تاریخچه علم آمار

منشأ ظهور آمار به صورت توصیف اطلاعات را می توان سرشماری هایی که حدود 4000 سال قبل از میلادمسیح توسط بابلی ها و مصری ها و بعداً توسط امپراتوری های روم و ایران درباره اطلاعات مربوط به زاد و ولد و دارائی های افراد جامعه زیر سلطه خود انجام می گرفته، به حساب آورد. در آن زمان بود که روش هایی برای جمع آوری، تنظیم و تلخیص داده ها ابداع گردید. در قرن چهاردهم برای محاسبه نرخ بیمه، جمع آوری اطلاعات درباره تولد و وفات، تصادفات و حوادث رایج گردید. در اواسط قرن شانزدهم اولین کتاب احتمال توسط کاردن با عنوان "بازی ها و شانس" نوشته شد، او در این کتاب روش های تقلب در بازی های قمار را ارائه داد. بعلاوه، موضوع پیش بینی در نتایج حاصل از انجام آزمایش ها را مطرح نمود. یکی از کارهای او پیش بینی روز وفات خودش بود که برای اثبات صحت پیش بینی در آن روز خودکشی نمود.
در اواسط قرن هفدهم پاسکال و فرما اولین کسانی بودند که مطالعه احتمال را به طور علمی شروع نمودند. در همین سال ها به طور همزمان مطالعات آماری به صورت توصیفی انجام می گرفت. مثلاً گرونت با مطالعه تعداد متولدین کشف نمود که تعداد پسرها از دخترها کمی بیشتر است، اما سال های اول زندگی تعداد بیشتری از پسرها فوت می کنند. استفاده از احتمال در آمار، در اواخر قرن هفدهم شروع شد، که در این باره می توان به مطالعات مندل در مورد قانون وراثت، گالتون در بکارگیری همبستگی و ارتباط بین صفات، و به ویژه فیشر در ابداع روش های مختلف استنباط آماری اشاره نمود. از شروع قرن بیستم همه ساله روش های متعددی برای جمع آوری، تجزیه و تحلیل اطلاعات ارائه گردیده که همچنان ادامه دارد.مفهوم آمار از کلمه لاتینی ،به معنی شرط ، استخراج شده است. مدت های مدید ، این علم ، محدود به کار در این حوزه بود ، و تنها در دهه های اخیر از این انحصاری جدا شدو ، و به کمک نظریه احتمال ،شروع به بررسی روش های تحلیل داده های آماری و اثبات فرض های آماری کرد. روش های این آمار ریاضی با آشکار کردن قوانین جدید ، به ابزاری موثر در علوم طبیعی و تکنولوژی تبدیل شد.

