پرورش توأم ماهی

پرورش ماهی توام با پرورش ماکیان، گوساله، گوسفند و یا بز می تواند سبب افزایش درآمد خانواده ها شود. از آن جایی که فضولات حیوانی، بارور کننده استخرهای پرورش ماهی است و از آن جایی که 60 درصد هزینه های پرورش ماهی را غذا تشکیل می دهد، بنابراین پرورش توأم ماهی و انواع دیگر دام ها بسیار اهمیت دارد. سعی کنید یک ترکیب مناسبی از دام و زراعت را که متناسب با نقطه شما است انتخاب کنید. سبزی ها و انواع دیگر محصولات کشاورزی را در کنار استخرها و سدها کشت کنید. از فضولات حیوانی به عنوان باروز کننده آب در استخرهای پرورش ماهی استفاده نمایید که هدف از این نوع برنامه ریزی، افزایش کارایی و سوددهی بیشتر در فعالیت های زراعی و دامپروری است. انواع ترکیب پرورش ماهی و دیگر دام ها به شرح زیر است:
• ماهی ـ دام
• ماهی ـ اردک
• ماهی ـ ماکیان
• ماهی ـ بز یا گوسفند
• ترکیب پرورش ماهی توام با بز یا گوسفند یا در ترکیب با دو یا سه گونه دامی (مانند پرورش توام ماهی ـ ماکیان ـ گوسفند)

پرورش توام ماهی ـ ماکیان

فضولات 500 الی 600 مرغ برای بارور کردن یک استخر پرورش ماهی یک هکتاری می تواند کافی باشد. با استفاده از این سیستم، سالانه ضمن تولید 4 الی 5 هزار کیلوگرم ماهی می توان 60 هزار تخم مرغ و 1200 کیلوگرم جوجه کبابی تولید کرد.
• آشیانه ماکیان را در نزدیک استخر ماهیان قرار دهید.
• کف آشیانه ماکیان را با موادی مانند آجر، بتون و یا خاک فشرده بسازید.
• کف آشیانه را به ضخامت 15 سانتی متر با کاه، برگ های خشک، علف خشک، بوته های بادام زمینی، ساقه های شکسته ذرت و یا خاک اره بپوشانید.
• برای هر مرغ 3/0 تا 4/0 مترمربع فضا در نظر بگیرید.
• ماکیان را در جایی که بتوانید فضولات آنها را به راحتی جمع آوری کنید نگهداری نمایید.
• بستر آشیانه را مرتباً بازسازی کنید.
• موادآلی اضافی را طوری اضافه کنیدکه یک عمق15سانتی متری از مواد خشک همیشه باقی بماند.
• اگر بستر مرطوب شود با اضافه کردن سوپر فسفات و آهک نسبت به خشک کردن آن اقدام کنید.
• پس از 12 ـ 10 ماه، آشیانه کاملا از کود پر شده و میزان نیتروژن آن حدود 3 درصد شده است. در این حالت محتویات آن را می توانید به عنوان بارور کننده برای استخر ماهی استفاده کنید.

سیستم کف تخته ای

یک آشیانه مرغ را روی پایه های چوبی بر روی استخر بسازید. کف آشیانه را با استفاده از نی یا تخته های باریک طوری بسازید که فضولات مرغ ها به طور مستقیم به داخل استخر بیفتد. ماکیان می توانند درقفس ها نگهداری شده و یا می توانند آزادانه در داخل آشیانه حرکت نمایند.

پرورش توام ماهی

آماده سازی استخر
• برای احداث استخرهای پرورش ماهی از خاک های رسی ـ آهکی استفاده کنید. از ساختن استخر در زمین های شنی خودداری کنید.
• مدیریت استخرهای کم عرض و به شکل مستطیل آسان تر است.
• سطح استخرها را از 2/0 تا 4/0 هکتار و کف آنها را با شیب ملایم از عمق 5/1 تا 5/2 متر بسازید.
• استخر را در جایی که بتواند از نورمستقیم خورشید استفاده نماید، بسازید. وجود سایه در سطح استخر، تولیدات استخر را کاهش خواهد داد.
• برای جلوگیری از ابتلاء ماهی ها به انواع بیماری ها و جلوگیری از رشد انگل ها از آهک استفاده کنید. •
• بعد از تغییر رنگ سبز به رنگ قهوه ای به بارورسازی ادامه دهید. این رنگ نشان می دهد که به اندازه کافی غذای زنده جهت تغذیه ماهیان در آب وجود دارد.

