گل راعی و خواص دارویی آن
گفته مي شود که گياه گل راعي نام انگليسي خودرااز نام شواليه هاي سنت جان گرفته است که ازآن درميادين جنگ هاي صليبي براي مداواي زخم استفاده مي کردند.اين باور وجود داشت که اين گياه دافع ارواح خبيث است وبه همين دليل ديوانگان را واداربه خوردن دمکرده آن مي کردند.به دليل رنگ زرد آن را موافق مزاج صفراوي مي دانستند وبراي درمان يرقان وهيستري به کار مي بردند.
اين گياه علاوه بر اين که از نظر خواص دارويي بسيار غني است ،سر شاخه هاي گل دار آن نيز داراي اسانس نافذي است.
نام علمي: Hypericum perforatum
نام انگليسي: St Johns Wort
نام فارسي: علف چاي،گل راعي،هوفاريقون،گل شهناز
گل ها به رنگ زرددرخشان ،نسبتاً بزرگ و مجتمع در گل آذين وسيع پانيکولي، داراي پنج گلبرگ مي باشد.در گلبرگها نقاط ريز يا خطوط تيره که عبارتند از غده هاي ترشحي محتوي شيره قرمز مايل به قهوه اي ديده مي شود.
ميوه به صورت کپسول به ابعاد1-./5 ميلي متر وريشه به طول 70سانتي متر مي باشد.(1)
گل راعي اگر چه در زمين هاي بليرو حاشيه جاده ها مي رويدولي علف هرز اختصاصي مزارع چايي است.
ايران: اين گياه در نواحي مختلف البرز،کرج،راه چالوس،شمال ايران،گيلان،لاهيجان،طالش،خراسان،مغرب ايران،بروجرد،کوه الوند ونهاوند مي رويد.(2)
زمان برداشت سر شاخه ها: خرداد تا تير ماه
سرشاخه ها را بايددر زمان گلدهي از گياه چيد.در اين هنگام طعم آن تلخ ،کمي قابض وبه طورملايم شور است.
اگر در بين انگشتان فشرده وله شود ،بوي معطر ورزيني ازآن استشمام مي شود.براي منظورهاي درماني گل رابايدزماني ازگياه جداکردکه در حال طراوت يعني قبل ازپلاسيده شدن باشند.(1)
فيزيولوژيکي گياه مربوط به وجود اسانس،هايپرسين،کولين،تانن،و نيکوتينيک اسيد مي باشد.(10)
گونه هاي ديگر اين تيره : 1.Hypericum androsaemum
داراي اثر درماني مسهل است ودر بيماري هاي کليه و مثانه استفاده مي شود. 2.Hypericum lanceolatum
به عنوان يک گياه دارويي التيام دهنده با اثر مقوي استفاده مي شود.از پوست ساقه اين گياه نوعي گم رزين به رنگ زرد مايل به سبز به دست مي آيد.اين ماده با نام Baumeda fleursjaunes و با بويي نا مطبوع مي باشد.
3.Vismia guianensis
درخت خون که از آن نوعي شيره رزيني به دست مي آيد که اثر مسهل است.
4.Vismia acuminate
در آمريکاي جنوبي مي رويد .
5.Harongama dagascariensis
نوعي ماده رزيني از آن به دست مي آيد که از آن در نواحي محل رويش جهت درمان عفونت هاي زايماني استفاده مي شود.
3.Vismia guianensis
درخت خون که از آن نوعي شيره رزيني به دست مي آيد که اثر مسهل است.
4.Vismia acuminate
در آمريکاي جنوبي مي رويد .
5.Harongama dagascariensis
نوعي ماده رزيني از آن به دست مي آيد که از آن در نواحي محل رويش جهت درمان عفونت هاي زايماني استفاده مي شود.(1)
رقم توپاز يکي از معروفترين ارقام گل راعي در اروپا است که جهت توليد دارو در مقياس صنعتي از آن استفاده مي شود.در ايران نيز شرکت دارويي زردبند با تهيه بذر رقم توپاز و مطالعات متعددي که بر روي سازگاري و همچنين اثر شرايط اقليمي کشورمان بر روي آن انجام داده و به اين نتيجه رسيده که رقم توپاز را مي توان در مقياس وسيع جهت توليد دارو مورد استفاده قرار داد.(13)
اين پديده به صورت خفيف،متوسط ويا شديد در افراد مسن وميان سال ودر بسياري از جوانان نيز ديده مي شود.افسردگي مي تواند بسياري از عوامل زندگي از جمله فعاليت هاي روزانه ،خوراک،لذت هاي زندگي تفکرات خوب ،تحرک،سلامت جسم وروان،تحصيلات و...را تحت تاثير قرار دهد ودرنتيجه فرد افسرده نمي تواند به خوبي از زندگي خود بهره مند شود،به طوري که افسردگي مي تواند از طريق اختلالات هورموني باعث يائسگي زود رس،مشکلات قاعدگي ،چاقي،لاغري،مشکلات پوست،ريزش مو و... شود.خوشبختانه افسردگي قابل درمان بوده و شخص مي تواند با درمان هاي دارويي و غير دارويي درمان شده وبه صورت فردي طبيعي،فعال وخوش بخت درآيد.