تاریخچه علم آمار در ایران

آمار، امار، هامار، شمار و شماره از مصدر اوستايي « مر » معني حساب، شمردن، شمارش، به ياد داشتن، از برداشتن. بنابراين آمار يك كلمه كاملا پارسي است كه در ادوار مختلف با گويش هاي متفاوت به كار رفته است.
در مفهوم كلي، آمار مجموعه داده هاي عددي مربوط به يك موضوع است. تا قبل از قرن 19 از آمار در زمينه هاي محدود نظير مسايل مالياتي و نظامي استفاده شده و با شروع قرن 19 همراه با تحولات اجتماعي- اقتصادي كه در اروپا وسپس در ساير نقاط جهان پديد آمد انجام خدمات اجتماعي به عنوان يك وظيفه براي كشورها مطرح و بدنبال آن ضرورت برنامه ريزي براي ارايه اين خدمات كاربرد آمار را به طور فزاينده گسترش داد تا آن جا كه امروزه در كليه زمينه هاي اجتماعي- اقتصادي به عنوان اصلي ترين وسيله شناخت نيازها و امكانات و مهمترين ابزار برنامه ريزي به شمار مي رود.
آمار و آمارگيري و سرشماري از دير باز در كشورهاي مختلف جهان سابقه داشته و عموماً به منظور جمع آوري اطلاعات در زمينه امور مالياتي و نظامي استفاده شده است.واژه آمار ریشه در تاریخ زبان و فرهنگ کهن ایرانی دارد و قدمت آن به زمان هخامنشبان می رسد در زمان هخامنشيان آمار و آمارگيري و سرشماري از جهات مختلف مورد توجه بوده و كراراً براي تعيين تعداد نفوس و ميزان محصولات كشاورزي انجام شده است.و تا اواسط دوره اشکانیان واژه هامار یا آمار به معنی شمار و واژه شاهامار به معنی سرشماری به کار می رفته است.به گواه سنگ نوشته ها و آثار مورخان شرق شناس، در زمان داریوش، به منظور جمع آوری آمار، تشکیلات منظمی وجود داشته است و با استفاده از اطلاعات جمع آوری شده، دفاتر مالیاتی و نظامی تدوین می یافته و بودجه مملکتی بر اساس آن تنظیم می شده است. در زمان کوروش نیز آمارگیری در مقیاس وسیع و در تمام پهنه ممالک تابعه حکومت مرکزی ایران انجام می شده و اخذ هرگونه تصمیم درباره ولایات بایستی مبتنی بر شناسائی های محلی و اطلاع دقیق بر کثرت و یا قلّت جمعیت و قدرت و توانایی های مالی آن ولایات باشد. ساسانیان توجه بیشتری به آمار داشتند و امور مالی، کشاورزی و صنعتی و بازرگانی خود را بر اساس آمارها و اطلاعاتی که مأموران سرشماری جمع آوری می کردند، به انجام می رساندند. به گونه ای که در زمان خسرو انوشیروان، برای اخذ مالیات سرانه، ضمن انجام سرشماری نفوس، سن افراد و میزان ثروت آنها تعیین می شد و حتی میزان محصول درختانی مثل نخل، زیتون و تاک تعیین می گردید و بر اساس آن برای افرادی که سن آنها بین 20 تا 50 سال بود، مطابق ثروت و مکنتی که داشتند، مالیات تعیین و آگهی می گردید
بعد از ظهور اسلام در ايران، آمارهاي جمعيتي بيشتر به منظور تعيين تعداد پيروان اديان مختلف جمع آوري مي شد و در همين دوران ثبت جمع آوري آمارهاي مربوط به ورود وخروج مسافران و مهاجران و ميزان صادرات و واردات شهرها از طريق دروازه بانها و ماموران حكومتي در دروازه ها انجام مي گرفت.
در سال 1297 هجري شمسي به منظور ثبت وقايع چهارگانه اداره ثبت احوال كشور تأسيس و با ثبت اطلاعات مرتبط با تولد، فوت، ازدواج و طلاق توسط اداره مذكور ضرورت اطلاع از جمعيت كشور و تعيين سازماني كه موظفاً به جمع آوري اين اطلاعات بپردازد مورد توجه قرار گرفت و منجر به آن شد تا در سال 1303 هجري شمسي آيين نامه اي به تصويب برسد و در اين آيين نامه اداره مسؤول آمار و وظايف آن مشخص گردد. براساس اين مصوبه مسؤوليت جمع آوري و مركزيت بخشيدن به آمارهاي مورد نياز بر عهده وزارت كشور گذاشته شد.
در خرداد ماه 1318 هجري شمسي اولين قانون سرشماري از تصويب مجلس شوراي ملي گذشت و در اجراي اين قانون، سرشماري نفوس از همان سال در شهر تهران و در سال 1319 و 1320 هجري شمسي در 33 شهر كشور بتدريج به اجرا درآمد ولي ادامه آن به خاطر وقايع شهريور 1320 معوق ماند.
در اسفندماه سال 1331 هجري شمسي سازمان همكاري آمار عمومي تشكيل و در فروردين ماه سال 1332 قانون آمار و ثبت احوال متنوع و به سازمان همكاري آمار عمومي ملحق شد و به اين ترتيب براي اولين بار سازماني كه منحصراً وظيفه جمع آوري آمار را به عهده داشت به وجود آمد كه در سال 1344 به اداره آمار عمومي وابسته به وزارت كشور تغيير نام و اين اداره در سال 1335 هجري شمسي اولين سرشماري عمومي نفوس را در كل كشور به اجرا درآورد.
نياز روز افزون دستگاههاي برنامه ريزي كشور به آمار و اطلاعات و ضرورت همكاري بسيار نزديك سازمان اصلي توليد كننده آمار با دستگاه برنامه ريزي موجب شد تا براساس قانون سال 1344 اداره آمار عمومي از وزارت كشور جدا و با نام مركز آمار ايران به سازمان برنامه و بودجه وابسته شده و اين مركز به عنوان اولين اقدام سرشماري عمومي نفوس و مسكن را طبق قانون در آبان ماه 1345 به مرحله اجرا درآورد و فعاليت هاي ديگري مثل آمارگيري از هزينه و درآمد خانوارهاي شهري و روستايي، آمارگيري نمونه اي كشاورزي روستايي ، سرشماري عشاير و سرشماري از كارگاه هاي بزرگ و صنعتي و غيره را انجام داد. مطابق قانون تأسيس اين مركز، سرشماري كه منظور آمارگيري هايي كه كليه افراد و واحد هاي جامعه مورد مطالعه را در بر گيرد و در مواعد مشخص به منظور جمع آوري اطلاعات در زمينه فعاليت هاي اقتصادي و اجتماعي مانند نفوس، مسكن، كشاورزي، صنعت، ساختمان- بازرگاني- فرهنگي و ساير فعاليت ها صورت مي گيرد را انجام مي دهد و همچنين آمارگيري نمونه اي كه در واقع جمع آوري اطلاعات آماري از تعدادي افراد يا واحدهاي جامعه براساس روشهاي علمي آماري كه نتايج آن قابل تعميم باشد را عهده دار است.
منابع:
1- http://daneshnameh.roshd.ir
2- http://www.cityonline.5u.com
3- http://stats.blogfa.com
4-http://sepideh_statistic.persianblog.ir
/خ