بهار زندگی

جوان

واژه جوان، در لغت تداعی کننده توانایی، بالندگی، اقتدار، سلامت، شادابی، سرور، سرزندگی، حرکت، فعالیت، جنب و جوش، صداقت و احساسات و نیز قطاری از این واژه‏های زنده است. جوانی در حقیقت دورانی از عمر است که از فرصت‏ها و توان‏ها آکنده می‏نماید؛ یعنی اوج توانمندی انسان در این سنین می‏گذرد. شاید در مقام تشبیه بتوان این دوران را در قالب این تمثیلات پررنگ‏تر مطرح کرد:
از منظر و نگرش طبیعی، جوان یعنی رأس قلّه زندگی؛ از منظر زیبایی و زیبایی‏شناسی، جوان یعنی گلستان و دوران شکوفه‏دهی زندگی، از وجه تمثیل به دریا، جوان یعنی موج و برخاستن؛ از منظرگاه هوش و توان و استعداد، جوانی یعنی دوران بالاترین کشف‏ها و شدن‏ها؛ و از منظرگاه حرکت و روان شدن، جوان یعنی بالاترین سرعت و رسیدن به اهداف.

جوانی؛ چهارمین فصل زندگی

دفتر زندگی فصل‏هایی دارد؛ نوباوگی، کودکی، نوجوانی و جوانی. جوانی که چهارمین فصل از دفتر زندگی انسان است، همانند بهاری زیبا، روح‏بخش و پرتنوع است و با لذت‏های گوناگونی همچون تفریح، گفت و گوها، آراستگی ظاهری، نشست‏های خاطره آفرین و شیرین همراه است تا در آن، شخصیت، بینش‏ها و گرایش‏های انسان پخته شود و شکل گیرد. به دنبال این مرحله، انتخاب‏های فرد یکی پس از دیگری فرا می‏رسد، بنیان آینده استحکام می‏یابد و بنیادهای فکری ـ فرهنگی با تبلوری خاص رخ می‏نماید.

جوانی؛ بهار عمر

در میان فصل‏های مختلف زندگی انسان، جوانی از تمام جهت‏ها اهمیت فراوانی دارد. نقش این دوره در ساختار زندگی فرهنگی، اخلاقی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی انسان بسیار حساس است و بنیان‏های اساسی شخصیت هر فرد در این دوره به شکل نهایی خود می‏رسد. در حقیقت، این دوره بهار عمر است و عقل و دین مقدس اسلام بر اهمیت آن تأکید می‏ورزند. با فرا رسیدن بهار عمر، نه تنها بدن قوی ونیرومند می‏گردد و عواطف و احساسات شکفته می‏شود، بلکه شکوه جوانی، به منزله زینت گران‏بها و پرفروغی به صاحبش زیبایی و کمال می‏بخشد.

فصل شکفتن

روزهای جوانی، رسیدن به بلندترین و والاترین جایگاه‏های زندگی است. روح جوانان پر از آرزو و سرشار از عشق و امید است. پیش از دوران جوانی، کودک ناتوان پیوسته به سوی نیرومندی پیش می‏رود و هر سال قوی‏تر می‏شود تا به سرمنزل کمال یعنی جوانی و اوج قوت برسد؛ البته پس از دوران طلایی جوانی، دوباره به سوی فرسودگی وناتوانی گام برمی‏دارد.

ویژگی‏های هیجانی جوان

برخی از صاحب‏نظران، دوره جوانی را دوران پختگی، یا مرحله‏ای می‏نامند که استعدادها و توانایی‏های بالقوه آدمی به رشد کامل می‏رسد. آنها معتقدند فرایندهای اساسی که در دست‏یابی پختگی هیجانی دخالت دارد، عبارت است از: اعتماد به نفس، برداشت روشن از واقعیت‏های جامعه، کنترل پرخاشگری، هدف‏های عقلانی و برداشت درست از توانایی‏های خود. همچنین، جوان از نظر آرمانی باید مستقل و متکی به خود بوده، خواسته‏هایش را به منظور هماهنگ کردن آنها با نیازها و آرزوهای دیگران به نحو شایسته مهار کند. رفتار جوان باید به نسبت قابل پیش‏بینی بوده، نیازهای شخصی‏اش در خصوص موازین اخلاقی، معقول و قابل تعدیل باشد، نیز آگاهی از امکانات و محدودیت‏ها و ارتباط و تأثیر آنها بر روی کار، بازی و استراحت، نقش مهمی در زندگی آینده جوان ایفا می‏کند.

