پيشگيري از بيماري در کودک

بسياري از بيماري ها به علت عوامل عفوني نظير باکتري ها ، ويروس ها ، قارچ ها ،تک ياخته ها و انگل ها مي باشند .
باکتري ها ،موجودات ميکروسکوپي هستند که بعضي از آن ها به طور طبيعي و بي خطري روي پوست ،درون بيني ،دهان ، گلو ، ريه ها و روده ها زندگي مي کنند .کاهش مقاومت و دفاع بدن به آن ها اجازه مي دهد که تکثير يافته و موجب بيماري گردند .ساير باکتري ها از خارج به بدن وارد شده و موجب عفونت مي گردند .
ويروس ها از باکتري ها کوچکتر بوده و مسئول عفونت هايي نظير سرماخوردگي ،آبله مرغان ، اوريون ، سرخک و هپاتيت مي باشند .قارچ ها موجب انواع عفونت هاي قارچي و کچلي مي شوند .تک ياخته ها موجب بيماري هايي نظير اسهال آميبي ،اسهال ژيارديايي و مالاريا مي گردند . انگل ها شامل انواع کرم ها و شپش ها و حشرات انگلي بدن هستند .

انتشار بيماري

بيماري ها اغلب به وسيله ي باکتري ها يا ويروس هايي که توسط تنفس ،سرفه و عطسه به وسيله فرد مبتلا صورت مي گيرد انتشار يافته و از طريق تنفس ، گوارش و ...وارد بدن بقيه مي گردند .برخي از بيماري ها به وسيله ي تماس پوستي منتقل مي شوند .آب يا غذاي
آلوده مي تواند موجب بيماري هايي نظير اسهال ،وبا و تيفوييد بشود .حشرات مخصوصاً مگس ها مي توانند کثافت و آلودگي را به وسيله بدن خود حمل نموده و غذاها را با نشستن روي آن ها آلوده سازند .برخي پشه ها مي توانند با نيش زدن موجب انتقال مالاريا شوند .
بدن انسان يک مکانيسم دفاعي پيچيده دارد .پوست به عنوان يک سد دفاعي در برابر عفونت ها عمل مي کند .لوزه ها نيز يک عمل دفاعي در برابر عفونت دارند .غدد لنفاوي و طحال ،بعضي از سلول هاي سفيد خون را توليد نموده که به موجودات مهاجم ،حمله مي کنند .
مغزاستخوان همچنين برخي از سلول هاي سفيد خوني را ساخته که باکتري ها را مي کشند .بسياري از اندام ها در بدن مثل تيموس ،طحال ، غدد لنفاوي و مغز استخوان بر عليه عفونت ها ،آنتي بادي (پادتن )توليد مي کنند .
در کاربرد عملي ،آب و غذا بايستي تميز بوده و از معرض مگس ها دور نگه داشته شوند غذاها بايد به طور بهداشتي تهيه شده و دست ها قبل از غذا خوردن شسته شوند .درمعرض هواي سرد ناگهاني قرار گرفتن بايستي اجتناب شود .تا حد امکان ، تماس با ساير افراد مبتلا به سرماخوردگي و سرفه يا بيماري هاي عفوني بايد محدود شود .

ايمني غير فعال (غير مستقيم )

کودک در درون رحم مقداري از آنتي بادي ها را از مادر خود از طريق جفت دريافت نموده و پس از تولد نيز از طريق شير مادر اين امر ادامه مي يابد . اين ايمني براي کودک چند ماه ادامه خواهد داشت .
بدن نوزاد در صورتي که مادر بر عليه بعضي بيماري ها واکسن نزده باشد يا به آن مبتلا نشده باشد ،ايمني نخواهد داشت ؛مثل کزاز ، سل ، سياه سرفه و ...

ايمني فعال

ايمن شدن در نتيجه ايمني فعال به وجود مي آيد .حمله يک بيماري نظير سياه سرفه ،ديفتري ، سرخک ، پوليوميليت (فلج اطفال )مي تواند موجب ايمني طولاني در برابر بيماري ها بشود ،اما اين يک روش نامناسب جهت کسب ايمني مي باشد .