بارورسازی

ار کود گاوی به صورت خام به میزان 10 الی 15 تن در هکتار در سال استفاده نمایید. حدود 5/2 تن از آن را 15 روز قبل از به آب انداختن بچه ماهی ها استفاده کنید و بقیه ان را در 10 الی 11 ماه بقیه دوره پرورش استفاده کنید. از یک ظرف سبدی برای نگهداری کود گاوی استفاده نمایید. این سبد پراز کود را دقیقاً در سطح آب نگهدارید. در صورت رشد جلبک و ایجاد رنگ سبز در آب، بارورسازی آب را برای مدت چند روز به عقب بیاندازید. توجه: بچه ماهیان باید در هوای سرد منتقل شوند. در ایامی که هوا گرم است بچه ماهیان را صبح زود یا در هنگام شب منتقل کنید.

درصد	نوع ماهی
10 ـ 5/0	آمور
80%	فیتوفاگ (آزاد)
15 ـ 10%	کپور

مقدار آهک
2000 کیلوگرم در هکتار
500 کیلوگرم در هکتار
200 کیلوگرم در هکتار
بدون آهک خیلی اسیدی
تقریباً خنثی
تقریباً بازی
خیلی بازی
از کاغذ تورنسل برای آزمایش میزان اسیدیته آب استفاده کنید.
توجه: تغییرات اسیدیته آب برای ماهیان مضر است . آهک را یک هفته قبل از کوددهی استفاده کنید.

آزاد کردن بچه ماهیان در آب

بچه ماهیان را می توان از مراکز پرورش ماهی دولتی یا خصوصی خریداری نمود. یک استخر به اندازه یک هکتار و به عمق 2 الی 3 متر ظرفیت پرورش 6000 الی 10000 قطعه بچه ماهی را دارد. بسته به قابلیت دسترسی به انواع بچه ماهیان، سه، چهار یا شش گونه ماهی را به نسبت های مشخص در آب استخررها سازی کنید. یک نمونه از ترکیب سه گونه ماهی با درصدهای معین در جدول زیر آمده است.
چگونگی آزاد کردن بچه ماهیان در استخر
روش غلط : بچه ماهیان نباید به یک باره به داخل آب پاشیده شوند
روش صحیح: با کج کردن آرام ظرف حاوی ماهیان، بچه ماهی ها را به داخل آب تخلیه کنید.

تغذیه

ماهی از گیاهان و جانوران ریز (زی شناوران گیاهی و جانوری) که در آب شناورند تغذیه می نمایند. هدف شما باید تولید بیشتر غذای طبیعی با مدیریت صحیح باشد که با بارورسازی استخر ایجاد می شود. علاوه بر آن، ماهیان به انواع مکمل های غذایی مانند کنجاله روغن بادام زمینی یا خردل و سبوس برنج نیاز دارند. ماهی علفخوار مانند کپور علفخوار، به طور منظم به علف های خوراکی نیاز دارند. بخشی از ترکیب غذایی می تواند در یک مکان ثابت توزیع شود. بقیه غذا می تواند به صورت خمیرهای گرد در آمده و دقیقاً در زیر سطح آب به صورت محلول سوسپانسیون در آید. برای تغذیه کپور علفخوار، علف ها بر روی یک چهار چوب ساخته شده از نی یا چوب قرار داده شده و به وسیله طناب روی سطح آب آویزان می شود.
از بین بردن علف های هرز
علف های هرز موجب حذف نور خورشید، مصرف اکسیژن و تحلیل رفتن مواد مغذی داخل آب می شود. علاوه بر این در موارد زیادی به عنوان پناهگاه حشرات مضر در می آید، لذا با ید استخر را از وجودعلف های هرز پاک نماییم.
• علف های شناور از جمله سنبل آبی را می تواند به وسیله دست از آب جدا کرد.
• علف های کمتر شناور را می توان با کشیدن یک طناب یا تورچشمه ریز در عرض استخر از آب جدا کرد.
• علف های ریز آبی را می توان باکشیدن یک سیم خاردار زنجیره ای وزنه دار از کف استخر بیرون کشید.

لایروبی کف استخر:

کف استخر را به طور دوره ای برای آزاد کردن مواد مغذی لایروبی کنید. این کار را می توان از طریق کشیدن آجرهایی در کف استخر انجام داد.

