مقدمه:
حضرت معصومه(س) در خاندانی که سرچشمه علم و تقوا و فضایل اخلاقی بودند، نشو و نما یافت. پس از آن که پدر بزرگوار آن بانوی گرامی به شهادت رسید، فرزند ارجمند آن امام یعنی حضرت رضا(ع) عهده دار امر تعلیم و تربیت خواهران و برادران خود شد و مخارج آنان را نیز متکفل گردید. در اثر توجهات زیاد آن حضرت هر یک از فرزندان امام کاظم(ع) به مقامی شامخ دست یافتند و زبانزد عام و خاص گشتند. آنچه مسلم است این که در میان فرزندان امام کاظم(ع) بعد از حضرت رضا(ع)، حضرت معصومه(س) از نظر علمی و اخلاقی والا مقام ترین آنان است.
محل رشد و نموّ و تربیت فاطمه معصومه علیهاالسلام خاندانی بود که مخزن اسرار دانش الهی و منبع علم و معرفت شمرده میشد. حضور وی در کنار پدری همچون امام موسی بن جعفر(علیهماالسلام) و برادری چون حضرت رضا علیه السلام که از علم «لدنّی» برخوردار بودند، سبب شد فاطمه معصومه(علیهاالسلام) از نظر علمی و آگاهی به مسائل دینی و معارف اسلامی اعم از احکام و اخلاق و ... در حدّ بالایی از رشد علمی برسد.
پاسخگوی سوالات
تا آنجا که گاهی با نبود پدر بزرگوارش به پرسشهای دینی و فقهی شیعیان پاسخ میداد. از جمله نقل شده است که روزی گروهی از شیعیان وارد مدینه شدند و برای حل مشکل خویش سراغ خانه موسی بن جعفر را گرفتند، کاروانیان وقتی به در خانه امام آمدند.
متوجه شدند که آن حضرت به مسافرت رفته است. خستگی راه و نبود امام هفتم سخت بر کاروانیان گران آمد، ناگهان یکی از دختران آن حضرت سکوت غمبار کاروانیان را شکست و فرمود: پرسشهای خود را به من بدهید تا به تمام آنها پاسخ دهم. پاسخها را با دقت تمام نوشت و به کاروانیان باز گرداند.
کاروانیان شگفتزده به پاسخها نگریستند و با سبک شدن بار غم و اندوهشان راه دیار خویش در پیش گرفتند. در مسیر راه به امام هفتم برخوردند و داستان پاسخگویی دخترش فاطمه معصومه را بازگو نمودند و پاسخها را به او نشان دادند، حضرت لبخندی زد و سه بار فرمود: «فداها ابوها؛ پدرش فدایش باد.»(1)
حضرت معصومه علیهاالسلام علاوه بر پاسخگویی به سؤالات شرعی مراجعه کنندگان، احادیثی را نیز از خود به یادگار گذاشته است.
قابل ذکر است تاریخ اسلام بانوان محدّثه متعددی را در صفحات خویش جای داده است که این محدّثات در عصر رسالت به 45 نفر و در عصر امیرمؤمنان علی علیه السلام به سیزده نفر و همچنین راویان زن از فاطمه زهرا علیهاالسلام به هفت نفر، از امام حسن علیه السلام به چهار نفر، راویان زن از امام حسین به سه نفر، .
از امام سجاد علیه السلام به سه نفر، امام باقر علیه السلام چهار نفر، امام صادق علیه السلام 33 نفر، امام کاظم علیه السلام به پنج نفر، امام رضا علیه السلام به هشت نفر، و از امام جواد علیه السلام به پنج نفر و از امام هادی علیه السلام به سه نفر، و از امام حسن عسکری علیه‌السلام به یک نفر میرسند.(2)
در بین این محدّثه ها نام فاطمه معصومه سلامالله علیها در بین راویان پدرش امام هفتم علیه السلام و برادرش حضرت رضا علیه السلام میدرخشد. که به نمونه از روایات آن بانو اشاره میشود.
«هنگامی که مرا به آسمان بردند داخل بهشت شدم، در آنجا قصری از درّ سفید میان خالی دیدم که دارای دری بود زینت شده با درّ و یاقوت و روی آن پردهای آویخته بود.