درخشان‏ترین گوهر معرفت

جوان، نوگرا و تأثیرپذیر است. او همواره می‏کوشد محیط اطراف را هم‏رنگ ذهینت خودسازد، جامعه را با آرمان‏هایش همسو کند و بر فکر و اندیشه تازه‏اش مهر تأیید زند. جوان آسیب‏پذیر و عاطفی است. احساس و عاطفه، نهال وجودش را در مقابل توفان عشق‏های کاذب، آسیب‏پذیر می‏کند. جوان الگوپذیر و جستجوگر است. او در پی آن است که خود را در کسی پیدا کند یا خویش را چنان در الگویش فانی سازد که همچون او بگوید و زندگی کند. جوان لبریز از جوشش و نیروست. او دوست دارد آنچه در ظرف وجودش موج می‏زند، به کرانه‏های زندگی هدایت کند و به فکر، فرهنگ و آداب جامعه بقبولاند. جوان آرمان‏خواه و پندارگر است. در فردا به سر می‏برد، با آرزوهایش زندگی می‏کند و همواره در ذهنش آینده خویش را به تصویر می‏کشد. جوان خودنگر و خودباور است. او خود را می‏بیند و خود را می‏آراید و متاع علم و فرهنگ و هنر خویش را عرضه می‏کند.

جوانی؛ دوره توانمندی

در آیه 54 سوره مبارکه روم، عمر انسان برای زندگی در این دنیا به سه دوره تقسیم شده است که با ناتوانی آغاز می‏شود و دوباره به ناتوانی برمی‏گردد. در میان این دو دوره ناتوانی که همان کودکی و پیری است، دوره توانمندی و جوانی قرار دارد. در این آیه می‏خوانیم: «پروردگارتان کسی است که شما را در آغاز از جسمی ناتوان (نطفه) بیافرید. آن‏گاه پس از ناتوانی (کودکی)، شما را توانا کرد و دوباره از توانایی و نیروی جوانی به سستیِ پیری برگرداند».

عمر انسان در یک نگاه

خداوند در قرآن کریم هنگام ترسیم وضعیت زندگی دنیا، دوره‏های گوناگون آن و انگیزه‏های حاکم بر هر دوره چنین می‏فرماید: «همانا بدانید که زندگی دنیا تنها بازی و سرگرمی و تفاخر در میان شما و افزون‏خواهی در اموال و فرزندان است». بنابراین، ناآگاهی، سرگرمی، خویشتن‏آرایی، فخرفروشی و تکاثر، دوران‏های پنج گانه عمر آدمی را تشکیل می‏دهد:
1.کودکی: آدمی در این دوره در هاله‏ای از غفلت و بی‏خبری و بازی فرو می‏رود.
2.نوجوانی: سرگرمی جای بازی را می‏گیرد و انسان در پی مسائلی است که او را به خود سرگرم سازد و از مسائل جدّی دور دارد.
3.جوانی: دوران شور و عشق و تجمل‏پرستی است و آدمی در این دوره به آرایش و زندگی می‏پردازد.
4.میانسالی: دوران به دست آوردن مقام و فخر است و امور پیشین او را قانع نمی‏سازد.
5.پیری: دوران افزایش مال و فرزندان است.

جوانی در آینه معرفت

در بهار جوانی، بنیان شخصیت‏ها استحکام می‏یابد و فردا و فرداهای زندگی ترسیم می‏شود. در این دوران، از نیروی اندیشه و تدبیر کمتر استفاده شده و آثار و برکات جوانی در هاله‏ای از غریزه‏ها پوشیده می‏ماند. به همین دلیل این تحفه الهی، برای ناآگاهان نوعی جنون دانسته شده است. جوانی دوره‏ای ارزشمند است که فقط کسانی که آن را از دست داده‏اند، به ارزشش پی می‏برند.
کیمیاگونه بودن جوانی در سخن رسول اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله به این شکل پدیدار می‏شود که آن حضرت، جوانان را به پختگی، اندیشمندی و استفاده از تجربه دیگران فراخوانده و در سخنی کوتاه، بلندای این حقیقت را به این صورت آشکار می‏سازد که: «بهترین جوانان شما کسی است که پیشه پیران در کارآزمودگی، احتیاط و هوشمندی باشد، و بدترین پیران شما کسی است که همچون جوانان شتابزده، پرهیجان و غافل عمل کند».

گرایش به نیکی

یکی از ویژگی‏های نیکو در دوره جوانی، گرایش به هرگونه خیر و نیکی است. تلاش برای به دست آوردن صفات پسندیده و آموختن دین، از جمله نیکی‏هایی است که جوان به آن گرایش دارد. پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله به اطرافیان خود درباره جوانان سفارش کرده و می‏فرماید: «به شما سفارش می‏کنم با جوانان به خوبی و نیکی رفتار کنید؛ چرا که آنان نازک‏دل‏ترند. وقتی خداوند مرا به پیامبری برانگیخت، جوانان به من گرویدند و یاری‏ام کردند، و بزرگسالان به مخالفت برخاستند».
همچنین نقل شده که یکی از شاگردان امام صادق علیه‏السلام که برای تبلیغ احکام به بصره رفته بود، هنگام بازگشت به مدینه، به آن حضرت از کم‏علاقه‏گی مردم به آموختن احکام خبر داد. امام صادق علیه‏السلام در پاسخ فرمود: این امر طبیعی است؛ زیرا بسیاری از مردم گرفتار دنیا هستند. شما باید به جوانان بپردازید که هنوز گرفتار دنیا نشده‏اند: «بر شما باد به پرداختن به جوانان؛ زیرا آنان نسبت به دیگران در انجام کارهای نیک شتاب بیشتری دارند».

