید در آن یافت شده که به خصوص در جلوگیری از سرطان کولون نقش دارد.
یک فنجان کاکائوی گرم که با دو قاشق پودر کاکائوی خالص در لیوان چای تهیه می‌شود دو تا سه برابر چای سبز و تا پنج برابر چای سیاه اثر آنتی اکسیدانی دارد.
توصیه محققان این است که ترک عادات ناسالم و بهره‌مندی از شیوه زندگی سالم‌تر موجب بهبود خلق و اعتماد به نفس نیز می‌شود.

بیماریهای مغزی

عامل بیماریهای عفونی مراکز عصبی ، باکتریها ، ویروسها و یا موجودات زنده میکروسکوپی دیگرند. در بعضی از این بیماریها مراکز عصبی خونی می‌شوند و در برخی دیگر سموم میکروبها که در جای دیگر بدن مستقر می‌شوند، به مراکز عصبی می‌رسند و آنها را دچار مشکل می‌کنند.

فلج اطفال یا پلیومیلیت

عامل این بیماری نوعی ویروس است که از طریق غذا و آبی که به مدفوع شخص بیمار آلوده باشند، به شخص سالم سرایت می‌کند. ویروس به نخاع می‌رسد و در آنجا به جسم سلولی نورونهای حرکتی آسیب کلی می‌رساند، و ماهیچه‌های تحت کنترل آنها فلج می‌شوند. با استفاده از واکسن می‌توان به راحتی از ابتلا به این بیماری جلوگیری کرد.

مننژیت مغزی

در اثر عفونت پرده‌های مننژ مغز یا نخاع حاصل می‌شود. انواعی از باکتریها باعث این بیماری می‌شوند. یک نوع از این باکتریها به نام مننگوکوک است. علایم بیماری مننژیت به طور ناگهانی بروز می‌کند. حرارت بدن دردناک می‌شود. مننژیت بیماری خطرناکی است و در صورت تاخیر در معالجه باعث مرگ می‌شود.

آنسفالیت

آنسفالیت یک بیماری ویروسی است. ویروس در بخشهای خاکستری مغز مانند بصل‌النخاع و مغز میانی جایگزین می‌شود. ویروسهای سرخک و اوریون نیز ممکن است به مغز برسند و آنسفالیت ایجاد کنند. آنسفالیت ممکن است حاد یا مزمن باشد. در حالت حاد سردرد ، حالت خواب آلودگی در روز و دوبینی عارض می‌شود.

بیماری هاری

میکروب این بیماری نوعی ویروس است که با گاز گرفتن سگ ، گربه وارد بدن آدمی می‌شود. از زمان گاز گرفتن تا بروز بیماری 15 روز تا دو ماه طول می‌کشد
منابع :
مغز انسان www.khschool.ir
ده اقدام برای حفظ سلامت مغز www.knowclub.com
غذاهای سودمند برای مغز و قلب www.myisfahan.com
مغز انسان www.academist.ir