براي درمان انواع افسردگي ،ساليان درازي است که از انواع دارو هاي ضد افسردگي شيميايي استفاده مي شود ولي چون درمان افسردگي گاهي چندين ماه ويا چندين سال طول مي کشد،بنابراين مصرف کنندگان اين داروها هميشه از عوارض آن ناراضي ونگران هستند؛به همين دليل در دو سه دهه گذشته تحقيقات وسيعي بر روي گياهان دارويي ضد افسردگي ،آرام بخش وضد دردصورت گرفته وتعدادي داروي موثر وداراي حد اقل اثرات جانبي به بازار هاي جهاني عرضه شده است که مي تواند در بسياري از موارد،جايگزين دارو هاي شيميايي ضد افسردگي شود.(12)
در حال حاضر يکي از بهترين دارو هاي گياهي ضد افسردگي که داراي خاصيت دارويي و خواص ارزنده ديگري نيز مي باشد دارويي است که از عصاره گياه گل راعي به دست مي آيد.
قدمت مصرف اين گياه ،بيش از دو هزار سال پيش است و نزد بيشتر اقوام وملل جهان به عنوان بهترين داروي بيماري هاي عصبي مورد استفاده بوده تا اينکه در حدود يک قرن پيش ،براي اولين بار در آلمان از آن فراورده صنعتي تهيه شده وسپس در حدود سه دهه قبل از بيشتر کشورهاي اروپايي وامريکا محصولات زيادي از آن به بازار آمد.در حال حاضر بيش از50 کار خانه دارو سازي جهان از گياه علف چاي،دارو هاي مختلف د افسردگي تهيه مي کنند.
در ايران نيز براي اولين بار در سال 1378 از عصاره اين گياه دارويي به شکل قطره و با نام هايپيران،منطبق با استاندارد جهاني و با کيفيتي برابر با انواع خارجي تهيه و به عنوان داروي رسمي ايران شناخته شد.
با توجه به اين که به طور اساسي و به علت شرايط آب و هوايي،گياهان دارويي ايران داراي مرغوبيت خاصي مي باشند،لذا گل راعي ايران داراي بهترين کيفيت بوده و داروي ساخته شده از آن نيز از کيفيت و استاندارد بالايي بر خوردار است.(12)
در اکثر مراجع علمي معتبر نظير Basic and clinical, Martindale, PDR, وکميسيونE اثر ضد افسردگي اين گياه مورد تائيد قرار گرفته است.(13)
تحقيقات نشان مي دهد که ماده شيميايي هايپرسين موجود در گل راعي ممکن است در ابعاد فعاليت مادهاي به نام MAO (Monoamine Oxidase) دخالت کرده و آن را به مهار کننده هاي MAOتبديل کند.
مهار کننده هاي MAO گروه مهمي از داروهاي ضد افسردگي مي باشند .در يک پژوهش کوچک در آلمان که پانزده نفر زن به منظور درمان افسردگي تحت معالجه قرار گر فته اند ،پس از اين که به آن ها گل راعي داده شد به طور محسوس بهبود يافتند ،اشتهاي آن ها زياد شد،به زندگي بسيار علاقه مند شدند ،اعتماد به نفس خود را باز يافتند و خواب آن ها خوب شد.
اما بايد توجه داشت که اين گياه درمان فوري براي افسردگي نيست و شايد 2-3 ماه طول بکشد.(6)
صورت پذيرفت ودر نتيجه از اين گياه به عنوان يک کانديداي مناسب براي کنترل بيماري ايدز ياد شده است.
آزمايشات در اين زمينه نشان مي دهد که گياه با سميت کم ،آثار قابل ملاحظه اي بر ضد ويروس هاي مشابه HIV دارد.دراين آزمايش ابتدا موش هاي آزمايشگاهي با ويروس هايي که ايجاد بيماري لوکيما مي کنند تزريق شده و سپس يک تزريق از عصاره گل رهعي انجام شد و اين تزريق صد در صد از بروز بيماري در موش جلو گيري کرد.
همچنين در آزمايش هايي که عصاره از راه دهان به موش داده شد نيز همين آثار جالب ديده شد.
پژوهش ها نشان مي دهد که عصاره گياه از سد خوني مغز عبور مي کند که اين خاصيت براي درمان ايدز بسيار مهم است.زيرا ويروس ايدز اغلب به مغز حمله مي کند.
اين روش بر روي انسان هاي مبتلا به ايدز نيز استفاده شده است ونتايج اوليه پژوهش ها که در نشريه اخبار درمان ايدز منتشر شده نشان مي دهد که تا به حال آثار مثبتي بر ضد ويروس ايدز ديده شده و بيماران بهبودي محسوسي يافته اند؛به اين معني که فعاليت سيستم دفاعي آن ها افزايش يافته ،وزن آن ها زياد شده وانرژي بيشتري يافته اند.(6)
ميزان کاهش شدت علايم سندرم پيش از قاعدگي بعد از مصرف هايپيران 45/46 درصد بود.(17)
معمولاًپوست صورت اگر چرب باشد،پس از پاک کردن از مواد آرايشي بقاياي آن در منافذ پوست که حالت باز شده دارند،باقي مي ماند وآن ها را مسدود مي کند.براي نظافت کامل اين گونه پوست ها ،جوشانده 50 گرم
سر شاخه ها ي گياه رادر يک ليتر آب تهيه کرده و بر روي پوست صورت اثر مي دهندو آن را پاک مي کنند.
