غيبت امام زمان(علیه السلام) در کلام گهربارمعصومان(علیهم السلام)
پيامبر عزيز اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: طوبى لِمَن لَقِيهُ، و طوبى لِمَن أحَبَّهُ، و طوبى لِمَن قالَ بِهِ؛(1)خوشا به حال كسى كه مهدى(عجل الله تعالی فرجه الشریف) را ديدار كند، خوشا به حال كسى كه او را دوست داشته باشد و خوشا به حال كسى كه قائل به امامت وى باشد.
همچنين فرمودند:اَلمَهدىُّ طاووسُ أهلِ الجَنَّةِ؛(2) مهدى(عجل الله تعالی فرجه الشریف) طاووس بهشتيان است.
و نيز فرمودند:َخرُجُ أناسٌ مِنَ الْمَشرِقِ فَيُوَطَّؤُونَ لِلْمَهْدِيِّ سُلطانَهُ؛(3)مردمى از مشرق زمين قيام مىكنند و زمينه حكومت مهدى(عجل الله تعالی فرجه الشریف) را فراهممىسازند.
امام على(علیه السلام)
همه امامان از سويداى دل، آرزوى ديدار آن خورشيد جهان افروز را داشتند و هر كدام به نوعى از عشق درونى پرده برداشتند. اصبغ بن نباته گويد:
روزى محضر مقدس اميرمؤمنان شرفياب شدم، ديدم در درياى فكر غوطهور است و با انگشت مباركش بر زمين مىزند. عرض كردم: اى اميرمؤمنان! چهشده، شما را انديشناك مىبينم؟ با انگشت مباركتان بر زمين مىزنيد، مگر به آب و گل علاقهمند شدهايد؟ فرمودند: نه، هرگز. به خدا سوگند حتى يك روز هم به اين خاك و گل علاقهمند نشدم، ولى داشتم فكر مىكردم درباره مولودى كه از نسل من به دنيا خواهد آمد. او يازدهمين فرزند من است، او همان مهدى است كه زمين را پر از عدل و داد كند، آنچنانكه پر از جور و ستم شده است. براى او دوران غيبت هست. در آن ايام اقوامى از راه حق منحرف مىشوند و اقوام ديگرى به راه راست هدايت مىگردند.(4)
امام حسن(علیه السلام)
امام حسن مجتبى(علیه السلام)پس از تشريح حكومت شكوهمند آن حضرت، مىفرمايند: خوشا به حال آنان كه روزگار همايونش را درك كنند و از اوامرش اطاعتنمايند.(5)
امام حسين(علیه السلام)
سالار شهيدان حضرت حسين(علیه السلام)كه همواره به ياد منتقم خون خود و خون ديگر مظلومان در راستاى تاريخ بوده و به هنگام ترسيم قيام جهانى، آن حضرت از او به عنوان «اَلْمُوتُوُر بِأبيه» تعبير مىكردند كه به معناى صاحب خون و انتقام گيرنده است.(6)
امام زين العابدين(علیه السلام)
امام سجاد(علیه السلام) در خطبه معروف خود در مجلس يزيد، ويژگىهاى خاندان عصمت و طهارت(علیهم السلام)را برمىشمارد و مىفرمايند: خداوند به ما علم، حلم، سخاوت، شجاعت و محبت در دل مؤمنان عطا كرده، رسول خدا از ماست، وصى او از ماست، سرور شهيدان حمزه سيدالشهدا ازماست. جعفر طيار و دو سبط امت از ماست و آن مهدى كه دجّال را مىكشد از ماست.(7)
امام محمدباقر(علیه السلام)
امام باقر(علیه السلام) در مقام ابراز اشتياق به ديدار آن حضرت مىفرمايند: و يا طُوبى مَن أدركَه؛ خوشا به حال آن كه او را درك كند.(7)
امام خطاب به «امّ هانى» مىفرمايند: فَإن اَدْرَكتَ زمانَهُ قَرّتْ عَيْنُكِ؛ اگر زمان او را درك كنى ديدگانت روشنمىگردد.(8)
امام صادق(علیه السلام)
لَوْ اَدرَكتُهُ لَخَدمْته أيّام حَياتي؛ اگر من زمان او را درك مىكردم همه عمر دامن خدمت به كمر مىبستم.(9)
اين تعبير بسيار بلندى است كه از طرفى حاكى از عظمت فوقالعاده حضرت بقية اللَّه (ارواحنا فداه) است و از سوى ديگر، بيان گر نهايت عشق و علاقه امام صادق(ع) به ششمين فرزند دل بند خويش است.
