نویسنده: آیة الله العظمی مکارم شیرازی
یا عَلیُّ، أعجَبُ النّاسِ إیماناً وَ أعظَمُهُم یَقیناً قَومٌ یَکونونَ فِی آخِرِ الزَّمانِ لَم یَلحَقوا النَّبیِّ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ حُجِبَ عَنهُم الحُجَّةُ فَآمَنوا بِسَوادٍ عَلی بَیاضٍ.
ای علی، عجیب‌ترین (مهم‌ترین) مردم از همه‌ی کسانی که ایمانشان برتر و یقینشان کامل‌تر است، کسانی‌اند که در آخرالزّمان می‌آیند، در حالی که نه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را دیده‌اند و نه حجّت و امام را، درعین حال ایمان می‌آورند به سیاهی در سفیدی (یعنی همان کتاب‌هایی که در دستشان است).
بحارالانوار، ج 77، ص 56
بنابراین باید مخلصانه در خدمت همین کتاب‌ها باشیم. یعنی آنها را خوب مطالعه کنیم، خوب بفهمیم و خوب به آنها عمل کنیم و آن‌گاه با روش بهتری در راه نشر و تبلیغ آنها بکوشیم که در این صورت ادای وظیفه و خلأ وجود پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و غیبت امام زمان (علیه السلام) را با نشر کتاب پر کرده‌ایم. اینکه مثلاً در بحارالانوار آمده است: «مَن حَفِظَ عَلی اُمَّتِی أربَعینَ حَدیثاً یَنتَفِعونَ بِها بَعَثَهُ اللهُ تَعالی یَومَ القِیامَةِ فَقیها عالِماً؛ هر که چهل حدیثی که مردم از آن بهره ببرند حفظ کند، خداوند او را فقیه عالم مبعوث می‌کند». (1) معنایش این نیست که آنها را حفظ کنیم، بلکه اینها را جمع کرده و آن‌گاه ابلاغ کنند.
پس مقصود از حفظ، نگهداری و ابلاغ است. لذا علمای بزرگ «اربعین» می‌نوشتند و در بین مردم تبلیغ می‌کردند که چهل حدیث حفظ کنند. حتّی در بین اصحاب کسانی بودند که بیش از چهل هزار حدیث حفظ داشتند و به امّت ابلاغ کردند.
چه افتخاری از این بالاتر که انسان احادیث پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت (علیهم السلام) را به مردم برساند. و چه محرومند از سعادت کسانی که ممکن است یک ساعت سخنرانی کنند امّا آیه و حدیثی در بین مطالب آنها نیست، در حالی که قرآن می‌فرماید: «(قَد جَاءَکُم مِنَ اللهِ نُورُ وَ کِتَابُ مُبِینٌ)؛ از جانب خدا نور و کتاب روشنگری به سوی شما آمد». (2) نور سخنرانی‌ها و کلمات اهل بیت (علیهم السلام) است، چنانکه در بحارالانوار آمده است: «کَلامُکُم نُورٌ وَ اَمرُکُم رُشدٌ وَ وَصِیَّتُکُم التَّقوی؛ سخن شما نور و فرمان شما رشد و سفارش شما تقواست». (3)
واقعاً چه لذّت بخش است که انسان چهل حدیث را حفظ کند و بگوید و روز قیامت در صف عالمان و فقیهان قرار گیرد. بنابراین باید بکوشیم تا در هر مجلسی سخنی از معصومین (علیهم السلام) گفته شود.
باید توجّه داشت که تمام دنیا، چه دنیای ظلم و چه عدالت، روی همین کتاب‌ها (سوادٌ عَلَی البَیاض) می‌چرخد. حافظان کلام اهل بیت (علیهم السلام) حافظان دین‌اند و اینجاست که می‌بینیم انسان‌هایی مبارز، ایثارگر، عالم، فداکار و آگاه پرورش پیدا می‌کنند.