جوشانده مذکور از پيدايش چين در پوست صورت جلوگيري مي نمايدوباعث طراوت آن مي شود.(1)
مواد موثره: مهمترين ماده موثره آن هيپريسين پسودو هيپريسين است.ساير مواد موجود در آن عبارتند از :فلاونوئيد،گزانتون ها ،اسيد هاي کربو کسيليک،فنوليک.
حداقل دو مکانيسم براي اثر ضد افسردگي گل راعي پيشنهاد شده است که عبارتند از :تعديل فعاليت اينتر لوکين و وقفه برگشت سروتونين به عصب.
همچنين محققان دريافته اند که افزايش قابل ملاحظه اي در ميزان متابوليت هاي کاتکو لا مين ها ،متوکسي
هيدروکسي فنيل گليکول که عامل مشخص کننده اثر بخشي در درمان ضد افسردگي است در ادرار اين بيماران يافت شده است.
مطالعات ادامه دار همين محققين بر روي 22 بيمار ديگر نشان داد که عصاره علف چاي به طور قابل ملاحظه اي
علائم اضطراب،بي تفاوتي ،خواب زباد،بي خوابي،بي اشتهايي،کندي فعاليت حرکتيوافسردگي را بر طرف مي کند وضمناًآثار جانبي مشاهده نگرديد.
در دوران قبل از قاعدگي به دليل بروز تغييرات هورموني،نوساناتي چون خلق وخو،دردهاي ناحيه کمر،دل درد،اسپاسم وسردرد بروز مي کند.استرس و اضطراب از جمله عوامل تشديد کننده اين عوارض است.
شربت گياهي هايپيران داروي مناسبي براي کاهش هيجانات روحي و تغييرات خلق و خوست.
نکاتي که در مورد اثرات ايده آل اين دارو واکثر دارو هاي گياهي بايد در نظر داشت اين است که حداقل 2-3 هفته پس از مصرف نبايد انتظار اثر داشت چون دارو هاي گياهي دير اثر بوده و اثر آن ها به طور اصولي پس از يک ماه ظاهر مي شودوبه تدريج به حداکثر مي رسد،به علاوه مقادير مصرف نوشته شده در راهنماي داروهاي گياهي ،بايد به دقت رعايت شودوهمچنين داروهاي گياهي را بايد به طور منظم و مرتب مصرف کرد،چرا که
مسئله مقدار،مدت مصرف و نظم در مصرف دارو از شرايط اصلي اثر بخشي داروهاي گياهي است.
آمارهاي تحقيقات کلينيکي نشان داده که رعايت مصرف صحيح هايپيران ،بيش از 90 درصد اثرات ايده آل ومثبت به جاي گذاشته است.با توجه به بي ضرري هايپيران وداروهاي مشابه آن اين دارو در ليست داروهاي OTC(بدون احتياج به نسخه) قرار گرفته ودر همه جاي دنيا مي توان آن را از داروخانه ها خريداري کرد.
همچنين مصرف طولاني هايپيران بدون مشکل است.(16)
تهيه مي شود.
براي بررسي اثر اين پماد به عنوان ضد التهاب والتيام بخش ،پمادهايي باذ غلظت عصاره 5-3 درصد انتخاب وپس از مشخص نمودن روش تعيين مقدار عصاره در فرآورده ها جهت بررسي اثر آن تعداد 20 موش ماده
با محدوده وزني 250-200 گرم انتخاب شد .دو روز پيش از ايجاد سوختگي موي ناحيه پشت نمونه ها تراشيده شد.اين نمونه ها به چهار گروه پنج عضوي تقسيم شدند.
گروه اول تحت درمان با پماد 3 درصد گروه دوم پماد 5 درصد گروه سوم به عنوان شاهد تحت درمان با پلاسيبور گروه چهارم به عنوان مقايسه استاندارد تحت درمان با کرم فني توئين 1درصد قرار گرفتند.جهت ايجاد سوختگي پس از بيهوشي ناحيه تراشيده شده پنج ثانيه در آب جوش 965 درجه به صورت معلق قرار گرفت که باعث ايجاد سوختگي درجه سه شد.درمان در دو دوره وهر يک در يک هفته صورت گرفت.
در هفته نخست هر روز نمونه ها در دو نوبت ودر هفته دوم در يک نوبت دارو دريافت کردند.نمونه هاي شاهد داراي افزايش تدريجي شدت التهاب ،نکروز،لاغر شدن شديد،عطش فراوان،بي حرکتي،گسترده شدن مناطق آسيب ديده وعفونتبودند.درنهايت به مرگ ان ها در روز دوازدهم منجر شد.
ساير نمونه ها به تدريج با کاهش التهاب والتيام مناطق آسيب ديده ،سير بهبودي را طي کردند.در اين پژوهش نشان داده شد که پماد گل راعي با غلظت 3درصد تا حدودي بهتر از غلظت 5 درصد عمل مي کند؛که اين امر از نظر اقتصادي داراي اهميت بسيار است.