§ به استخر آب اضافه کنید	اگر به خاطر تبخیر زیاد سطح آب افت کند
§  استفاده از کود و غذای مکمل را متوقف کنید § آب تازه به استخر بیفزاید § با استفاده از چوب های نی به سطح استخر ضرباتی وارد کنید §به منظور هوادهی استخر توری سنگین شده را چندین بار در طول استخر بکشید § از پرمنگنات پتاسیم به میزان یک تا دو میلی گرم در لیتر استفاده کنید § 300 تا 500 کیلوگرم آهک بازاء هر هکتار در سطح استخر بپاشید	اگر ماهیان پوزههای خود را از آب خارج نمایند و سعی در تنفس و بلغ هوا داشته باشند (که بیشتردر صبح ها اتفاق می افتد)
§ به ازای هر هکتار تعداد 500 قطعه کپور نقره ای در استخر رها سازی کنید. (وزن متوسط ماهیان 100 گرم باشد)	اگر جلبک های آب شروع به رشدنمایند
§ از مترسک یا سایر ابزار برای ترساندن پرندگان استفاده کنید.	اگرماهیان توسطپرندگان خورده می شوند
§ با دقت بیشتر استخر را نظاره کنید §شاخه هایی از درختان را در استخر شناور سازید که از توراندازی جلوگیری خواهد شد	اگر ماهیانربوده میشوند
§ ماهیان بیمار را صید کرده و در نزدیک ترین اداره شیلات دولتی برای انجام آزمایش های درمانی موردمعاینه قرار دهید.	اگر ماهیان بیمار میشوند

پرورش ماهی در شالیزاز

انواع گونه های ماهی و میزان رهاسازی
انواع ماهیان کپور و آراد و سفید را به تعداد 4000 تا 6000 قطعه در هکتار در آب رها کنید. در شرایط ناکافی بودن آب در شالیزار 1000 قطعه ماهی را می توان در آب رها کرد. میگوهای آب شیرین نیز همواره با پرورش توام ماهی و برنج در شالیزار به خوبی رشد می کنند. بچه ماهیان را می توان از مراکز دولتی و خصوصی تامین نمود. ماهیان را می توان زمانی که سطح آب شالی را بالا آورده ایم، در آن رها سازیم. (ماه اردیبهشت) پروش ماهی در شالیزار یک فعالیت سودآور است. در این سیستم تولیدی به طور همزمان دو نوع محصول شامل برنج و ماهی تولید می شود.

انتخاب محل

مناطق پست با بارندگی زیاد (بیش از 800 میلی متر) برای پرورش توام ماهی و برنج مناسب است.

نوع استخر مرکزی

در این طرح شالیزار به داخل یک استخر مرکزی زهکشی می شود.

نوع خاکریز جانبی

کانالی را در یک انتهای شالیزار با شیب متوسط حفر کنید و یا اینکه دو کانال در دو انتهای مقابل هم از شالیزار حفر کنید. کل منطقه آبی باید در حدود یک سوم منطقه خشکی باشد. شکل دقیق زمین شالی می تواند برحسب توپوگرافی و ترازهای زمین فرق کند.

مدیریت و تغذیه ماهی

برای رشد بهتر، ماهیان را با سبوس برنج و کنجاله روغن خردل (یک قسمت کنجاله و یک قسمت سبوس برنج) به میزان 3 ـ 2 درصد وزن بدن ماهی تغذیه کنید.
• غذاها را می توان توسط سینی هایی که از نی ساخته شده در اختیار ماهی ها قرار داد.
• برای میگوها نیز می توان از گوشت صدف های دو کفه ای استفاده کرد.
• هر چند گاه یک بار تعدادی ماهی را برای معاینه از لحاظ رشد و سلامتی صید کنید.
• با کاغذ تورنسل اسیدتیه آب را کنترل کنید. اگر آب اسیدی است به مقدار 100 کیلوگرم در هکتار آهک اضافه کنید. (تنها به ازای استخر ماهی نه سطح شالیزار)
• وزن ماهی در زمان رهاسازی 3 ـ 2 گرم است و زمان صید 200 تا 500 گرم می باشد.

گونه های مختلف برنج

در فصل مرطوب واریته های از شالی راکه در آبهای با عمق زیاد رشد می نمایند،‌استفاده کنید. در فصل خشک از واریته های با محصول بالا که در مدت کوتاه رشد می کنند، استفاده کنید.