امام كاظم(علیه السلام)
امام كاظم(علیه السلام) درباره غيبت امام عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) خطاب به برادر بزرگوارش على بن جعفر مىفرمايند: إنّما هِى مِحنَة مِنَ اللّه عزّوجل اِمْتَحَن بِها خَلقَهُ؛(10)آن يك آزمون الهى است كه خداوند متعال بندگانش را به اين وسيله آزموده است.
امام رضا(علیه السلام)
ايشان از برپايى ترازوى عدل آن حضرت ياد كرده و مىفرمايند: َإذا خَرَجَ أشْرَقَتِ الأرضُ بنورِرَبّها وَوَضَعَ ميزانَ الْعَدلِ بَينَ النّاسِ فَلايَظْلِمُ أحَدٌ أحَداً؛(11)هنگامى كه حضرت مهدى(عجل الله تعالی فرجه الشریف) ظهوركندزمين به نور پروردگارش روشنمىشود و ترازوى عدالت را در ميان مردم مىگذارد و هيچ كس به ديگرى ستم نمىكند.
امام جواد(علیه السلام)
حضرت جواد(علیه السلام) در چهارسالگى به شدّت در غم و اندوه غوطهور شده، پدربزرگوارش از سبب همّ و غمش مىپرسد. از مصيبتهاى اهل بيت و انتقام آن در عصر ظهور ياد مىكند.(12) آن وجود نازنين مىفرمايند:
فَإذا دَخَلَ الْمَدينَةَ أخْرَجَ اللّاتَ و العُزّى فَأَحْرَقَهُما؛چون وارد مدينه منوّره بشود، آن دو بت پليد قريش را از خاك بيرون مىآورد و مىسوزاند.(13)
امام هادى(علیه السلام)
امام هادى(علیه السلام) در زندان سامرا به ياد يوسف زهرا(سلام الله علیها) مىفرمايند: روز سه شنبه به رسول خدا اختصاص دارد... روز پنج شنبه به پسرم حسن (امام حسن عسكرى(علیه السلام)) و روز جمعه به فرزند پسرم (حضرت مهدى«عجل الله تعالی فرجه الشریف»)(14)
امام حسن عسكرى(علیه السلام)
امام حسن عسكرى(علیه السلام)نيز در دومين روز ولادت خورشيد پنهان كه حكيمه خاتون گهواره را خالى ديد و پرسيد: سرور و مولايم چه شد؟ فرمودند: يا عَمَّة استودَعْناه الّذى استودَعْت أمّ موسى؛(15) عمه جان! او را به خداوندى سپرديم كه مادر حضرت موسى(علیه السلام)فرزندش را به او سپرد.
امام مهدى(عجل الله تعالی فرجه الشریف)
امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) كه همواره از طولانى شدن دوران غيبت در سوز و گداز است و فرمان دعا براى تعجيل در امر فرج صادر مىكند، در توقيع شريف مىفرمايند:
وَ أكثِروا الدُّعاءَ بِتَعْجيلِ الْفَرَجِ؛ فَإنَّ ذلِكَ فَرَجُكُم؛(16)براى تعجيل در امر فرج فراوان دعا كنيد كه فرج شما نيز در آن است.
اى منتظران! گنج نهان مىآيد
آرامش جان عاشقان مىآيد
بر بام سحر، طلايه داران ظهور
گفتند كه صاحب الزّمان مىآيد(17)
ديدار در زمان غيبت
ملاقات با حضرت در زمان غيبت به عنوان يك رزق معنوى با عنايت و توجه ايشان صورت مىگيرد و صالحان، اوليا و وابستگان مىتوانند ديده به ديدار ايشان بگشايند، هركسى به اندازه شايستگى خود به نوعى ايشان را مىبيند. بعضى از مردم ممكن است ايشان را ببينند، اما نشناسند، ديگرى مىبيند و مىشناسد، بعضىها هم نمىتوانند با چشم سر ببينند، بايد چشمهايشان را روى هم بگذارند تا بتوانند تمثال ايشان را نظاره كنند. بعضى ممكن است ايشان را ببينند، اما فقط حس مىكنند كه اين شخص از اهل بيت است و نفهمند كه خود آقاست، گاهى افراد بسيار معمولى و ساده محضر امام را درك مىكنند، بايد لياقت حضور داشت. مىگويند اويس قرنى هرگز پيغمبر را نديد، اما چهره حضرت را به خوبى توصيف مىكرد.