همچنين اختلاف معني داري بين اثرات التيام بخش پماد 3 درصد وکرم 1 درصد فني توئين ديده نشد.(14)
هايپريسين با مقادير مختلف به صورت وابسته به دوز جلوي ايجاد زخم توسط ايندو متاسين را مي گيرد ودر ثاني
در حيواناتي که قبلاًتوسط اين ماده پيش مداوا شدند وسپس در آن ها اقدام به ايجاد زخم گوارشي توسط ايندو متاسين مي شد تا حد قابل توجهي در برابر زخم گوارشي مقاومت نشان مي دادند.
پس اين ماده جلوي زخم زايي ايندو متاسين را مي گيردو اين کار را با افزايش ترشح موکوس معدي انجام مي دهد.همچنين ممکن است اين دارو روي سنتز پروستا گلاتوسين ها و ميکروسيرکولاسيون مخاط معده تاثيراتي داشته باشد.(14)
در اروپا از اين شيره به عنوان موثرترين دارو براي التيام زخم ها ،سوختگي وماليدن به قسمت هايي که از بدن که پوست آن ها کنده شده است استفاده مي شود.( 15)
اين روغن را مي توان روي سوختگي،التهابات پوستي،عضلاني وبافت همبند ماليد و براي درمان نورالژي به کار برد. (8)
خشک کردن صنعتي گل راعي در دماي حداکثر 55 درجه ودر تاريکي کامل انجام مي شود.(حتي چند ساعت نور مي تواند مقدار ماده شيميايي فعال را کاهش مي دهد.(3)
براي تهيه دمکرده براي معالجه افسردگي و احتمالاً تحريک سيستم دفاعي بدن يک تا دو قاشق مربا خوري گياه خشک را در يک ليوان آب جوش 15-10 دقيقه خيس کنيدوتا سه پيمانه در روز بخوريد.طعم آن ابتدا کمي شيرين وسپس تلخ وقابض است.
براي کودکان وافراد بالاي 65 سال بايد از مقدار کم شروع کردو به تدريج اضافه کرد.
در مواردي که چاي کوهي به به عنوان علوفه دارويي به دام ها داده مي شود ماده شيميايي هايپريسين زير پوست دام جمع مي شودوزير تابش اشعه آفتاب ايجاد سوختگي وتاول مي نمايد.حتي در مواردي که به جانوران آزمايشگاهي به مقدار زياد ماده شيميايي هايپيريسين تزريق شده وزير تابش اشعه آفتاب قرار داده شده اند ،
مرده اند. ولي تحقيقات دانشمندان نشان مي دهد مصرف اين گياه براي انسان در صورتيکه در حد مجاز توصيه شده ،مصرف شود ايجاد عوارض پوستي نمي کند،مگر در افرادي که داراي پوست هاي حساس باشند.به همين دليل اشخاصي که از اين گياه استفاده مي کنند،شبه به اشخاصي که از آنتي بيوتيک تترا سايکلين استفاده مي کنند بايد حتي الامکان دور از تابش اشعه آفتاب باشند. (6)
در هواي مرطوب و آفتابي هرس کردن گياه و چيدن برگ وگل باعث در ماتيت تماسي مي شود.
در يک مطالعه بر روي 86 بيمار ،بعد از در يافت گل راعي ،در برخي از بيماران وازنش پيوند رخ داد و ساير بيماران مجبور شدند دوز اين داروي گران قيمت را افزايش دهند.(9)
منابع:
1.زرگري.ع،1362،گياهان دارويي.جلد اول،انتشارات دانشگاه تهران.
2.اميد بيگي.ر،1374، رهيافتهاي توليد وفرآوري گياهان دارويي،انتشارات فکرروز
3. يزداني.د،138، کاشت داشت وبرداشت گياهان دارويي،جهاد دانشگاهي
4.لباسچي.م،شريفي.ا،1380،تحقيقات گياهان دارويي ومعطرايران،جلد11،انتشارات موسسه تحقيقات جنگل ها ومراتع
5.نقد آبادي.ح،ضيايي.ع،1383،فصلنامه گياهان دارويي،شماره11،پژوهشکده گياهان دارويي وفرآورده هاي طبيعي جهاد کشاورزي
6.مير حيدر.ح،1375،معارف گياهي،جلد سوم،انتشارات نشر اسلامي
7.لابراتور داروسازي گل دارو
8.ولاگ.ژ،استودولا.و،ترجمه زمان.س،1374،انتشارات ققنوس
9.واحد تحقيق وتوسعه باريج اسانس،1381،شماره 6
10.سفيد کن.ف،ميرزا.م،1377،تحقيقات گياهان دارويي ومعطر،جلد اول،
انتشارات جنگل ها ومراتع
11.صمصام شريعت.ه،1382،پرورش وتکثير گياهان دارويي،انتشارات ماني
www.zard band.html.12
www.doc.ir. 13
14سايت دانشگاه آزاد جويبار
www.sabziran.ir.15
www.Medicinal plant.com.16
/خ
اين گياه علاوه بر اين که از نظر خواص دارويي بسيار غني است ،سر شاخه هاي گل دار آن نيز داراي اسانس نافذي است.
نام علمي: Hypericum perforatum
نام انگليسي: St Johns Wort
نام فارسي: علف چاي،گل راعي،هوفاريقون،گل شهناز
ريخت شناسي گياه:
گل ها به رنگ زرددرخشان ،نسبتاً بزرگ و مجتمع در گل آذين وسيع پانيکولي، داراي پنج گلبرگ مي باشد.در گلبرگها نقاط ريز يا خطوط تيره که عبارتند از غده هاي ترشحي محتوي شيره قرمز مايل به قهوه اي ديده مي شود.