وقتی سر بلند کردم دیدم بر بالای آن نوشتهاند: «لا اله الّا الله، محمد رسولُ الله، علیّ ولی القوم؛ خدایی جز خدای یگانه نیست، محمد رسول خداست، علی ولیّ و صاحب اختیار مردم است و بر پرده نوشته شده بود: «بخٍ بخٍ مَن مثل شیعة علیٍّ؛ به به چه کسی مانند شیعه علی است.»
وقتی داخل شدم قصری از عقیق سرخ در آن دیدم که وسط آن خالی بود این خانه نیز دری داشت که پردهای مزیّن به زبرجد بر آن آویخته بود. وقتی سرم را بلند کردم دیدم بر او نوشته «محمّد رسول الله، علی وصیّ المصطفی؛ محمد رسول خدا، علی وصی مصطفی است.»
و بر پرده نوشته بود «بشّر شیعةَ علیٍّ بطیب المولد؛ به شیعه علی بشارت بده به حلال زادگی.» وقتی وارد شدم به قصری از زمرّد سبز رسیدم که زیباتر از آن را هرگز ندیده بودم. دری از یاقوت قرمز داشت که با انواع لؤلؤ زینت شده بود. بر پرده آن نوشته بود: «شیعة علیّ هم الفائزون؛ شیعیان علی رستگارانند.
پرسیدم: دوست من جبرئیل، این کاخ از آن کیست؟
پاسخ داد: «یا محمّد، لابن عمّک و وصیّک علیّ بن ابی طالب(علیه السلام) یحشر النّاس کلّهم یوم القیامة حفاةٌ عراة الّا شیعة علیّ ... ؛ ای محمد! این خانه پسرعمو و جانشین تو علی بن ابی طالب است، در روز قیامت همه مردم پا برهنه و عریان محشور میشوند، جز شیعیان علی، و همه مردم با نام مادرشان صدا میشوند جز شیعیان علی که با نام پدرانشان خوانده میشوند.
درباره راز این مسئله پرسیدم، پاسخ داد: «لانّهم احبّوا علیّاً فطاب مولدهم؛ چون علی را دوست داشتند ولادتشان پاک (و حلال) گردید.»
6- راوی روایت معراج پیامبر(ص)
روایت دیگر را ابی محمد بن احمد بن علی قمی در کتاب ((المسلسلات)) (7) خویش این گونه ذکر می نماید:از محمدبن علی بن الحسین از احمد بن زیاد بن جعفر از ابوالقاسم جعفر بن محمد علوی عریضی ازابوعبدالله احمد بن محمد بن خلیل از علی بن محمد بن جعفر اهوازی از بکر بن احنف از فاطمه دختر علی بن موسی(ع) از فاطمه (معصومه) و زینب و ام کلثوم دختران موسی بن جعفر(ع) از فاطمه و سکینه دختران حسین بن علی(ع) از ام کلثوم دختر علی(ع) از فاطمه زهرا(س) دختر رسول خدا(ص) که فرمود:((از رسول خدا(ص) شنیدم که می فرمود:
وقتی در شب معراج به آسمان برده شدم، داخل بهشت گردیده، قصری از مروارید سفید و درخشان مشاهده کردم. دری داشت که برآن پرده ای آویزان و با تزیین به مروارید و یاقوت درخشندگی پیدا کرده بود. چون سرم را بالا بردم، دیدم برآن در نوشته شده است:((لااله الاالله، محمد رسول الله، علی ولی الله.))
و برآن پرده:((خوشا، خوشا به مثل شیعه علی.)) آنگاه داخل قصر شدم. در آنجا قصری از عقیق سرخ بود و دری از نقره داشت که به وسیله زبرجد سبز درخشان شده بود. برآن در، پرده ای بود. چون سرم را بالا بردم، دیدم برآن در نوشته شده است:((محمد رسول خداست. علی جانشین مصطفی است.))
و برآن پرده:((بشارت ده پیروان علی را به حلال زادگی.)) آنگاه داخل قصر شدم. در آنجا قصری از زمرد سبز بود. زیباتر از آن مشاهده نکرده بودم. دری از یاقوت سرخ داشت که با تزیین به مروارید رخشان شده بود. برآن در پرده ای قرار داشت. وقتی سرم را بالا بردم، دیدم بر آن پرده نوشته شده است:((پیروان علی، رستگارانند.))