واکسيناسيون

بسياري از بيماري ها را مي توان به وسيله ي واکسيناسيون جلوگيري نمود . اين تعداد روز به روز بيشتر مي شوند ،اما بسيار قابل توجه است که عده اي از مردم از اين امر غفلت مي ورزند .گاهي کودک به علت فقدان زمان کافي در نتيجه کارهاي خانه ،شغل والدين بيماري خانواده و مراسم مختلف ، واکسينه نشده و گاهي نيز به علت تنبلي اين کار به تعويق مي افتد .
ولي يک روز صبح مي بينيد که کودک شروع به سرفه نموده و صدايش بسيار شبيه سياه سرفه مي گردد !در اينجا گفتن «اي واي من وقت کافي نداشتم »را زياد خواهيد شنيد .واکسيناسيون يک قسمت ضروري در پرورش اطفال مي باشد ،بنابراين هرگونه تلاش براي تکميل برنامه واکسيناسيون در زمان معين ،بايستي صورت بگيرد .
در حال حاضر ،از طريق راديو ، تلويزيون ، روزنامه ها و مجلات ، اطلاعات زيادي در اختيار مردم قرار مي گيرد .
برنامه واکسيناسيون بر مبناي تکميل واکسيناسيون اوليه در اولين سال زندگي مي باشد .با وجود اينکه واکسنها در حال پيشرفت مي باشند ،در مورد تزريق واکسنها هنوز مشکلاتي وجود دارد ،اول اينکه مادران اظهار مي دارند که نمي توانند تزريق به فرزندشان را تحمل نمايند .
کودک هنگامي که تزريق واکسن دارد ،محبت مادر و پدر را دريافت مي کند و قطعاً والدين در اين زمينه مسئول هستند .ممکن است پس از واکسيناسيون مقداري تب و درد تا يک دو روز وجود داشته باشد اما اين ميزان با هر واکسيناسيون فرق مي کند .بايستي توجه داشت که اين ناراحتي کودک در مقابل بيماري هاي شديد که جلوگيري مي شوند ،ناچيز است .

واکسن «ب .س.ژ »

واکسن «ب .س .ژ »کودک را در برابر سل محافظت مي کند . اگر کودک در بيمارستان متولد شود ،به احتمال زياد قبل از ترخيص از بيمارستان ،اين واکسن را دريافت خواهد کرد .در غير اين صورت بايستي در چند هفته اول زندگي او را واکسينه کرد .اين واکسن را مي توان با اطمينان ،همزمان با واکسن سه گانه (کزاز ، ديفتري ، سياه سرفه )و همچنين واکسن فلج اطفال تلقيح نمود .
اين واکسن را در زير جلد ،به عبارت ديگر در ناحيه ي شانه ي چپ و در داخل پوست با سوزن ظريف تزريق مي کنند .برآمدگي ناشي از تزريق در عرض يک تا دو روز بعدي از بين خواهد رفت و تا 6 الي 8 هفته بعد اتفاقي نمي افتد .سپس محل تزريق متورم و کمي زخم شده و ترشح مقداري ماده ي آبکي شروع مي شود .
اين حالت 6 هفته ادامه و سرانجام بهبود يافته و اثر کوچکي باقي مي ماند . طي اين مدت تب يا ناراحتي ديگري به وجود نخواهد آمد .
به ندرت ممکن است بعد از 6 الي 8 هفته پس از تزريق ،يکي از غدد لنفاوي ناحيه ي زير بغل مختصري متورم بزرگ گردد .در صورت وجود اين حالت ،سريعاً به پزشک مراجعه کنيد .