ميوه به صورت کپسول به ابعاد1-./5 ميلي متر وريشه به طول 70سانتي متر مي باشد.(1)
محل رويش:
گل راعي اگر چه در زمين هاي بليرو حاشيه جاده ها مي رويدولي علف هرز اختصاصي مزارع چايي است.
ايران: اين گياه در نواحي مختلف البرز،کرج،راه چالوس،شمال ايران،گيلان،لاهيجان،طالش،خراسان،مغرب ايران،بروجرد،کوه الوند ونهاوند مي رويد.(2)
زمان گلدهي:
زمان برداشت سر شاخه ها: خرداد تا تير ماه
قسمت مورد استفاده:
سرشاخه ها را بايددر زمان گلدهي از گياه چيد.در اين هنگام طعم آن تلخ ،کمي قابض وبه طورملايم شور است.
اگر در بين انگشتان فشرده وله شود ،بوي معطر ورزيني ازآن استشمام مي شود.براي منظورهاي درماني گل رابايدزماني ازگياه جداکردکه در حال طراوت يعني قبل ازپلاسيده شدن باشند.(1)
ترکيب هاي شيميايي :
فيزيولوژيکي گياه مربوط به وجود اسانس،هايپرسين،کولين،تانن،و نيکوتينيک اسيد مي باشد.(10)
گونه هاي ديگر اين تيره : 1.Hypericum androsaemum
داراي اثر درماني مسهل است ودر بيماري هاي کليه و مثانه استفاده مي شود. 2.Hypericum lanceolatum
به عنوان يک گياه دارويي التيام دهنده با اثر مقوي استفاده مي شود.از پوست ساقه اين گياه نوعي گم رزين به رنگ زرد مايل به سبز به دست مي آيد.اين ماده با نام Baumeda fleursjaunes و با بويي نا مطبوع مي باشد.
3.Vismia guianensis
درخت خون که از آن نوعي شيره رزيني به دست مي آيد که اثر مسهل است.
4.Vismia acuminate
در آمريکاي جنوبي مي رويد .
5.Harongama dagascariensis
نوعي ماده رزيني از آن به دست مي آيد که از آن در نواحي محل رويش جهت درمان عفونت هاي زايماني استفاده مي شود.
3.Vismia guianensis
درخت خون که از آن نوعي شيره رزيني به دست مي آيد که اثر مسهل است.
4.Vismia acuminate
در آمريکاي جنوبي مي رويد .
5.Harongama dagascariensis
نوعي ماده رزيني از آن به دست مي آيد که از آن در نواحي محل رويش جهت درمان عفونت هاي زايماني استفاده مي شود.(1)
رقم توپاز يکي از معروفترين ارقام گل راعي در اروپا است که جهت توليد دارو در مقياس صنعتي از آن استفاده مي شود.در ايران نيز شرکت دارويي زردبند با تهيه بذر رقم توپاز و مطالعات متعددي که بر روي سازگاري و همچنين اثر شرايط اقليمي کشورمان بر روي آن انجام داده و به اين نتيجه رسيده که رقم توپاز را مي توان در مقياس وسيع جهت توليد دارو مورد استفاده قرار داد.(13)
گل راعي به عنوان داروي ضد افسردگي:
اين پديده به صورت خفيف،متوسط ويا شديد در افراد مسن وميان سال ودر بسياري از جوانان نيز ديده مي شود.افسردگي مي تواند بسياري از عوامل زندگي از جمله فعاليت هاي روزانه ،خوراک،لذت هاي زندگي تفکرات خوب ،تحرک،سلامت جسم وروان،تحصيلات و...را تحت تاثير قرار دهد ودرنتيجه فرد افسرده نمي تواند به خوبي از زندگي خود بهره مند شود،به طوري که افسردگي مي تواند از طريق اختلالات هورموني باعث يائسگي زود رس،مشکلات قاعدگي ،چاقي،لاغري،مشکلات پوست،ريزش مو و... شود.خوشبختانه افسردگي قابل درمان بوده و شخص مي تواند با درمان هاي دارويي و غير دارويي درمان شده وبه صورت فردي طبيعي،فعال وخوش بخت درآيد.
براي درمان انواع افسردگي ،ساليان درازي است که از انواع دارو هاي ضد افسردگي شيميايي استفاده مي شود ولي چون درمان افسردگي گاهي چندين ماه ويا چندين سال طول مي کشد،بنابراين مصرف کنندگان اين داروها هميشه از عوارض آن ناراضي ونگران هستند؛به همين دليل در دو سه دهه گذشته تحقيقات وسيعي بر روي گياهان دارويي ضد افسردگي ،آرام بخش وضد دردصورت گرفته وتعدادي داروي موثر وداراي حد اقل اثرات جانبي به بازار هاي جهاني عرضه شده است که مي تواند در بسياري از موارد،جايگزين دارو هاي شيميايي ضد افسردگي شود.(12)
در حال حاضر يکي از بهترين دارو هاي گياهي ضد افسردگي که داراي خاصيت دارويي و خواص ارزنده ديگري نيز مي باشد دارويي است که از عصاره گياه گل راعي به دست مي آيد.