به دوستم جبرئیل گفتم:این قصر از آن کیست؟
گفت:محمد! از آن پسرعمو و جانشین تو علی ابن ابی طالب است. در روز قیامت همه مردم برهنه پا و عریان محشور می شوند مگر شیعیان علی. و همگی به نامهای مادرانشان فراخوانده می شوند مگر پیروان علی که به نامهای پدرانشان خوانده می شوند.
به دوستم جبرئیل گفتم:این برای چیست؟
گفت:زیرا آنان علی را دوست داشتند، حلال زاده اند. (8)
7-راوی روایت تولد امام حسین(ع)
در روایت سوم از کتاب (( امالی )) از احمد بن حسین از حسن بن علی سکری از محمد بن زکریای جوهری ازعباس بن بکار از حسن بن یزید از فاطمه (معصومه) دختر موسی بن جعفر(ع) از عمر بن علی بن الحسین از فاطمه دختر امام حسین(ع) از اسمإ دختر عمیس از صفیه دختر عبدالمطلب آمده است:
((وقتی حسین(ع) از مادرش متولد شد، پیامبر(ص) فرمود:عمه! فرزندم را نزدم بیاور. من عرض کردم:ای رسول خدا! او را پس از ولادت پاکیزه نکرده ایم. رسول خدا(ص) فرمود:عمه! تو می خواهی او را پاکیزه کنی؟! خداوند تبارک و تعالی او را پاکیزه و از آلودگی ها منزه کرده است.)) (9)
8-- راوی روایت دوستی اهل بیت
حدیث دیگر را محمد غماری شافعی در کتاب خویش بدین طریق نقل کرده است:
از فاطمه دختر حسین رضوی از فاطمه دختر محمد رضوی از فاطمه دختر ابراهیم رضوی از فاطمه دختر حسن رضوی از فاطمه دختر محمد موسوی از فاطمه دختر عبدالله علوی از فاطمه دختر حسن حسینی از فاطمه دختر ابی هاشم حسینی از فاطمه دختر محمدبن احمد بن موسی مبرقع از فاطمه دختر احمد بن موسی مبرقع از فاطمه دختر موسی مبرقع از فاطمه دختر امام رضا(ع) از فاطمه دختر امام موسی بن جعفر(ع) از فاطمه دختر امام صادق(ع) از فاطمه دختر امام باقر(ع) از فاطمه دختر امام سجاد(ع) از فاطمه دختر امام حسین(ع) از زینب دختر امیرمومنان(ع) از فاطمه(س) دختر رسول خدا(ص) .
در این روایت حضرت فاطمه زهرا(س) به نقل از رسول خدا(ص) می فرماید:((آگاه باشید، هرکس با دوستی آل محمد بمیرد، شهید مرده است!))
9-- حدیث فاطمیات
روایت مزبور به حدیث ((فاطمیات)) مشهور است. چون جز دو تن از کسانی که در سلسله آن وجود دارند، بقیه ((فاطمه)) نام دارند.(10)
پاسدار اسلام، آذر 1385، ش 300
مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی، (به نقل از ویکی پرسش)
نویسنده: سید جواد حسینی
این مقاله در تاریخ 1403/7/18 بروز رسانی شده است
پاسخگوی سوالات
تا آنجا که گاهی با نبود پدر بزرگوارش به پرسشهای دینی و فقهی شیعیان پاسخ میداد. از جمله نقل شده است که روزی گروهی از شیعیان وارد مدینه شدند و برای حل مشکل خویش سراغ خانه موسی بن جعفر را گرفتند، کاروانیان وقتی به در خانه امام آمدند.
متوجه شدند که آن حضرت به مسافرت رفته است. خستگی راه و نبود امام هفتم سخت بر کاروانیان گران آمد، ناگهان یکی از دختران آن حضرت سکوت غمبار کاروانیان را شکست و فرمود: پرسشهای خود را به من بدهید تا به تمام آنها پاسخ دهم. پاسخها را با دقت تمام نوشت و به کاروانیان باز گرداند.
کاروانیان شگفتزده به پاسخها نگریستند و با سبک شدن بار غم و اندوهشان راه دیار خویش در پیش گرفتند. در مسیر راه به امام هفتم برخوردند و داستان پاسخگویی دخترش فاطمه معصومه را بازگو نمودند و پاسخها را به او نشان دادند، حضرت لبخندی زد و سه بار فرمود: «فداها ابوها؛ پدرش فدایش باد.»(1)
حضرت معصومه علیهاالسلام علاوه بر پاسخگویی به سؤالات شرعی مراجعه کنندگان، احادیثی را نیز از خود به یادگار گذاشته است.