اکنون به چند حدیث درباره‌ی نشر احادیث و تعلیم آنها توجّه کنید:
از علی (علیه السلام) نقل شده است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) سه بار فرمود: «اللّهُمَّ ارحَم خُلَفایی ثَلاثاً قیلَ یا رَسولَ اللهِ وَ مَن خُلَفاؤکَ؟ قالَ: الَّذینَ یُبَلِّغونَ حَدیثی وَ سُنَّتی ثُمَّ یُعَلِّمونَها اُمَّتی؛ خدایا، جانشینان مرا رحمت کن! پرسیدند: ای پیامبر خدا، جانشینان تو کیانند؟ فرمود: آنان که حدیث و سنّت مرا تبلیغ کرده و آن را به امّتم می‌آموزند». (4)
عبدالله بن صالح هروی می‌گوید از امام رضا (علیه السلام) شنیدم که فرمود: «رَحِمَ اللهُ عَبداً أحیی أمرَنا؛ خداوند رحمت کند بنده‌ای که امر ما را زنده کند». پرسیدم چگونه امر شما زنده می‌شود؟ فرمود: «یَتَعَلَّمُ عُلُومَنا وَ یُعَلِّمُها النّاسَ فَإنَّ النّاسَ لَو عَلِموا مَحاسِنَ کَلامِنا لَاتَّبَعونا؛ علوم ما را فرا می‌گیرد و آن را به مردم می‌آموزد. اگر مردم سخنان زیبای ما را بدانند قطعاً از ما پیروی می‌کنند». (5)
جمیل بن درّاج و دیگران از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده‌اند که فرمود: «بادِروا أولادَکُم بِالحَدیثِ قَبلَ أن یَسبِقَکُم إلَیهِم المُرجِئَةُ؛ در آموختن حدیث به فرزندان خود بشتابید پیش از آنکه مرجئه در تعلیم آنان بر شما سبقت گیرند». (6)
در حدیثی امام صادق (علیه السلام) فرمود: «حَدِثّوا عنّا و لا حَرَجَ رَحِمَ اللهُ مَن أحیی أمرَنا؛ از ما حدیث نقل کنید و احساس سختی نکنید. خدا رحمت کند کسی را که امر ما را زنده بدارد». (7)
فضیل بن یسار می‌گوید امام باقر (علیه السلام) به من فرمود: «یا فُضَیل اِنَّ حَدیثَنا یُحیِی القُلوبَ؛ ای فضیل، سخن ما دل‌ها را زنده می‌کند». (8)
از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده است که فرمود: «تَذاکَروا وَ تَلاقَوا وَ تَحَدَّثُوا فَإنَّ الحَدیثَ جَلاءُ القُلوبِ اِنَّ القُلوبِ لَتَرِینُ کَما یَرینُ السَّیفُ وَ جَلاؤُهُ الحَدیثُ؛ با یکدیگر گفت‌وگو و ملاقات داشته باشید و حدیث بگویید، زیرا حدیث مایه‌ی روشنی دل‌هاست. همانا دل‌ها زنگار به خود می‌گیرند چنانکه شمشیر به خود زنگار می‌گیرد و جلای آن حدیث است». (9)
و در حدیثی امام باقر (علیه السلام) فرمود: «وَ بِالدّرایاتِ لِلرّوایاتِ یَعلُو المؤمِنُ إلی أقصی دَرَجاتِ الایمانِ؛ پیروان اسلام در پرتو معرفت واقعی و درک حقایق علمی روایات، می‌توانند به عالی‌ترین مدارج ایمان نایل شوند». (10)
مکارم شیرازی، ناصر، (1390) انوار هدایت (مجموعه مباحث اخلاقی)؛ قم: انتشارات امام علی بن ابی طالب (ع)، چاپ اول.
ای علی، عجیب‌ترین (مهم‌ترین) مردم از همه‌ی کسانی که ایمانشان برتر و یقینشان کامل‌تر است، کسانی‌اند که در آخرالزّمان می‌آیند، در حالی که نه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را دیده‌اند و نه حجّت و امام را، درعین حال ایمان می‌آورند به سیاهی در سفیدی (یعنی همان کتاب‌هایی که در دستشان است).