قدمت مصرف اين گياه ،بيش از دو هزار سال پيش است و نزد بيشتر اقوام وملل جهان به عنوان بهترين داروي بيماري هاي عصبي مورد استفاده بوده تا اينکه در حدود يک قرن پيش ،براي اولين بار در آلمان از آن فراورده صنعتي تهيه شده وسپس در حدود سه دهه قبل از بيشتر کشورهاي اروپايي وامريکا محصولات زيادي از آن به بازار آمد.در حال حاضر بيش از50 کار خانه دارو سازي جهان از گياه علف چاي،دارو هاي مختلف د افسردگي تهيه مي کنند.
در ايران نيز براي اولين بار در سال 1378 از عصاره اين گياه دارويي به شکل قطره و با نام هايپيران،منطبق با استاندارد جهاني و با کيفيتي برابر با انواع خارجي تهيه و به عنوان داروي رسمي ايران شناخته شد.
با توجه به اين که به طور اساسي و به علت شرايط آب و هوايي،گياهان دارويي ايران داراي مرغوبيت خاصي مي باشند،لذا گل راعي ايران داراي بهترين کيفيت بوده و داروي ساخته شده از آن نيز از کيفيت و استاندارد بالايي بر خوردار است.(12)
مکانيسم اثر اين گياه در درمان افسردگي:
در اکثر مراجع علمي معتبر نظير Basic and clinical, Martindale, PDR, وکميسيونE اثر ضد افسردگي اين گياه مورد تائيد قرار گرفته است.(13)
تحقيقات نشان مي دهد که ماده شيميايي هايپرسين موجود در گل راعي ممکن است در ابعاد فعاليت مادهاي به نام MAO (Monoamine Oxidase) دخالت کرده و آن را به مهار کننده هاي MAOتبديل کند.
مهار کننده هاي MAO گروه مهمي از داروهاي ضد افسردگي مي باشند .در يک پژوهش کوچک در آلمان که پانزده نفر زن به منظور درمان افسردگي تحت معالجه قرار گر فته اند ،پس از اين که به آن ها گل راعي داده شد به طور محسوس بهبود يافتند ،اشتهاي آن ها زياد شد،به زندگي بسيار علاقه مند شدند ،اعتماد به نفس خود را باز يافتند و خواب آن ها خوب شد.
اما بايد توجه داشت که اين گياه درمان فوري براي افسردگي نيست و شايد 2-3 ماه طول بکشد.(6)
گل راعي براي درمان ايدز:
صورت پذيرفت ودر نتيجه از اين گياه به عنوان يک کانديداي مناسب براي کنترل بيماري ايدز ياد شده است.
آزمايشات در اين زمينه نشان مي دهد که گياه با سميت کم ،آثار قابل ملاحظه اي بر ضد ويروس هاي مشابه HIV دارد.دراين آزمايش ابتدا موش هاي آزمايشگاهي با ويروس هايي که ايجاد بيماري لوکيما مي کنند تزريق شده و سپس يک تزريق از عصاره گل رهعي انجام شد و اين تزريق صد در صد از بروز بيماري در موش جلو گيري کرد.
همچنين در آزمايش هايي که عصاره از راه دهان به موش داده شد نيز همين آثار جالب ديده شد.
پژوهش ها نشان مي دهد که عصاره گياه از سد خوني مغز عبور مي کند که اين خاصيت براي درمان ايدز بسيار مهم است.زيرا ويروس ايدز اغلب به مغز حمله مي کند.
اين روش بر روي انسان هاي مبتلا به ايدز نيز استفاده شده است ونتايج اوليه پژوهش ها که در نشريه اخبار درمان ايدز منتشر شده نشان مي دهد که تا به حال آثار مثبتي بر ضد ويروس ايدز ديده شده و بيماران بهبودي محسوسي يافته اند؛به اين معني که فعاليت سيستم دفاعي آن ها افزايش يافته ،وزن آن ها زياد شده وانرژي بيشتري يافته اند.(6)
بررسي تاثير گل راعي در درمان سندرم پيش از قاعدگي:
ميزان کاهش شدت علايم سندرم پيش از قاعدگي بعد از مصرف هايپيران 45/46 درصد بود.(17)
بهداشت پوست:
معمولاًپوست صورت اگر چرب باشد،پس از پاک کردن از مواد آرايشي بقاياي آن در منافذ پوست که حالت باز شده دارند،باقي مي ماند وآن ها را مسدود مي کند.براي نظافت کامل اين گونه پوست ها ،جوشانده 50 گرم
سر شاخه ها ي گياه رادر يک ليتر آب تهيه کرده و بر روي پوست صورت اثر مي دهندو آن را پاک مي کنند.
جوشانده مذکور از پيدايش چين در پوست صورت جلوگيري مي نمايدوباعث طراوت آن مي شود.(1)
دارو هاي تهيه شده از گل راعي:
1.قرص پرفوران:Perforan coated tablet
مواد موثره: مهمترين ماده موثره آن هيپريسين پسودو هيپريسين است.ساير مواد موجود در آن عبارتند از :فلاونوئيد،گزانتون ها ،اسيد هاي کربو کسيليک،فنوليک.