آماده سازی شالی

• زمین را پاکسازی کنید.
• کود گاوی اضافه کنید (4 تا 5 تن در هکتار) در صورت امکان از فاضلاب استفاده کنید.
• تمام زمین را شخم بزنید.
• بعد از اولین بارش اردیبهشت ماه تعداد 3 ـ 2 نشا را در زمین جای دهید. بین نشاءها 30 ـ 20 سانتی متر فضا قراردهید و بین هر ردیف نیز 20 سانتی متر فاصله بگذارید.
• با آب شیرین و یا آب فاضلاب استخرهای متصل بهم یا گودال ماهی را آب گیری کنید.
• عمق 7 ـ 5 سانتی متر آب در منطقه شالی کاری مناسب است.
توجه: رقم های پرمحصول نباید در فصل بارندگی کشت شود. سطح آبی که برای رقم های پرمحصول نگه داشته می شود، برای پرورش ماهی بسیار پایین است. (5/2 تا3 سانتی متر) برای حمایت و حفاظت از واریته های جدید برنج از تله هایی از نی برای حذف خرچنگ ها استفاده کنید. در زمانی که از تیلر جهت شخم استفاده می کنید علف های هرز را حذف کنید. اگر نیاز است شالیزار را آبیاری کنید.

برداشت ماهی

در زمان برداشت شالی با آب عمیق، که زمین به تدریج خشک می شود (تیر ـ مرداد) ماهیان به استخرها پناه می برند. برداشت ماهی بلافاصله پس از برداشت شالی انجام می شود. ماهی هایی که به وزن 200 تا 500 گرم رسیده اند باید هر دو هفته یک بار با استفاده از تور صید شوند. در این زمان آب کانال ها و استخرها برای آبیاری کشت دوم به کار می آید. ماهیان باقی مانده را می توان با دست صید کرد.
توجه: یک دیواره خاکی بین استخر و شالی ها ایجاد نمایید که از ورود آفت کش ها به آب استخر جلوگیری کند.

پرورش توام ماهی و گاو

پرورش توام ماهی و گاو کاملا سودمند می باشد. هر چند که فضولات حاصل ازگاو به اندازه فضولات ماکیان غنی نمی باشند، اما دامداران (گاوداران) می توانند برای حفظ یک استخر ماهی از فضولات گاو استفاده کنند.
دو برای یک
یک استخر یک هکتاری به حدود 15 ـ 10 تن مدفوع و ادرار در هر سال برای بارور کردن آن نیاز دارد. استخرهای تازه ساخته شده به کود بیشتری نیاز دارند. به طور کل، کود و دوگاو برای یک استخر یک هکتاری کافی است.
فضولات گاو به عنوان بارور کننده استخر
اگر گاو پرورش می دهید یک سایه بان د رکنار استخر برای آنها بسازید. سایه بان باید دارای یک کف موزاییکی به سمت استخر باشد. با شستشوی فضولات حیوانی، مستقیماً آنها وارد استخر می شوند. مقدار مدفوع و ادرار تولید شده حیوان بستگی به وزن گاو، مقدار غذای مصرف شده و نوع کاری که انجام می دهد دارد. در واقع مدفوع خالص حیوان برای تغذیه ماهی یک غذای فقیر است. اما آنها رشد گیاهان و جانوران میکروسکوپی را تحریک می کنند که آنها خود غذای ماهی هستند.
مخلوط ادرار و مدفوع
به عنوان یک جایگزین بهتر، مخلوط مدفوع و ادرار را با آب رقیق کرده و با استفاده از یک سطل آن را به طور یکنواخت به داخل استخر پخش کرده مقدار 80 تا 120 کیلوگرم مدفوع تازه در هکتار استخر در هر روز استفاده کنید.
هشدار
آب استخر باید قهوه ای باشد. اگر رنگ آب ناگهان سبز تیره شد به علت رشد جلبک ها بوده و می بایست از ریختن کود تا ظهور مجدد رنگ قهوه ای خودداری کرد. زمانی که هوا نیز ابری است (3 ـ 2 روز مداوم هوا ابری است) از ریختن کود به آب استخر خودداری نمایید. امادر طی بارندگی مجبور به توقف کامل ریختن کود به آب نیستند.
تولید
حدود 2500 تا 3000 کیلوگرم ماهی را می توان در هر سال از یک هکتار استخر تولید کرد. دام هاتولید کننده شیر و نیروی کار هستند. همچنین می توان به جای گاو از گاومیش استفاده کرد.
پرورش توام اردک و ماهی
ماهی و اردک یک ترکیب بزرگی را به وجود می آورند. فقط لازم است یک پناهگاه در کنار استخر ایجاد نمایید. ماهیان با استفاده از کود اردک ها رشد می کنند. جانوران وگیاهان میکروسکوپی با حضور اردک ها در آب زیاد می شوند. با این کار ماهی، تخم و گوشت اردک با هم بدست می آید. در حالی که از نظر کوددهی و نیز غذاهای مکمل صرفه جویی می شود.