بحارالانوار، ج 77، ص 56
نور هدایت
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در روایتی دیگر، چنین کسانی را «برادران خود» نامید، در حالی که به دیگران «اصحاب» اطلاق فرمود. می‌خواهیم از این حدیث غیر از موضوع «آخرالزّمان» مطلب دیگری استفاده کنیم که متناسب با جلسه‌ی اهل علم است و آن اینکه تنها سرمایه‌ی دینی مردم آخرالزّمان همین کتاب‌هاست. بنابراین رسالت مهمّ ما در این عصر و زمان حفظ این سرمایه‌ی بزرگ یعنی کتاب‌های پیشینیان و مطالعه و تحقیق و بحث در مورد آنهاست، مگر در این زمان ما غیر از آن کتاب‌ها به چیز دیگری دسترسی داریم؟ قطعاً تنها راه همان کتاب‌هاست، زیرا نمی‌توانیم به حضور پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) یا ائمّه‌ی معصومین (علیهم السلام) برسیم تا تکالیف را بپرسیم. مهم این است که در واقع این سرمایه‌ی ارزشمند را در همان مسیری که لازم است به کار اندازیم. یعنی بتوانیم با همین کتاب‌ها مردم را به خدا نزدیک کرده و با حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمّه و به خصوص امام زمان (علیه السلام) ارتباط دهیم. کسانی که به چنین برنامه‌هایی اهمّیّت نمی‌دهند سخت در اشتباهند، زیرا این سخن مربّی و معلّم بزرگ انسانیّت حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) است و هر چه هست در همین کتاب‌هاست.بنابراین باید مخلصانه در خدمت همین کتاب‌ها باشیم. یعنی آنها را خوب مطالعه کنیم، خوب بفهمیم و خوب به آنها عمل کنیم و آن‌گاه با روش بهتری در راه نشر و تبلیغ آنها بکوشیم که در این صورت ادای وظیفه و خلأ وجود پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و غیبت امام زمان (علیه السلام) را با نشر کتاب پر کرده‌ایم. اینکه مثلاً در بحارالانوار آمده است: «مَن حَفِظَ عَلی اُمَّتِی أربَعینَ حَدیثاً یَنتَفِعونَ بِها بَعَثَهُ اللهُ تَعالی یَومَ القِیامَةِ فَقیها عالِماً؛ هر که چهل حدیثی که مردم از آن بهره ببرند حفظ کند، خداوند او را فقیه عالم مبعوث می‌کند». (1) معنایش این نیست که آنها را حفظ کنیم، بلکه اینها را جمع کرده و آن‌گاه ابلاغ کنند.
پس مقصود از حفظ، نگهداری و ابلاغ است. لذا علمای بزرگ «اربعین» می‌نوشتند و در بین مردم تبلیغ می‌کردند که چهل حدیث حفظ کنند. حتّی در بین اصحاب کسانی بودند که بیش از چهل هزار حدیث حفظ داشتند و به امّت ابلاغ کردند.
چه افتخاری از این بالاتر که انسان احادیث پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت (علیهم السلام) را به مردم برساند. و چه محرومند از سعادت کسانی که ممکن است یک ساعت سخنرانی کنند امّا آیه و حدیثی در بین مطالب آنها نیست، در حالی که قرآن می‌فرماید: «(قَد جَاءَکُم مِنَ اللهِ نُورُ وَ کِتَابُ مُبِینٌ)؛ از جانب خدا نور و کتاب روشنگری به سوی شما آمد». (2) نور سخنرانی‌ها و کلمات اهل بیت (علیهم السلام) است، چنانکه در بحارالانوار آمده است: «کَلامُکُم نُورٌ وَ اَمرُکُم رُشدٌ وَ وَصِیَّتُکُم التَّقوی؛ سخن شما نور و فرمان شما رشد و سفارش شما تقواست». (3)
واقعاً چه لذّت بخش است که انسان چهل حدیث را حفظ کند و بگوید و روز قیامت در صف عالمان و فقیهان قرار گیرد. بنابراین باید بکوشیم تا در هر مجلسی سخنی از معصومین (علیهم السلام) گفته شود.
باید توجّه داشت که تمام دنیا، چه دنیای ظلم و چه عدالت، روی همین کتاب‌ها (سوادٌ عَلَی البَیاض) می‌چرخد. حافظان کلام اهل بیت (علیهم السلام) حافظان دین‌اند و اینجاست که می‌بینیم انسان‌هایی مبارز، ایثارگر، عالم، فداکار و آگاه پرورش پیدا می‌کنند.