واکسن سه گانه

واکسن سه گانه،ايمني بر عليه ديفتري ،سياه سرفه و کزاز را فراهم
مي آورد.اين واکسن را بايستي در حوالي هفته ششم تا هشتم زندگي ،به کودک تزريق کرد .تزريق اين واکسن معمولاً در قسمت خارجي سطح ران انجام مي شود .کودک ممکن است يک يا دو روز بعد تب و درد داشته باشد که مي توان به وسيله ي گرم کردن محل آن را تخفيف داد .
دومين و سومين تزريق به فاصله 6 تا 8 هفته انجام خواهد شد .اگر بهر دليلي بين اولين و دومين تزريق تأخير چند هفته اي وجود داشت ،احتياجي به از سرگيري برنامه واکسيناسيون نمي باشد .ساير زمان هاي يادآوري در جدول برنامه ايمني سازي آورده شده اند .

واکسن فلج اطفال

اين واکسن به طورخوراکي داده مي شود .سازمان بهداشت جهاني در حال حاضر توصيه مي کند که اولين نوبت را بلافاصله پس از تولد به کودک داد .
نوبت بعدي را مي توان همزمان با نوبت هاي واکسن سه گانه تکرار کرد . در صورتي که کودک اسهال دارد ،نبايستي در دادن واکسن تأخير کرد ، ولي پس از بهبودي بايستي يک بار ديگر تکرار نمود .
پس از دادن واکسن فلج اطفال نيازي به اجتناب از شيردهي نيست و مي توان بلافاصله پس از آن ،کودک را تغذيه کرد و برنامه تغذيه و شير خوردن طفل نبايستي تغيير کند .
نوبت هاي يادآور در جدول آورده شده است .

واکسن سرخک

در کشورهاي جهان سوم توصيه مي شود که بين 9 تا 12 ماهگي اين واکسن را به کودکان تزريق نمود ،زيرا در اين کشورها شيوع زودرس سرخک وجود دارد .5 تا 6 روز پس از تزريق واکسن ،کودک ممکن است مقداري تب و پوست برافروخته اي داشته باشد که جاي نگراني نيست و پس از يک يا دو روز خوب مي شود ايمني در تمام طول عمر وجود خواهد داشت .نوبت يادآور در جدول ذکر شده است .

واکسن MMR

اين واکسن ترکيبي از سه واکسن بر عليه بيماري هاي سرخک ، اوريون و سرخجه مي باشد که تا چندي پيش در مراکز بهداشتي عمومي در دسترس نبود و فقط در برخي مراکز اختصاصي و پژوهشي وجود داشت ،اما هم اکنون قسمتي از برنامه واکسيناسيون است .در صورت تزريق اين واکسن ، احتياجي به تزريق واکسن سرخک نمي باشد .

نکات قابل توجه

بيماري هاي خفيف نظير سرفه و سرماخوردگي و تب خفيف براي واکسيناسيون کودکان ،منعي ندارد .به هر حال ،مي توانيد در اين صورت سه يا چهار روز صبر کنيد ولي نبايستي از واکسيناسيون فراموش کرده و يا بيش از حد آن را به تأخير انداخت .
برنامه ايمن سازي کودکان نارس يا کم وزن نيز طبق جدول ايمن سازي عادي است و تجويز به موقع واکسنها اکيداً توصيه مي شود .
سوء تغذيه نه تنها مانعي براي واکسيناسيون نيست ،بلکه بايستي در زمان معين انجام گردد .فاصله بين نوبت سوم واکسن سه گانه و يادآور سه گانه نبايستي کمتر از 6 ماه باشد .پس از پايان 6 سالگي ،تلقيح واکسن سه گانه مجاز نيست و درصورت لزوم بايستي
به جاي آن از واکسن دو گانه ويژه بزرگسالان استفاده نمود .