مزایای اردک ها

• اردک ها علاوه بر تولید تخم و گوشت موجب بالارفتن تولید گوشت ماهی می شوند.
• اردک ها با آزادسازی مواد مغذی موجب افزایش تولیدات استخر می شوند.
• برای پرورش اردک نیازی به زمین اضافی نمی باشد.
• اردک ها 50 تا 75 درصد غذایشان را به صورت علف های آبزی، حشرات و نرمتنان از استخر می گیرند.
• اردک ها در تمام استخر به طور یکنواخت کود می ریزند و این باعث کاهش نیروی انسانی برای توزیع کود می شود.

مدیریت استخر

• اردک ها را برای 8 ـ 6 هفته بر روی استخرها نگهداری کنید.
• قبل از ذخیره سازی آنها را واکسینه کنید.
• اردک ها می توانند بچه ماهیان ریز و کوچک را صید نمایند. لذا می باید از ذخیره سازی ماهیان کوچک تر از 10 سانتی متر جلوگیری شود.

انتخاب اردک ها

اردک های اصلاح شده با توان تبدیل بالا برای پرورش مناسبند.
ساخت پناهگاه اردک ها
خانه ای (کلبه ای ) در ساحل استخر جهت پناه دهی به اردک ها در شب و زمان تخم گذاری بنا کنید. اردک ها را در طول روز به روی استخرها آزاد کنید. ضرورتی به ایجاد نرده دور استخر نیست. برای هر اردک 3/0 تا 5/0 مترمربع فضا در نظر بگیرید.
فضولات اردک به عنوان کود
فضولات شبانه را از پناهگاه اردک ها جمع آوری کرده و هر صبح در استخرها بریزید. تعداد 200 تا 300 اردک برای کوددهی یک هکتار استخر کافی است.
غذادهی تکمیلی برای اردک ها
به عنوان غذایی تکمیلی می توان برای هر اردک به مقدار 100 گرم از ضایعات آشپزخانه و شلتوک برنج و خرده برنج استفاده کرد. این غذاها را می توان در پناهگاه اردک قرار داد. از استفاده از غذاهای فاسد خودداری کنید.
باغبانی بر روی آب بندها
آب بندها سطح بزرگی را در بسیاری از مزارع می پوشانند. علی زغم پتانسیل آن برای تولید، سطح آب بند بسیاری اوقات بی مصرف است. موارد زیر پیشنهادهایی هستند برای استفاده از آب بندها:
درختان میوه:
چاله هایی به قطر 50 سانتی متر و عمق 30 سانتی متر حفر کنید و آنها را با خاک و لاشبرگ پر کنید.نهال های درختان میوه را که در منطقه مرسوم است بکارید. به طور مرتب آبیاری کنید.
گیاهان خزنده
چاله هایی کوچک حفر کرده (به قطر 25 سانتی متر و عمق 10 تا 15 سانتی متر) و لاشبرگ بیافزایید. بذر گیاهان موردعلاقه را بکارید (2 تا 3 بذر در هر چاله). تکیه گاه یا قیمی از چوب برای گیاهان خزنده بر روی استخرتان بسازید.
سبزی های برگی
در طول تابستان گیاهان برگی مانند باقلا، اسفناج و غیره را کشت کنید.
پرورش ماهی با برگ های زاید
از برگ های زاید حاصل از باغبانی برای تغذیه کپور علفخوار استفاده کنید .
خشک کردن ماهی در مقابل آفتاب
آماده سازی
ماهیان را از نظر جثه به دو دسته ماهیان با جثه کوچک مانند ساردین، کپور و غیره و ماهیان با جثه متوسط و بزرگ مانند شیرماهی، گربه ماهی و.... تقسیم بندی می کنند. روند خشک کردن ماهیان کوچک متفاوت از ماهیان متوسط و بزرگ است. به هر حال تمامی اندازه های ماهیان باید تازه و بدون بو باشند. خشکاندن به روش آفتابی با متوسط 8 الی 10 ساعت آفتاب در روز و دمای حداکثر 38 درجه سانتی گراد، 2 تا 3 روز وقت لازم دارد. ماهی که به طور صحیح خشکانده شده است باید محتوی 12 تا 15 درصد رطوبت باشد.
ماهیان کوچک
1ـ برای از بین بردن آلودگی و ماسه آنها را در آب تمیز بشویید.
2ـ برای خروج آب اضافی از بدن، 30 دقیقه صبر کنید.
3ـ ماهیان شسته شده را روی سفره ای از چوب یا پلاستیک پخش کنید و سپس آنها را برای خشک کردن از طناب آویزان کنید.
4ـ اجازه دهید ماهی ها در آفتاب خشک شوند.
5ـ هر از چند گاه ماهیان را برگردانید تا دو روی ماهیان آفتاب بخورد.
6ـ ماهیان خشک شده را در داخل کیسه های پلاستیکی سفید قرار دهید.
7ـ کیسه ها رادر مخازن چوبی یا پلاستیکی قرار دهید.
8ـ ماهی ها خشک شده و بسته بندی شده را در محلی خشک و خنک نگهدارید.
با روش صحیح ماهی را می توان با زحمت کم و هزینه پایین خشک کرد. ماهی خشک معمولاً دارای قیمت خوب در بازر است.