جوانی و پاکی نفس

پاکی، از مهم‏ترین ویژگی‏های دوره جوانی است. بنابراین، جوانی را باید بهترین دوره زندگی انسان دانست که در آن می‏توان با تزکیه نفس، به قرب الهی رسید و پیش از فرا رسیدن پیری و هجوم دل‏بستگی‏های گوناگون به آدمی، خود را با اخلاق نیکو آراست. پیامبر گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله می‏فرماید: «برتری جوان عابدی که در جوانی راه بندگی پیش گرفته است، بر پیری که در بزرگسالی به عبادت روی آورده، همچون برتری فرستادگان الهی بر دیگر مردمان است».

جوان و دین اسلام

اسلام به جوانان اهتمام ویژه‏ای دارد و در مورد شیوه برخورد با آنها فراوان سخن گفته است. حضرت صادق علیه‏السلام در این‏باره فرمود: «آیا نمی‏دانی که خداوند متعال احترام خاصی برای جوانان شما قائل شده است؟» امیرمؤمنان علی علیه‏السلام نیز می‏فرماید: «قلب جوانان مثل زمین خالی و آماده بهره‏برداری برای کشت است که هر چه در آن کاشته شود، محصول می‏دهد» نیز در احادیث دیگری آمده که قلب جوانان، آماده‏تر از قلب بزرگسالان است و جوان زودتر حق را می‏پذیرد.
جوانان همواره موضوع اصلی مکتب تربیتی انبیای الهی بوده‏اند و انقلاب‏های پیامبران، معمولاً با پشتیبانی این نسل به نتیجه رسیده است. در آغاز دعوت پیامبر گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ، بیشتر پیروان حضرت را جوانان تشکیل می‏دادند. این نشان می‏دهد که فطرت جوانان پاک و دست نخورده است و آنها ضمن پذیرش سریع حق، حاضر به تحمل هر گونه سختی و دشواری بوده و هستند.

جوان و بندگی

نشان بندگی، نشانی است زرین که مایه افتخار و خوش‏بختی صاحب آن است. پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در این‏باره فرموده است: «دوست داشتنی‏ترین آفریده‏ها نزد خداوند متعال، جوانی است زیبارو که جوانی و زیبایی خود را برای خدا و طاعت او قرار دهد. پروردگار به چنین شخصی بر فرشتگان می‏بالد و می‏فرماید: همانا که این نوجوان و جوان، بنده من است».

جوانی، فرصت زودگذر

دوره جوانی ارزش فراوانی دارد و به فرموده حضرت علی علیه‏السلام این ارزش شناخته نخواهد شد مگر هنگام از دست دادن آن. آن حضرت در سخنی زیبا فرمودند: «دو چیز است که کسی آنها را قدر نمی‏داند، مگر پس از نبود آن؛ یکی جوانی است و دیگر سلامت و تندرستی». پیامبر بزرگوار اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نیز در توصیه‏ای خطاب به جوانان فرمودند: «چهار چیز را پیش از چهار چیز غنیمت شمار: جوانی‏ات را پیش از پیری، سلامتت را پیش از بیماری، بی‏نیازی‏ات را پیش از تهیدستی، و زنده بودنت را پیش از مرگ».

پویایی ذهن

ذهن جوان به سرعت دگرگون می‏شود. این دگرگونی از دوره نوجوانی آغاز شده، در فراز و نشیب زندگی، چهره‏ای عقلانی به خود می‏گیرد. عقل در 28 سالگی به کمال می‏رسد. حضرت علی علیه‏السلام در حدیثی که به بیان دوره‏های تکامل و رشد انسان پرداخته، کمال رشد انسان را در 28 سالگی و پایان دوره جوانی دانسته است.
در دوره نوجوانی، ارزش‏ها وقتی ادراک می‏شود که در نمونه‏های انسانی و قالب اشخاص مجسم شوند، ولی تخیل نیرومند جوان، او را از مرحله شگفتی به مرحله ادراک ارزش‏ها می‏رساند.
توانایی حافظه نیز در این دوره رشد می‏کند؛ زیرا حافظه یک استعداد است و بدین‏گونه، جوان می‏تواند مسائل را حفظ نماید.

جوان و نوآفرینی

قدرت تخیل در جوان در اوج است و در پرتو این نیرو، بسیاری از دشواری‏ها برای او حل می‏شود. قدرت تخیل، توان نظریه‏پردازی را به جوان می‏دهد و او می‏تواند به جست و جوی جنبه‏های گوناگون مسائل بپردازد. جوان در پرتو تخیل، دنیایی زیبا را در آینده‏ای نزدیک برای خود تصویر می‏کند و این وضعیت، بسیاری از دردهای درونی او را کاهش می‏دهد. این حالت روانی، قوه تخیل را توسعه می‏دهد و به ذهن جوانان، نیروی خلاّق می‏بخشد. نیز حس نوآوری را در ضمیر جوانان بیدار می‏سازد و آنان را برای نوسازی و به دست آوردن کمال‏های تازه‏تر آماده می‏کند.
منبع: ماهنامه گلبرگ
/س