تراب

تراب، در لغت به معنای خاک می‌باشد و گاهی نیز نام زمین اطلاق می‌گردد و مقصود خاک زمین است. نام خاک و زمین در بسیاری از آیات و روایات آمده است، خداوند هنگام اشاره به منشأ و بازگشت انسان از خاک یاد می‌کند و می‌فرماید که «از آن خلق شدید و بدان هم بازگشت داده می‌شوید». (مشرکین) و کفار مکه هنگامی که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به آنان وعده و وعید بهشت و جهنم می‌داد آنها می‌گفتند چگونه خداوند قدرت دارد این جسدهائی که خاک گردیده مجدداً به حالت اولیه‌ی خود بازگرداند و خداوند در پاسخ آنها می‌گوید این کار برای کسی که نخستین بار آنها را خلق نموده آسان است. مواردی که تراب در فقه امامیه مورد بحث قرار گرفته عبارتند از: 1) مطهّرات: بنابر دلالت روایات امامیه، خاک همانند آب یکی از مطهّرات شمرده می‌شود از این رو هرگاه مثلاً کفش انسان بر اثر آلودگی نجس شده باشد با راه رفتن بر روی خاک موجب پاک شدن کف پا، کفش و جز اینها خواهد شد، بشرط آنکه عین آلودگی از میان برود؛ 2) با توجه به مطهریت و پاک‌کنندگی خاک بنابر فتوای فقهای امامیه هرگاه سگ ظرفی را با زبانش بلیسد آن ظرف هنگامی پاک خواهد شد که نخست آن را خاک مالی نموده و سپس بشوئیم؛ 3) تیمم: از آن جایی که خاک همانند آب از مطهرات شمرده شده است لذا هرگاه مسلمان دسترسی به آب جهت وضوء یا غسل نداشت می‌تواند از خاک استفاده نموده و خود را پاک نماید و سپس واجباتی که نیاز به طهارت دارد از قبیل نماز و غیره را بجا آورد؛ 4) روزه: خوردن خاک و غبار غلیظ یکی از مبطلات روزه به شمار می‌رود از این رو شخص روزه‌دار ملزم است از رسیدن خاک به داخل دهان و حلق خود جلوگیری کند و در غیر این صورت روزه‌ی او باطل خواهد شد؛ 5) خوردن خاک: در روایات از خوردن خاک نهی شده و خوردن آن حرام به شمار می‌رود البته این نهی در دو مورد استثناء شده است. اول) خوردن تربت و خاک قبر امام حسین (علیه‌السلام) به منظور تبرک و شفا یافتن، که در این مورد روایات فراوانی وارد شده است. دوم) در برخی روایات اشاره به حلال بودن خوردن خاکی به نام «الطین الارمنی» (گل ارمنی) شده است که برای معالجه مورد استفاده قرار گرفته؛ 6) دفن مرده: بنابر دستور شریعت اسلام، مرده‌ی مسلمان باید در میان و زیر خاک دفن شود از این رو اولیاء مرده ملزمند گودالی را در زمین به مقداری که جسد مرده از دسترس جانوران روی زمین محفوظ باشد، کنده و سپس مرده را در حالی که گونه‌ی سمت راست او بر روی خاک قرار داده شد در داخل گودال بخوابانند و بر روی او یا بر روی لحدی که روی مرده قرار گرفته خاک بریزند. در مورد چگونگی خاک ریختن نزدیکان مرده و دیگر افراد توصیه‌هایی در روایات آمده است همچنین مستحب است تربت امام حسین (علیه‌السلام) را به منظور تبرک در داخل کفن مرده قرار دهند.
منابع :
وسائل الشیعة، (ط. آل البیت)، 29/3 به بعد، 220/24 به بعد؛ جامع احادیث الشیعة، 183/9؛ مهناج الصاکین، فصل مطهرات.
منبع مقاله :
تهیه و تنظیم: دائرةالمعارف تشیع، جلد 4، (1391) تهران: مؤسسه‌ی انتشارات حکمت، چاپ اول.