ماهیان متوسط و بزرگ

1ـ سرماهی را قطع کنید.
2ـ شکم را بشکافید و روده را خالی کنید.
3ـ ماهیان را در آب شسته و خون زدایی کنید.
4ـ مخلوطی از نمک طعام با استفاده از یک سوم نمک دانه ریز و دو سوم نمک دانه درشت تهیه کنید.
5ـ ماهیان را نمک اندود کنید یک قسمت نمک به چهار قسمت ماهی (4:1) برای ماهیان بزرگ و یک قسمت نمک به هشت قسمت ماهی (8:1) برای ماهیان متوسط.
6ـ ماهیان را برای جذب نمک برای مدت 20 ساعت رها کنید.
7ـ ماهیان را در میان صفحات چوبی یا بتونی قرار دهید و به منظور سنگین شدن با سنگ روی صفحات را بپوشانید.
8ـ بعد از یک روز ماهیان را بردارید.
9ـ ماهیان نمک اندود را در محلول 5/3 درصد آب نمک بشویید.
10ـ ماهیان را در زیرآفتاب بهواسطه گستردن آنها روی سفره هایی خشک کنید.
11ـ ماهیان خشک شده را در کیسه های پلاستیکی سفید بسته بندی کرده و در جای خشک و خنک نگهدارید.
رشد ماهیها : رشد ماهیان و عواملی که روند رشد تحت تأثیر آنهاست برای پرورش دهنده ماهی ، در درجه اول اهمیت قرار دارند ، زیرا حداکثر رشد ماهی در حداقل مدت زمان با حداقل مقدار غذا ، هدف اصلی اوست .ماهی جانوری خونسرد است و جهت حفظ درجه حرارت بدن خود ، مجبور به صرف انرژی نیست ، بدین لحاظ ، یک ماهی نسبت به یک جانور خونگرم ، از لحاظ تبدیل مواد غذایی به پروتئین بدن ، از کارآیی و استعداد بیشتری برخوردار است .تغذیه ماهیان انرژی مورد نیاز ماهی از غذا تأمین میشود ، بهر حال این انرژی در اصل از خورشید تولید می شود . انرژی خورشید به وسیله گیاهانی که برای ساختن کربوئیدرات ها، انرژی مصرف می نمایند، به غذا تبدیل می گردد. جانوران این گیاهان را خورده و انرژی ذخیره شده را جهت انجام فعالیت های خود مورد استفاده قرار می دهند ، بنابراین گیاهان بعنوان تولیدکنندگان اولیه مواد غذایی شناخته شده اند ، که این مواد به صور دیگر تبدیل می گردد و سپس در اختیار ماهیان قرار می گیرد. در زیر بطور فشرده نیازهای غذایی ماهیان مورد اشاره قرار می گیرد.ترکیبات معدنی ماهـیان از مـواد مـعدنی بیشماری استفاده می نمایند که عناصر ذیل ضرورت بیشتری برای آنان دارد که عبارتند از : کلسیم ، فسفر ، سدیم ، مولیبدن ، کلر، منیزیم، آهن، سلینیوم، ید، منگنز، مس، کبالت و روی که عوامل یاد شده از طریق محصولات جنبی کشتارگاهها همچون پودر ماهی در اختیار ماهیان قرار می گیرد.
ترکیبات آلی که خود شامل مواد زیر هستند: پروتئین هاپروتئین ها ترکیبات آلی پیچیده ای هستند که از واحدهای اسید آمینه ساخته شده اند و از طریق اسیدهای دیواره روده به داخل خون جذب و یا جهت تولید انرژی می سوزند. منابع گیاهی و غالباً حیوانی در تأمین پروتئین مصرفی ، در جیره غذایی مصرفی ، تغذیه مصنوعی پرورش دهندگان گنجانده می شود. چربیها این مواد از واحدهای اصلی به نام اسیدهای چرب تشکیل می شوند . اطلاعات در مورد جزئیات نیاز ماهی به چربی در دست نیست، لذا در غذاهای ویژه مصنوعی اهمیتشان در درجه دوم قرار دارد. ئیدرات های کربناین مواد شامل گروه وسیعی