اکنون به چند حدیث درباره‌ی نشر احادیث و تعلیم آنها توجّه کنید:
از علی (علیه السلام) نقل شده است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) سه بار فرمود: «اللّهُمَّ ارحَم خُلَفایی ثَلاثاً قیلَ یا رَسولَ اللهِ وَ مَن خُلَفاؤکَ؟ قالَ: الَّذینَ یُبَلِّغونَ حَدیثی وَ سُنَّتی ثُمَّ یُعَلِّمونَها اُمَّتی؛ خدایا، جانشینان مرا رحمت کن! پرسیدند: ای پیامبر خدا، جانشینان تو کیانند؟ فرمود: آنان که حدیث و سنّت مرا تبلیغ کرده و آن را به امّتم می‌آموزند». (4)
عبدالله بن صالح هروی می‌گوید از امام رضا (علیه السلام) شنیدم که فرمود: «رَحِمَ اللهُ عَبداً أحیی أمرَنا؛ خداوند رحمت کند بنده‌ای که امر ما را زنده کند». پرسیدم چگونه امر شما زنده می‌شود؟ فرمود: «یَتَعَلَّمُ عُلُومَنا وَ یُعَلِّمُها النّاسَ فَإنَّ النّاسَ لَو عَلِموا مَحاسِنَ کَلامِنا لَاتَّبَعونا؛ علوم ما را فرا می‌گیرد و آن را به مردم می‌آموزد. اگر مردم سخنان زیبای ما را بدانند قطعاً از ما پیروی می‌کنند». (5)
جمیل بن درّاج و دیگران از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده‌اند که فرمود: «بادِروا أولادَکُم بِالحَدیثِ قَبلَ أن یَسبِقَکُم إلَیهِم المُرجِئَةُ؛ در آموختن حدیث به فرزندان خود بشتابید پیش از آنکه مرجئه در تعلیم آنان بر شما سبقت گیرند». (6)
در حدیثی امام صادق (علیه السلام) فرمود: «حَدِثّوا عنّا و لا حَرَجَ رَحِمَ اللهُ مَن أحیی أمرَنا؛ از ما حدیث نقل کنید و احساس سختی نکنید. خدا رحمت کند کسی را که امر ما را زنده بدارد». (7)
فضیل بن یسار می‌گوید امام باقر (علیه السلام) به من فرمود: «یا فُضَیل اِنَّ حَدیثَنا یُحیِی القُلوبَ؛ ای فضیل، سخن ما دل‌ها را زنده می‌کند». (8)
از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده است که فرمود: «تَذاکَروا وَ تَلاقَوا وَ تَحَدَّثُوا فَإنَّ الحَدیثَ جَلاءُ القُلوبِ اِنَّ القُلوبِ لَتَرِینُ کَما یَرینُ السَّیفُ وَ جَلاؤُهُ الحَدیثُ؛ با یکدیگر گفت‌وگو و ملاقات داشته باشید و حدیث بگویید، زیرا حدیث مایه‌ی روشنی دل‌هاست. همانا دل‌ها زنگار به خود می‌گیرند چنانکه شمشیر به خود زنگار می‌گیرد و جلای آن حدیث است». (9)
و در حدیثی امام باقر (علیه السلام) فرمود: «وَ بِالدّرایاتِ لِلرّوایاتِ یَعلُو المؤمِنُ إلی أقصی دَرَجاتِ الایمانِ؛ پیروان اسلام در پرتو معرفت واقعی و درک حقایق علمی روایات، می‌توانند به عالی‌ترین مدارج ایمان نایل شوند». (10)
پی‌نوشت‌ها:
1. بحارالانوار، ج 2، ص 156، ح 8.
2. سوره‌ی مائده، آیه‌ی 15.
3. بحارالانوار، ج 102، ص 132.
4. همان، ج 2، ص 144.
5. معانی الاخبار، ص 180.
6. کافی، ج 6، ص 47.
7. بحارالانوار، ج 2، ص 151.
8. همان، ص 144.
9. همان، ص 152.
10. همان، ص 184.
مکارم شیرازی، ناصر، (1390) انوار هدایت (مجموعه مباحث اخلاقی)؛ قم: انتشارات امام علی بن ابی طالب (ع)، چاپ اول.
