نویسنده: سید حسین بحرینی
رنگها می‌توانند با سردی و گرمی خود، با تظاهر یا فروتنی خود، ایجاد تنش و یا آرامش کرده و بهر حال در فضا وزن ایجاد نمایند.
رنگ پدیده‌ای است که در همه جا حضور دارد و نقش بازی می‌کند. تمام ارتباطات به کمک رنگها انجام می‌گیرد و تمام دریافت‌های عینی بوسیله‌ی رنگها حاصل می‌شود. در روی تابلوهای راهنمائی، در باند فرودگاهها در تقاطع جاده‌ها، در کارخانه‌ها، در خیابانها و پیاده‌روها نیز چنین است. ماشین آلات و اتومبیل‌ها با رنگهای مختلف رنگ آمیزی می‌شوند تا بهتر به چشم بخورند. دیوارهای سنگی و آجری، کف‌پوش‌های رنگارنگ، درو پنجره‌های چوبی و فلزی، ... همه با توجه به ارزش رنگها انتخاب می‌شوند. (حلیمی 1365، ص 5)
یکی از خصوصیات بارز هنر اسلامی، نحوه‌ی کاربرد رنگ در فضاهای مختلف معماری است. در معماری اسلامی ایران کوشش شده نه تنها قسمت‌های داخلی بلکه فضاهای خارجی معماری نیز با کاشیهای رنگارنگ پوشیده شود. کاربرد کاشیهای رنگارنگ در روی سطوح دیوارها و گنبدها سبب شده تا مواد ساختمانی، سنگینی و خشونت خود را از دست داده، تبدیل به سطوحی شفاف و موادی بی‌وزن گردند. در این حال که انواع نقوش هندسی، گیاهی و خطاطی به صورت یک مجموعه کامل و هماهنگ درآمده و مصالح ساختمانی نمودی چون کریستالهای رنگین و درخشان به خود گرفته‌اند. توزیع رنگهای آبی فیروزه‌ای و لاجوردی در مجاورت سفید و زرد و قهوه‌ای و سبز زیتونی، مجموعه هماهنگی بوجود آورده و در برخی قسمتها که رنگهای مکمل آجری مایل به نارنجی، با رنگهای لاجوردی و فیروزه‌ای تماس پیدا می‌کنند، هماهنگی دیده‌نوازی پیدا کرده‌اند. کاشیکاری معرق که از دوران سلجوقی متداول گردیده و در دوره‌های بعد تکامل یافته، در اکثر مساجد چشم را خیره می‌کند. استفاده از کاشیهای مینایی و کاشیهای خشت هفت رنگ نیز که از دوره‌ی تیموری آغاز شده، در آثار دوره‌ی صفوی، هنرمندانه و با مهارت بیشتر به کار رفته‌اند.
رنگهای کاشیها در همه جا صاف و شفاف و جلا دارند. مجاورت رنگهای فیروزه‌ای در کنار لاجوردی برای زمینه، فضای شفاف و پرعمقی را بوجود آورده‌اند تا انواع شکل‌های زینتی مانند برگها و گلهای تزئینی و اسلیمی‌ها و ختایی‌ها در آن تنظیم گردند (حلیمی 1365، ص 45).
معنی، ترکیب، هماهنگی و تضاد رنگها از مفاهیم اصلی مربوط به بحث رنگ است. در فضاهای شهری نیز رنگها از گذشته‌های دور بصور گوناگون مورد استفاده قرار می‌گرفته است. در تمدنهای مصر و ایران و سپس رُم و یونان از رنگ هم به عنوان یک وسیله تزئینی در بناها و هم برای انتقال پیام‌های خاص استفاده می‌شده است. چگونگی استفاده از رنگ تحت تأثیر دو عامل عمده‌ی محیط و باورها، اعتقادات و آداب و رسوم محل بوده است. وجود مصالح غالب متأثر از شرایط جغرافیایی و اقلیمی، پوشش گیاهی بومی و دیگر محدودیتها و امکانات تعیین کننده محلی از یکطرف و زبان نمادین و استعاره‌ای رنگ از طرف دیگر، استفاده معنی دار و موزون رنگ را در محیط‌های شهری موجب می‌شده است. فضای ساخته شده‌ی شهر کویری رنگ غالب خشت و گل را بخود می‌گیرد که با گنبد فیروزه‌ای مسجدی در دل باغهای سبز اطراف، زیبائی خیره کننده‌ای می‌یابد. همه چیز از طبیعت الهام گرفته و آرامشی دلپذیر به چشم و روح انسان می‌بخشد. از رنگهای مصنوعی بی‌معنی که چشم و روح را می‌خراشد در اینجا خبری نیست. هر رنگ معنی و مفهوم و پیام ارزشمند خود را دارد و تناسبات حساب شده و معقول بین آنها حاکی از وجود نظم و انضباط در محیط است. هیچ رنگی بکار گرفته نمی‌شود مگر برای انتقال پیامی و رسیدن به هدفی. و روشن است که این زبان لهجه‌های محلی نیز دارد. به این ترتیب که معانی و مفهوم رنگها ممکن است از دیاری به دیار دیگر متفاوت و گاهی نیز متضاد باشد و این خود هویت خاص منطقه‌ای را سبب می‌شود.
لیکن در شهرهای امروزی وضعیت بکلی دگرگون شده است رابطه انسان با طبیعت گسسته شده و رنگها دیگر معانی سنتی خود را القاء نمی‌کنند. هجوم رنگهای بی‌معنی به شهر، معماری شهرها را دچار هرج و مرج، چشم انسانها را خسته و ذهن آنها را مغشوش کرده است. گاهی بسیار ناشیانه از رنگها در سطح شهر استفاده می‌شود که چهره غیر قابل تحملی را پدید می‌آورد. نظیر رنگ آمیزی کرکره‌ی مغازه‌ها بصورت دو مثلث توسط شهرداری تهران با رنگهای زرد، قرمز و آبی و امثالهم.
منبع مقاله :
بحرینی، حسین (1393) فرآیند طراحی شهری، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، چاپ نهم.