از مواد شامل قندها، نشاسته ها و سلولز هستند، ساده ترین ئیدرات های کربن، قندها و پیچیده ترین آنها پلی ساکاریدها است . این مواد غالباً در تغذیه مصنوعی ماهیانی به کار می رود که از طریق آنزیم آمیلاز، قادر به بهره وری از محصولات گیاهی هستند. ویتامینها : برای سلامت ماهی ضروری و شامل دو دسته اند محلول در آب که شامل موارد زیر هستند:الف) تیامین که در غلات و حبوبات و سبزیجات و خمیرترش (Yeast) و بافت حیوانی یافت می شود و کمبود آن باعث کمی رشد و تشنج ها است.ب) پیریدوکسین، که در خمیر ترش، غلات وحبوبات موجود است و کمبود آن کم خونی ماهی را به دنبال دارد.ج) اسید اسکوربیک که در سبزیجات و بافت حیوانی موجود و کمبود آن باعث خونریزی بافتها می شود.محلـول در چربی که خود شامـل ویتامین های A-D- KوE می باشد الف) ویتامین A در روغن ماهی موجود و از طریق گنجاندن پودر ماهی در جیره غذایی تأمین می شود. ب) ویتامینD از طریـق تأثیر نور ماوراء بنفـش در پوست ماهی ساخته می شود و کمبود آن اختلال در فرآیند استخوان سازی را باعث می شود. ج) ویتامین E و K در بافت گیاهی و سبزیجات موجود و کمبود آنان باعث کم خونی و اختلال در انعقاد خون می گردد.عوامل زیر نیز در رشد ماهیان آب شیرین از اهمیت برخوردارند :چه در آب شیرین و چه شور ماهی بدلیل خونسرد بودن ، میزان فعالیت بدنش با افزایش حرارت بسرعت زیاد می شود، لذا هرچه درجه حرارت بیشتر، انرژی بیشتری مورد نیاز ماهی است . بطور معمول در نقاط گرمسیر نسبت به نقاط سردسیر رشد ماهیان آب شیرین بیشتر است.جریان آب :ماهیان آب شیرین در صورتیکه در آبی با جریانی سریع نگهداری شوند، نسبت به موقعیکه در یک استخر بسر می برند، مجبور هستند که برای شنا کردن و موضعگیری در مقابل جریان آب ، انرژی بیشتری مصرف نمایند. اندازه بدن : میزان سوخت و ساز یک ماهی کوچک بالاتر از میزان مزبور در یک ماهی بزرگ است . بنابراین در عرصه تکثیر و پرورش آبزیان، عملاً معلوم شده که ماهی کوچک ، برحسب واحد وزن بدن به غذای بیشتر نیاز دارد. سایر عوامل: افزایش مستمر و ممتد فعالیت بدنی یا سوخت و ساز ، نیاز به انـــرژی یک ماهی را ترقی می¬دهد. اینگونه افزایش عمدتاً نتیجه عواملی هستند که به عوامل فشار مشهورند که شامل ازدحام ، سطوح پائین اکسیژن ، آلودگی ، میزان های آمونیاک ، همگی عوامل فشار موجود در عرصه تکثیر و پرورش محسوب می¬گردند که میزان نیاز به انرژی را افزایش داده و قادرند بطور نامطلوبی بر میزان رشد تأثیر بگذارند. استحصال تخم و بچه ماهی: در صنعت تکثیر و پرورش آبزیان ، واژه تخم یا بچه ماهی به مراحل جوانی حیوان مورد استفاده جهت ماهیدار نمودن استخرهای پرورش ماهی اطلاق می¬گردد. تهیه و تأمین بچه ماهی در زمینه پرورش ماهیان تحت تأثیر وجود اختلافی مهم بین رفتار تخم ریزی گونه های مختلف ماهیان قرار دارد. به عبارت دیگر برخی از انواع ماهیان آب شیرین از روی میل در استخرهای پرورش ماهی تخم¬ریزی می¬کنند و تأمین تخم به راحتی صورت می¬گیرد و برخی در کارگاه تخم ریزی می¬کنند.