قابل ذکر است تاریخ اسلام بانوان محدّثه متعددی را در صفحات خویش جای داده است که این محدّثات در عصر رسالت به 45 نفر و در عصر امیرمؤمنان علی علیه السلام به سیزده نفر و همچنین راویان زن از فاطمه زهرا علیهاالسلام به هفت نفر، از امام حسن علیه السلام به چهار نفر، راویان زن از امام حسین به سه نفر، .
از امام سجاد علیه السلام به سه نفر، امام باقر علیه السلام چهار نفر، امام صادق علیه السلام 33 نفر، امام کاظم علیه السلام به پنج نفر، امام رضا علیه السلام به هشت نفر، و از امام جواد علیه السلام به پنج نفر و از امام هادی علیه السلام به سه نفر، و از امام حسن عسکری علیه‌السلام به یک نفر میرسند.(2)
در بین این محدّثه ها نام فاطمه معصومه سلامالله علیها در بین راویان پدرش امام هفتم علیه السلام و برادرش حضرت رضا علیه السلام میدرخشد. که به نمونه از روایات آن بانو اشاره میشود.
1- حدیث منزلت
1ـ حضرت فاطمه معصومه از فاطمه دختر امام صادق علیه السلام از فاطمه دختر امام باقر علیه السلام، از فاطمه دختر امام سجاد علیه السلام، از فاطمه و سکینه دختران امام حسین علیه السلام از امکلثوم دختر حضرت فاطمه از ایشان نقل میکند که فرمود: «انسیتم قول رسول الله یوم غدیر خمٍّ: من کنتُ مولاهُ فعلی مولاه و قوله: انت منّی بمنزلة هارون من موسی(3)؛ آیا سخن رسول در روز غدیر را فراموش کردید که فرمود: هر کس من مولای اویم علی مولای اوست (و آیا فراموش کردید که) جایگاه تو (علی) نسبت به من مانند (جایگاه) هارون (در برابر) موسی است.»2ـ حب اهل بیت علیهم السلام
حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام با سند فوق تا میرسد به زینب دختر علی و او از مادرش فاطمه زهرا علیهماالسلام نقل نموده که فرمود: «الا من مات علی حبّ آل محمدّ مات شهیداً(4)؛ همانا هر کس با محبت آل محمد(صلی الله علیه و آله) بمیرد؛ شهید مرده است.»3ـ دوستداران علی علیه السلام
فاطمه معصومه (علیهاالسلام) از فاطمه دختر امام صادق علیه السلام با همان سند فاطمیات نقل میکند تا میرسد به ام کلثوم دختر امیرالمؤمنین و او از فاطمه زهرا علیهماالسلام نقل میکند که پیامبر اکرم فرمود:«هنگامی که مرا به آسمان بردند داخل بهشت شدم، در آنجا قصری از درّ سفید میان خالی دیدم که دارای دری بود زینت شده با درّ و یاقوت و روی آن پردهای آویخته بود.
وقتی سر بلند کردم دیدم بر بالای آن نوشتهاند: «لا اله الّا الله، محمد رسولُ الله، علیّ ولی القوم؛ خدایی جز خدای یگانه نیست، محمد رسول خداست، علی ولیّ و صاحب اختیار مردم است و بر پرده نوشته شده بود: «بخٍ بخٍ مَن مثل شیعة علیٍّ؛ به به چه کسی مانند شیعه علی است.»
وقتی داخل شدم قصری از عقیق سرخ در آن دیدم که وسط آن خالی بود این خانه نیز دری داشت که پردهای مزیّن به زبرجد بر آن آویخته بود. وقتی سرم را بلند کردم دیدم بر او نوشته «محمّد رسول الله، علی وصیّ المصطفی؛ محمد رسول خدا، علی وصی مصطفی است.»
و بر پرده نوشته بود «بشّر شیعةَ علیٍّ بطیب المولد؛ به شیعه علی بشارت بده به حلال زادگی.» وقتی وارد شدم به قصری از زمرّد سبز رسیدم که زیباتر از آن را هرگز ندیده بودم. دری از یاقوت قرمز داشت که با انواع لؤلؤ زینت شده بود. بر پرده آن نوشته بود: «شیعة علیّ هم الفائزون؛ شیعیان علی رستگارانند.
