نویسنده: سید حسین بحرینی
کمکی که طراحی شهری می‌تواند به بهبود کیفیت و شرایط زندگی در مجتمع‌های زیستی بنماید، بستگی به «عملی» نمودن مفهوم «کیفیت زندگی» دارد. متأسفانه در دهه‌های اخیر ضوابط و معیارهای کوته بینانه اقتصادی نظیر تولید ناخالص ملی در بسیاری از کشورها معیار توسعه کلی قرار گرفته است. ارزشها و مفاهیم دیگر نقش چندانی در تعیین خط مشی‌ها و سیاستگزاری‌ها نداشته و با این ترتیب تحقیقات مربوط به کیفیت و طراحی شهری بشدت دچار وقفه شده است.
در این اواخر شاخصی پیشنهاد شده معادل همان شاخص تولید ناخالص ملی، لیکن اختصاص به اندازه گیری نیازهای اولیه انسان دارد. این شاخص که بنام شاخص کیفیت فیزیکی زندگی (PQLI) نامیده شده نشان می‌دهد که هر کشوری چگونه قادر است نیازهای اساسی انسان نظیر غذا، بهداشت، درمان، آموزش و دیگر ضروریات زندگی را که تعیین کننده طول عمر، مرگ و میر اطفال و بیسوادی است تأمین نماید.
اولین کنفرانس هابیتات (Habitat) سازمان ملل در سال 1976 مفهوم کیفیت محیط را با برآورده نمودن نیازهای اساسی انسان و عدالت اجتماعی مترادف دانست. این نیازها عبارتند از: غذا، مسکن، شغل، بهداشت، آزادی، شرافت و امکان پیشرفت فردی و توزیع عادلانه درآمدهای توسعه.
در مورد شهر لوس‌آنجلس آمریکا، سازمان حفاظت محیط زیست، کیفیت زیست را به عواملی نظیر: دسترسی، اجرای قانون، خدمات آتش نشانی، خدمات درمانی، تفریح، آموزش، مسکن، محله و سطح درآمد در ارتباط دانسته است. این شاخصها، دارای ابعادی شخصی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و کالبدی خواهند بود.
کلیه کوششهائی که در جهت تعریف کیفیت زندگی به عمل آمده نقش طراحی شهری را بشدت مورد تأکید قرار می‌دهد. بخصوص کنفرانس هابیتات با صراحت به تشریح و تبیین اصول و استانداردهای طراحی شهری پرداخته است. متعاقب آن در ایران نیز در سال 1355 سعی شد جنبه‌های کیفی مربوط به طراحی مسکن و تجمع آن‌ها جهت شکل دادن به شهرک‌ها مورد بررسی قرار گرفته و الگوهای طراحی و استانداردها و ضوابط محیطی و اجرائی لازم تهیه شود.
در یک طرح تحقیقاتی که تحت عنوان «تهیه مدل شاخص‌های ارزیابی کیفیت محیط شهری» در دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران در حال انجام است، تعداد دوازده عامل (1) اصلی شامل: محیط طبیعی، درمان و بهداشت، رفاه، مسکن، اقتصاد، ایمنی و امنیت، روابط اجتماعی، حمل و نقل، محیط انسان ساخت، میراث فرهنگی و انرژی که هر یک از تعداد زیادی سنجه (2) تشکیل می‌شود به عنوان معیارهای ارزیابی کیفیت محیط شهری ارائه شده است.
پی‌نوشت‌ها:
1. Index
2. Measurement
بحرینی، حسین (1393) فرآیند طراحی شهری، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، چاپ نهم.