اما روايتى كه مىگويد مدعيان ملاقات را تكذيب كنيد به نظر مىرسد كه منظور ترتيب اثر ندادن است نه دروغ، هيچ وقت نمىتوانيم منكر ارتباط افرادى مانند سيدبحرالعلوم با امام شويم. روايت به اين معناست كه شما ترتيب اثر ندهيد، اگر راست باشد فضيلتى است براى ملاقات كننده و اگر دروغ باشد وقتى شما اعتنا نكرده باشيد، مفسدهاى بهبارنمىآورد، چرا كه مىبينيم و مىدانيم بسيارى از كسانى كه معتقد و علاقهمند به امام بودند از اين مسأله سوء استفادهها كردند.
مرحوم حاج شيخ مرتضى حائرى از قول پدرشان نقل مىكنند كه استاد ما مرحوم حاج سيد محمدفشاركى در قضيه تنباكو بسيار به مرحوم ميرزا فشارمىآورد؛ يعنى از ايشان مىخواستند كه هرچه زودتر فتواى تحريم را اعلام كنند. يكبار هم با كمال احترام از ايشان خواست كه جدا از ارتباطاستاد و شاگرد، حرفشان را بىپرده بزنند، بعد مىگويند: من فكر مىكنم شما از ناصرالدين شاه مىترسيد كه اقدامى نمىكنيد، چون قضيه تنباكو مدتىطول كشيد. ظاهراً مرحوم ميرزا در فكر هماهنگى با همه علماى بلاد بودند كه يك وقت كسى خلاف نظر ايشان اقدامى نكند و فتوا نشكند. مرحومميرزا به مرحوم فشاركى فرمودند: من از چيزى نمىترسم، امامىخواستم با نظر مبارك امام عمل كنم، براى همين سه روز روزه گرفتم و امروز رفتم در سرداب سامرا و اين را آوردم. حالا معلوم نيست كه منظورشان اين بود كه فتوا به دست خط امام بوده، يا ايشان املا فرمودهاند و ميرزا نوشته است.(18)
يكى از راههاى ارتباط با امام، مسأله محبت است. حضرت على(علیه السلام) مىفرمايند:
مَن أحَبّنا فَلْيَعْمَل بِعَمَلِنا؛ كسى كه ما را دوست دارد بايد چون ما عمل نمايد.
ابتدا بايد در راه و روش از امام پيروى كنيم و آن چه را كه مىفرمايد مبناى كارهاى روزمره خود قرار داده و با عمل نشان دهيم كه از عاشقان و منتظران حقيقى او هستيم. پس از اين كه خود را اصلاح و از گناهان و پليدىها دورى گزيديم، انتظار زيارت چهره زيباى حضرت دور از دسترش نيست.
وظايف شيعيان در عصر غيبت
يكى از وظايف شيعيان در عصر غيبت عمل بهاين فرموده امام زمان(عجل الله علیه و آله و سلم) است:
وَ أمّا الحَوادِثُ الواقِعَةُ فَارجِعُوا فيها إلى رُواةِ أحاديثنا فَإنَّهُم حُجَّتي عَلَيْكُمْ وَ أنا حُجَّةُ اللّهِ عَلَيْهِم.(19)
در هر مسألهاى بايد سراغ مراجع رفت، چرا كه احترام به آنان، احترام به ولى عصر(عجل الله علیه و آله و سلم) است. ايجاد ارتباط با نايبان حضرت و تكريم و احترام اين بزرگان، موجب بخشودگى گناهان مىشود، زيرا احترام به پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و اهلبيت(علیهم السلام) چنين ارمغانى را به همراه دارد. در سوره حجرات آمده است:
(إنَّ الذينَ يغضّون أصْواتهم عِنْد رَسُول الله أولئك الّذين امْتَحَن الله قُلُوبَهُم لِلتَّقوى لَهْم مَغْفِرةٌ و أجرٌ عَظيم)(20)؛
كسانى كه پيش پيامبر خدا صدايشان را فرو مىكشند، همان كسانى هستند كه خدا دلهايشان را براى پرهيزگارى امتحان كرده است، آنان را آمرزش و پاداشى بزرگ است.