پرسیدم: دوست من جبرئیل، این کاخ از آن کیست؟
پاسخ داد: «یا محمّد، لابن عمّک و وصیّک علیّ بن ابی طالب(علیه السلام) یحشر النّاس کلّهم یوم القیامة حفاةٌ عراة الّا شیعة علیّ ... ؛ ای محمد! این خانه پسرعمو و جانشین تو علی بن ابی طالب است، در روز قیامت همه مردم پا برهنه و عریان محشور میشوند، جز شیعیان علی، و همه مردم با نام مادرشان صدا میشوند جز شیعیان علی که با نام پدرانشان خوانده میشوند.
درباره راز این مسئله پرسیدم، پاسخ داد: «لانّهم احبّوا علیّاً فطاب مولدهم؛ چون علی را دوست داشتند ولادتشان پاک (و حلال) گردید.»
4ـ پاکیزگی امام حسین علیه السلام
فاطمه معصومه علیهاالسلام با سندش تا میرسد به صفیّه عمّه پیامبر اکرم نقل نموده که وقتی امام حسین متولد شد من پرستارش بودم. پیامبر اکرم فرمود: عمه جان فرزندم را نزد من آور. «فقلت: یا رسول الله انالم ننظفه لله فقال: یا عمه انت تنظفه ان الله تبارک و تعالی قد نظفه مطهّرة؛ عرض کردم، ای رسول خدا! من او را پاکیزه نکردهام (و نشستهام) فرمود: عمه! تو میخواهی او را پاک کنی؟ خداوند او را پاکیزه و مطهر کرده است.»(5)5- ارزش قم
آن بانوی مکرمه هنگامی که در ساوه بیمار گشت به اطرافیان خویش فرمود: مرا به قم ببرید زیرا از پدرم شنیدم که فرمود: شهر قم مرکز شیعیان ما میباشد.» (6)6- راوی روایت معراج پیامبر(ص)
روایت دیگر را ابی محمد بن احمد بن علی قمی در کتاب ((المسلسلات)) (7) خویش این گونه ذکر می نماید:از محمدبن علی بن الحسین از احمد بن زیاد بن جعفر از ابوالقاسم جعفر بن محمد علوی عریضی ازابوعبدالله احمد بن محمد بن خلیل از علی بن محمد بن جعفر اهوازی از بکر بن احنف از فاطمه دختر علی بن موسی(ع) از فاطمه (معصومه) و زینب و ام کلثوم دختران موسی بن جعفر(ع) از فاطمه و سکینه دختران حسین بن علی(ع) از ام کلثوم دختر علی(ع) از فاطمه زهرا(س) دختر رسول خدا(ص) که فرمود:((از رسول خدا(ص) شنیدم که می فرمود:
وقتی در شب معراج به آسمان برده شدم، داخل بهشت گردیده، قصری از مروارید سفید و درخشان مشاهده کردم. دری داشت که برآن پرده ای آویزان و با تزیین به مروارید و یاقوت درخشندگی پیدا کرده بود. چون سرم را بالا بردم، دیدم برآن در نوشته شده است:((لااله الاالله، محمد رسول الله، علی ولی الله.))
و برآن پرده:((خوشا، خوشا به مثل شیعه علی.)) آنگاه داخل قصر شدم. در آنجا قصری از عقیق سرخ بود و دری از نقره داشت که به وسیله زبرجد سبز درخشان شده بود. برآن در، پرده ای بود. چون سرم را بالا بردم، دیدم برآن در نوشته شده است:((محمد رسول خداست. علی جانشین مصطفی است.))
و برآن پرده:((بشارت ده پیروان علی را به حلال زادگی.)) آنگاه داخل قصر شدم. در آنجا قصری از زمرد سبز بود. زیباتر از آن مشاهده نکرده بودم. دری از یاقوت سرخ داشت که با تزیین به مروارید رخشان شده بود. برآن در پرده ای قرار داشت. وقتی سرم را بالا بردم، دیدم بر آن پرده نوشته شده است:((پیروان علی، رستگارانند.))
به دوستم جبرئیل گفتم:این قصر از آن کیست؟
گفت:محمد! از آن پسرعمو و جانشین تو علی ابن ابی طالب است. در روز قیامت همه مردم برهنه پا و عریان محشور می شوند مگر شیعیان علی. و همگی به نامهای مادرانشان فراخوانده می شوند مگر پیروان علی که به نامهای پدرانشان خوانده می شوند.