برنامه ايمن سازي همگاني کودکان

با توجه به شرايط بهداشتي کشور جمهوري اسلامي ايران
(سن )=بدو تولد، ( نوع واکسن )= « ب . س . ژ » ـ فلج اطفال ـ هپاتيت ب
(سن )=2 ماهگي ، ( نوع واکسن )= سه گانه ـ فلج اطفال ـ هپاتيت ب
(سن )=4 ماهگي ، ( نوع واکسن )= سه گانه ـ فلج اطفال
(سن )=6 ماهگي ، ( نوع واکسن )= سه گانه ـ فلج اطفال ـ هپاتيت B
(سن )=12 ماهگي ، ( نوع واکسن )= MMR
(سن )=18 ماهگي ، ( نوع واکسن )= سه گانه ـ فلج اطفال
(سن )=6 ـ 4 سالگي ، ( نوع واکسن )= سه گانه ـ فلج اطفال ـ MMR
( سن ) = 16 ـ 14 سالگي ، ( نوع واکسن ) = دو گانه بزرگسالان
در مورد کودکان نارس و وزن کمتر از 2 کيلوگرم ،برنامه واکسيناسيون هپاتيت B به صورت زير است :بدو تولد ، يک ماهگي ، دو ماهگي ، شش ماهگي .

هنگام زخمي شدن کودک چه بايد کرد ؟

پس از جراحت قسمتي از بدن کودک حتماً بايستي در مورد کزاز آگاه بود .
اين امر بستگي دارد به :
الف )اين جراحت در خانه ، باغ يا خيابان اتفاق افتاده است ؟
ب )آخرين نوبت دريافت واکسن دو گانه يا سه گانه چه موقع بوده است ؟
اگر جراحت در خانه اتفاق افتاده و برنامه واکسيناسيون کامل باشد ،به مورد خاصي به جز
مراقبت از زخم احتياج نمي باشد .اگر زخم بيرون از خانه اتفاق افتاده است و آخرين نوبت دريافت واکسن کزاز (به صورت تنها يا دو گانه يا سه گانه )يک يا دو سال اخير مي باشد .نياز به کار خاصي نيست ؛اما اگر از آخرين نوبت دريافت واکسن ،بيشتر از 2 سال گذشته باشد ، يک نوبت يادآور بايستي تزريق کرد .
باکتري مسئول کزاز در خاک رشد و تکثير مي يابد ،به خصوص هنگامي که مدفوع گاو و اسب در خاک وجود داشته باشد .بنابراين هر گونه جراحت در خيابان و باغ مي تواند منجر به کزاز شود .مهم ترين مسئله ،تميز کردن زخم با مقادير کافي آب مي باشد .مي توان از محلول هاي ضد عفوني کننده نيز استفاده کرد .اگر زخم عمقي باشد ،بايد به خوبي تميز ضد عفوني و پانسمان شود .در صورت ايجاد زخمهاي عميق يا وسيع بايستي با پزشک مشورت کرد زيرا ممکن است احتياج به بخيه زدن وجود داشته باشد .
هر چه زودتر کثافات و آلودگي از زخم پاک شود ،احتمال خطر ايجاد کزاز يا ساير عفونت ها ،کمتر خواهد بود .اگر قبلاً واکسن کزاز دريافت نشده باشد ،بايستي کودک را به بيمارستان برده و با پزشک مشورت کرد .

ايمن سازي مادر

نوزاد هيچ دفاعي در برابر کزاز ندارد ،اما اگر مادر واکسن زده باشد ،او هم دفاع کافي را از طريق جفت کسب خواهد کرد .يک خانم حامله بايد دوباره واکسن دوگانه را به فاصله ي يک ماده دريافت کند .دومين نوبت بايستي حداقل يک ماه قبل از زايمان باشد .اين ايمن سازي ، دفاع کافي و مناسب براي مادر و جنين فراهم مي آورد .در حاملگي هاي بعدي ، فقط يک نوبت واکسيناسيون کافي مي باشد .درحقيقت ، توصيه مي شود که همه دختران و زنان بالغ دو نوبت واکسن کزاز يا دوگانه را دريافت کنند ،زيرا ممکن است در کودکي ، آن ها را دريافت نکرده باشند .
منبع:کتاب شما و فرزندانتان
/خ