آثار فارما کولوژي:
حداقل دو مکانيسم براي اثر ضد افسردگي گل راعي پيشنهاد شده است که عبارتند از :تعديل فعاليت اينتر لوکين و وقفه برگشت سروتونين به عصب.
مطالعات باليني:
همچنين محققان دريافته اند که افزايش قابل ملاحظه اي در ميزان متابوليت هاي کاتکو لا مين ها ،متوکسي
هيدروکسي فنيل گليکول که عامل مشخص کننده اثر بخشي در درمان ضد افسردگي است در ادرار اين بيماران يافت شده است.
مطالعات ادامه دار همين محققين بر روي 22 بيمار ديگر نشان داد که عصاره علف چاي به طور قابل ملاحظه اي
علائم اضطراب،بي تفاوتي ،خواب زباد،بي خوابي،بي اشتهايي،کندي فعاليت حرکتيوافسردگي را بر طرف مي کند وضمناًآثار جانبي مشاهده نگرديد.
موارد منع مصرف ونکات قابل توصيه:
عوارض جانبي:
مقدار مصرف ونحوه استعمال:
مصرف در حاملگي و شير دهي:
2. قطره هايپيران:
اثرات درماني:
در دوران قبل از قاعدگي به دليل بروز تغييرات هورموني،نوساناتي چون خلق وخو،دردهاي ناحيه کمر،دل درد،اسپاسم وسردرد بروز مي کند.استرس و اضطراب از جمله عوامل تشديد کننده اين عوارض است.
شربت گياهي هايپيران داروي مناسبي براي کاهش هيجانات روحي و تغييرات خلق و خوست.
نکاتي که در مورد اثرات ايده آل اين دارو واکثر دارو هاي گياهي بايد در نظر داشت اين است که حداقل 2-3 هفته پس از مصرف نبايد انتظار اثر داشت چون دارو هاي گياهي دير اثر بوده و اثر آن ها به طور اصولي پس از يک ماه ظاهر مي شودوبه تدريج به حداکثر مي رسد،به علاوه مقادير مصرف نوشته شده در راهنماي داروهاي گياهي ،بايد به دقت رعايت شودوهمچنين داروهاي گياهي را بايد به طور منظم و مرتب مصرف کرد،چرا که
مسئله مقدار،مدت مصرف و نظم در مصرف دارو از شرايط اصلي اثر بخشي داروهاي گياهي است.
آمارهاي تحقيقات کلينيکي نشان داده که رعايت مصرف صحيح هايپيران ،بيش از 90 درصد اثرات ايده آل ومثبت به جاي گذاشته است.با توجه به بي ضرري هايپيران وداروهاي مشابه آن اين دارو در ليست داروهاي OTC(بدون احتياج به نسخه) قرار گرفته ودر همه جاي دنيا مي توان آن را از داروخانه ها خريداري کرد.
همچنين مصرف طولاني هايپيران بدون مشکل است.(16)
3. پماد و کرم هيپريکوم پرفوراتوم:
تهيه مي شود.
براي بررسي اثر اين پماد به عنوان ضد التهاب والتيام بخش ،پمادهايي باذ غلظت عصاره 5-3 درصد انتخاب وپس از مشخص نمودن روش تعيين مقدار عصاره در فرآورده ها جهت بررسي اثر آن تعداد 20 موش ماده
با محدوده وزني 250-200 گرم انتخاب شد .دو روز پيش از ايجاد سوختگي موي ناحيه پشت نمونه ها تراشيده شد.اين نمونه ها به چهار گروه پنج عضوي تقسيم شدند.
گروه اول تحت درمان با پماد 3 درصد گروه دوم پماد 5 درصد گروه سوم به عنوان شاهد تحت درمان با پلاسيبور گروه چهارم به عنوان مقايسه استاندارد تحت درمان با کرم فني توئين 1درصد قرار گرفتند.جهت ايجاد سوختگي پس از بيهوشي ناحيه تراشيده شده پنج ثانيه در آب جوش 965 درجه به صورت معلق قرار گرفت که باعث ايجاد سوختگي درجه سه شد.درمان در دو دوره وهر يک در يک هفته صورت گرفت.
در هفته نخست هر روز نمونه ها در دو نوبت ودر هفته دوم در يک نوبت دارو دريافت کردند.نمونه هاي شاهد داراي افزايش تدريجي شدت التهاب ،نکروز،لاغر شدن شديد،عطش فراوان،بي حرکتي،گسترده شدن مناطق آسيب ديده وعفونتبودند.درنهايت به مرگ ان ها در روز دوازدهم منجر شد.
ساير نمونه ها به تدريج با کاهش التهاب والتيام مناطق آسيب ديده ،سير بهبودي را طي کردند.در اين پژوهش نشان داده شد که پماد گل راعي با غلظت 3درصد تا حدودي بهتر از غلظت 5 درصد عمل مي کند؛که اين امر از نظر اقتصادي داراي اهميت بسيار است.
همچنين اختلاف معني داري بين اثرات التيام بخش پماد 3 درصد وکرم 1 درصد فني توئين ديده نشد.(14)
4.هايپر فورات :
هايپريسين با مقادير مختلف به صورت وابسته به دوز جلوي ايجاد زخم توسط ايندو متاسين را مي گيرد ودر ثاني
در حيواناتي که قبلاًتوسط اين ماده پيش مداوا شدند وسپس در آن ها اقدام به ايجاد زخم گوارشي توسط ايندو متاسين مي شد تا حد قابل توجهي در برابر زخم گوارشي مقاومت نشان مي دادند.