به دوستم جبرئیل گفتم:این برای چیست؟
گفت:زیرا آنان علی را دوست داشتند، حلال زاده اند. (8)
7-راوی روایت تولد امام حسین(ع)
در روایت سوم از کتاب (( امالی )) از احمد بن حسین از حسن بن علی سکری از محمد بن زکریای جوهری ازعباس بن بکار از حسن بن یزید از فاطمه (معصومه) دختر موسی بن جعفر(ع) از عمر بن علی بن الحسین از فاطمه دختر امام حسین(ع) از اسمإ دختر عمیس از صفیه دختر عبدالمطلب آمده است:
((وقتی حسین(ع) از مادرش متولد شد، پیامبر(ص) فرمود:عمه! فرزندم را نزدم بیاور. من عرض کردم:ای رسول خدا! او را پس از ولادت پاکیزه نکرده ایم. رسول خدا(ص) فرمود:عمه! تو می خواهی او را پاکیزه کنی؟! خداوند تبارک و تعالی او را پاکیزه و از آلودگی ها منزه کرده است.)) (9)
8-- راوی روایت دوستی اهل بیت
حدیث دیگر را محمد غماری شافعی در کتاب خویش بدین طریق نقل کرده است:
از فاطمه دختر حسین رضوی از فاطمه دختر محمد رضوی از فاطمه دختر ابراهیم رضوی از فاطمه دختر حسن رضوی از فاطمه دختر محمد موسوی از فاطمه دختر عبدالله علوی از فاطمه دختر حسن حسینی از فاطمه دختر ابی هاشم حسینی از فاطمه دختر محمدبن احمد بن موسی مبرقع از فاطمه دختر احمد بن موسی مبرقع از فاطمه دختر موسی مبرقع از فاطمه دختر امام رضا(ع) از فاطمه دختر امام موسی بن جعفر(ع) از فاطمه دختر امام صادق(ع) از فاطمه دختر امام باقر(ع) از فاطمه دختر امام سجاد(ع) از فاطمه دختر امام حسین(ع) از زینب دختر امیرمومنان(ع) از فاطمه(س) دختر رسول خدا(ص) .
در این روایت حضرت فاطمه زهرا(س) به نقل از رسول خدا(ص) می فرماید:((آگاه باشید، هرکس با دوستی آل محمد بمیرد، شهید مرده است!))
9-- حدیث فاطمیات
روایت مزبور به حدیث ((فاطمیات)) مشهور است. چون جز دو تن از کسانی که در سلسله آن وجود دارند، بقیه ((فاطمه)) نام دارند.(10)
پی نوشت :
1- اعلام النساء، ص 692، بارگاه معصومه تجلیگاه فاطمه زهرا، سیدجعفر میر عظیمی، ص 35 ـ 43 .
2- الغدیر، علامه امینی، ج 1، ص 197/ بحارالانوار، ج 36، ص 353/ عوالم، ج 1، ص 353، حدیث 2.
3- عوالم، ج21، ص 354، حدیث 3/ آثار الجنة، ج 1، ص 8 ـ 9.
4- بحارالانوار، ج 68، ص 77، عوالم، ج 21، ص 325، ینابیع المودّه، ص 257، المسلسلات، شیخ ابوجعفر بن احمد قمی، ص 108.
5- بحارالانوار، ج 43، ص 243.
6- دریای سخن، سقازاده تبریزی به نقل بارگاه فاطمه معصومه، همان، ص 45 ـ 46.
7- همان، ص ۱۰۸. این کتاب در ضمن مجموعه ای از آثار مولف در یک مجلد به سال ۱۳۶۹ ه'. در تهران به چاپ رسیده است
8- بحارالانوار، ج ۶۵، ص ۷۷ و ۷۶، فاطمه بنت الامام موسی بن جعفر، ص ۶۰ و ۵۹
9- فاطمه بنت الامام موسی بن جعفر، ص ۶۱
10-رازی، محمد شریف، گنجینه دانشمندان، ج ۱، ص ۱۷ و ۱۶.
پاسدار اسلام، آذر 1385، ش 300
مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی، (به نقل از ویکی پرسش)
نویسنده: سید جواد حسینی
این مقاله در تاریخ 1403/7/18 بروز رسانی شده است