هرچند اين آيه در مورد احترام به پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) است، اما احترام به ائمه اطهار(علیهم السلام) و مراجع هم به نوعى احترام و حرمت نهادن به پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) است. هرقدر كه مراجعه به مراجع بيشتر باشد، در واقع، امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) مركزيت و محوريت بيشترى در جامعه پيدا مىكند.(21)
از سويى، احترام به مراجع - كه امام(علیه السلام) آنان را نواب خود خوانده- زمينهاى است براى گردن نهادن در برابر حكومت مهدى(عجل الله علیه و آله و سلم)
سرباز امام زمان بودن سنخيت مىخواهد، سنخيت و هماهنگى با امام در عدالت، تقوا و... در اين راستا هم بايد تمرين عملى داشت و هم تمرين فكرى، اما تمرين عملى، بايد عوام و خواص به عدل عادت كنند وگرنه تحمل حكومت مهدى(عجل الله تعالی فرجه الشریف) بر آنها سخت خواهد بود. مسلماً در زمان حضرت هر كسى در مكان و جايگاه شايسته خود مىنشيند، همه بايد اين نوع آمادگى را پيدا كنند، يعنى خودشان را به عدل و قسط بيارايند. اين كه مىبينيم امام راحل فقط يك خانه كوچك در قم داشتند، معلوم مىشود كه ايشان خودشان را براى ظهور آماده كرده بودند. مرحوم حاج شيخ عبدالكريم حائرى با اين كه مبالغ زيادى از وجوه شرعى در اختيار داشتند، اما هميشه با همان عباى پاره سر درس حاضر مىشدند، اين يعنى همان تمرين عملى.
اما تمرين فكرى، خواندنِ زيارت نامههايى، مانند «جامعه كبيره»، «دعاىندبه» و «عهدنامه» است.انتظار فرج يك تمرين فكرى است. «أفضلُ أعمالِ أُمَّتي، انتظارُ الفَرَج مِن اللّه عزّوجلّ»، انتظار فرج بايد هميشه شعار شيعه باشد؛ يعنى مابايد همواره يكديگر را به انتظار و يادآورى فرج و ظهور امام دعوت كنيم. چرا پيشينيان ما روزهاى جمعه با ادب و سلاح از شهر خارج مىشدند. اين يك كار نمادين و تمثيلى بود، براى اين كه يادشان نرود كه فرج و ظهورى در راه است.(22)
از جمله تكاليف شيعيان در عصر غيبت تجديد عهد همه روزه به وحدانيت خداى رحمان، نبوت خاتم انبيا و ولايت ائمه هدى(علیهم السلام) است. تجديد عهد، تازه كردن بيعت، ارائه عقايد حقه به پيشگاه خدا، رسول و ائمه(علیهم السلام)، ستودن ايشان به پاكى و طهارت و درخواست پايدارى و دوام عقايد از خداوند تعالى با كمال خضوع است. اگر انسان همواره خود را در محضر امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) ببيند، گرچه در ظاهر حضور امام نباشد، اما هميشه امام را ديده و او را متوجه امورات ظاهرى و باطنى خود مىداند. بنابراين، لازم است هرشب خدمت گزارى و جان نثارى خود را اعلام كند. در حقيقت، او مثل مأمور و مسافرى است كه مولايش دستورالعملها و تكاليف لازم را بدواعلام كرده و او هر روز بايد مطابق آن عمل كند، اما چنانچه مطابق خيالات و رأى خود عمل كند، به خطرات بزرگ گرفتار مىشود.
پاورقى ها:
1. بحارالانوار، ج 52، ص 309.
2. همان، ج 51، ص 105.
3. همان، ص 87.
4. شيخ صدوق، عيون اخبار الرضا(ع)، ج 1، ص 289.
5. سليمان كامل، يوم الخلاص، ص 374.
6. عيون اخبار الرضا(ع)، ج 1، ص 318.
7. شيخ عباس قمى، نفس المهموم، ص 285.
8. بحارالانوار، ج 51، ص 137.
9. كافى، ج 1، ص 276.
10. محمدابراهيم النعمانى، كتاب الغيبه، ص 245.
11. عيون اخبار الرضا(علیه السلام)، ج 2، ص 360.
12. بحارالانوار، ج 52، ص 321.
13. البحرانى، حلية الابرار فى فضائل محمد و آله الاطهار، ج 2، ص 598.
14. عيون اخبار الرضا(علیه السلام)، ج 2، ص 383.
15. بحارالانوار، ج 51، ص 162.
16. شيخ طوسى، كتاب الغيبه، ص 292.
17. بحارالانوار، ج 52، ص 30.
18. ميرهاشم ميرى.
19. محمدعلى گرامى، موعود، شماره 4، ص 15.
20. بحارالانوار، ج 53، ص 181.
21. حجرات (49) آيه 3.
22. موعود، شماره سوم، ص 14.
23. همان.
منبع: سپيده اميد ، سيد حسين اسحاقى ، مركز پژوهشهاى اسلامى صدا و سيما