پس اين ماده جلوي زخم زايي ايندو متاسين را مي گيردو اين کار را با افزايش ترشح موکوس معدي انجام مي دهد.همچنين ممکن است اين دارو روي سنتز پروستا گلاتوسين ها و ميکروسيرکولاسيون مخاط معده تاثيراتي داشته باشد.(14)
فرآوري:
اسانس گل راعي:
در اروپا از اين شيره به عنوان موثرترين دارو براي التيام زخم ها ،سوختگي وماليدن به قسمت هايي که از بدن که پوست آن ها کنده شده است استفاده مي شود.( 15)
روغن گل راعي:
اين روغن را مي توان روي سوختگي،التهابات پوستي،عضلاني وبافت همبند ماليد و براي درمان نورالژي به کار برد. (8)
خشک کردن:
خشک کردن صنعتي گل راعي در دماي حداکثر 55 درجه ودر تاريکي کامل انجام مي شود.(حتي چند ساعت نور مي تواند مقدار ماده شيميايي فعال را کاهش مي دهد.(3)
مقدار مصرف :
براي تهيه دمکرده براي معالجه افسردگي و احتمالاً تحريک سيستم دفاعي بدن يک تا دو قاشق مربا خوري گياه خشک را در يک ليوان آب جوش 15-10 دقيقه خيس کنيدوتا سه پيمانه در روز بخوريد.طعم آن ابتدا کمي شيرين وسپس تلخ وقابض است.
براي کودکان وافراد بالاي 65 سال بايد از مقدار کم شروع کردو به تدريج اضافه کرد.
فاکتور هاي ايمني :
در مواردي که چاي کوهي به به عنوان علوفه دارويي به دام ها داده مي شود ماده شيميايي هايپريسين زير پوست دام جمع مي شودوزير تابش اشعه آفتاب ايجاد سوختگي وتاول مي نمايد.حتي در مواردي که به جانوران آزمايشگاهي به مقدار زياد ماده شيميايي هايپيريسين تزريق شده وزير تابش اشعه آفتاب قرار داده شده اند ،
مرده اند. ولي تحقيقات دانشمندان نشان مي دهد مصرف اين گياه براي انسان در صورتيکه در حد مجاز توصيه شده ،مصرف شود ايجاد عوارض پوستي نمي کند،مگر در افرادي که داراي پوست هاي حساس باشند.به همين دليل اشخاصي که از اين گياه استفاده مي کنند،شبه به اشخاصي که از آنتي بيوتيک تترا سايکلين استفاده مي کنند بايد حتي الامکان دور از تابش اشعه آفتاب باشند. (6)
احتياط مصرف:
در هواي مرطوب و آفتابي هرس کردن گياه و چيدن برگ وگل باعث در ماتيت تماسي مي شود.
تداخلات دارويي:
در يک مطالعه بر روي 86 بيمار ،بعد از در يافت گل راعي ،در برخي از بيماران وازنش پيوند رخ داد و ساير بيماران مجبور شدند دوز اين داروي گران قيمت را افزايش دهند.(9)
ترکيب هاي موجود در گل راعي:
ترکيبات | شماره |
a-mujene | 1 |
a-pinen | 2 |
sammene | 3 |
B-pomene | 4 |
myrsen | 5 |
a-terpenin | 6 |
Limonene | 7 |
ocimene | 8 |
y-terpinene | 9 |
terpinene | 10 |
B-curpinene | 11 |
منابع:
1.زرگري.ع،1362،گياهان دارويي.جلد اول،انتشارات دانشگاه تهران.
2.اميد بيگي.ر،1374، رهيافتهاي توليد وفرآوري گياهان دارويي،انتشارات فکرروز
3. يزداني.د،138، کاشت داشت وبرداشت گياهان دارويي،جهاد دانشگاهي
4.لباسچي.م،شريفي.ا،1380،تحقيقات گياهان دارويي ومعطرايران،جلد11،انتشارات موسسه تحقيقات جنگل ها ومراتع
5.نقد آبادي.ح،ضيايي.ع،1383،فصلنامه گياهان دارويي،شماره11،پژوهشکده گياهان دارويي وفرآورده هاي طبيعي جهاد کشاورزي
6.مير حيدر.ح،1375،معارف گياهي،جلد سوم،انتشارات نشر اسلامي
7.لابراتور داروسازي گل دارو
8.ولاگ.ژ،استودولا.و،ترجمه زمان.س،1374،انتشارات ققنوس
9.واحد تحقيق وتوسعه باريج اسانس،1381،شماره 6
10.سفيد کن.ف،ميرزا.م،1377،تحقيقات گياهان دارويي ومعطر،جلد اول،
انتشارات جنگل ها ومراتع
11.صمصام شريعت.ه،1382،پرورش وتکثير گياهان دارويي،انتشارات ماني
www.zard band.html.12
www.doc.ir. 13
14سايت دانشگاه آزاد جويبار
www.sabziran.ir.15
www.Medicinal plant.com.16
/خ