بهترین نوع ماهی شناخته شده که به سهولت در استخر تخم¬ریزی می¬نمایند ، ماهی تیلاپیا است. نوع دیگری از سیستم تکثیر ماهیانی که در آب شیرین استخرها به حد بلوغ و تخم¬ریزی و بهره¬برداری می¬رسد ماهی قزل¬آلا است. البته وجه تمایز آن با ماهیان دیگر آب شیرین ، در استفاده از استخرهای بتونی بوده که ویژه اینگونه ماهیان است. در صورت عدم استفاده از این گونه استخرها لازم است در شرایط حوضچه تخم¬ریزی ماهیان قزل¬آلای مولد از استخر برداشته و با استفاده از دست ، از طریق وارد آوردن فشار بر روی بدن ماهی تخم کشی صورت و سپس تخمهای بارور شده را به خارج از حوضچه ( استخرهای غیربتونی ) هدایت کرد. آب:منـشاء آب شـیرین جـهت پرورش ماهیان، بارندگی است که با توجه به موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی محل تغییر می¬کند. چشمه¬ها و چاهها در اثر نفوذ آب باران در زمین بوجود آمده¬اند که جهت پرورش و تکثیر ماهیان مورد بهره¬برداری قرار می¬گیرند. گاهی نیز از هرز آبهای جمع شده در زمینهای شیب¬دار با منشاء باران در تکثیر و پرورش استفاده می¬گردد. مردابها، دریاچه¬ها و رودخانه¬ها منابع ذخیره هرز آبها هستند. برای یک استخر پرورش ماهی ، نیازمند یک مقدار آب اولیه جهت آبگیری متناسب با حجم مورد نیاز استخر هستیم. مقدار آب مورد نیاز برای پرورش ماهی در آبهای شیرین از مجموع عوامل زیر تعیین می¬گردد:
الف) حجم استخر در شروع دوره پرورش ماهی
ب ) تلفات نفوذی در طول دوره پرورش ماهی
ج ) تلفات تبخیری در طول دوره پرورش ماهی
در صورتیکه کل آب شیرین مورد استفاده جهت پر کردن استخر در مواقعی از سال برای تأمین آب استخر کافی نباشد، ساختن یک مخزن ذخیره آب، پرورش دهندگان را قادر خواهد ساخت تا در مواقع پر آبی ، آب را جهت زمان خشکسالی و کم آبی ذخیره و استفاده نمایند. اگر استخر به شکل مربع مستطیل باشد با در هم ضرب کردن دو ضلع و ارتفاع کل آب مورد نیاز برآورد می¬شود. ارتـفاع × عــرض × طــول کــه تـعــیین ارتــفاع از طــریــق تـخـمین میانگین عمق آب صورت می¬گیرد که بصورت ارتفاعات مختلف سطح استخرقابل استحصال است .
کارگاههای پرورش ماهی:
مدیریت اینگونه استخرها مستلزم تأمین آب کافی و هنر ایجاد شرایط مطلوب محیطی لازم برای حداکثر رشد و حداقل میزان مرگ و میر جمعیت ماهیان موجود در استخر است. ورود آب به استخر از طریق یک ورودی تحت کنترل انجام می¬گیرد که هدف از آن تأمین جریان مرتب و قابل تنظیم آب ممانعت از فرار ماهیان و جلوگیری از ورود گونه¬های نامطلوب به داخل استخر می¬باشد. ایـن آب از طـریق یـک خروجی قابل کنترل به نام مانک (Monk) از استخر خارج می¬گردد و به تولید کننده امکان می¬دهد که هرگونه لایه آب موجود در کف استخر را که احتمالاً کیفیت آن پایین آمده و بایستی با آب تازه تعویض گردد را تخلیه سازد. دستورالعمل¬های عمومی در رویه پرورش ماهیان آبهای شیرین: در این خصوص پرورش دهندگان ماهی می¬توانند از محیطهای آبی و تسهیلاتی استفاده کنند که برای پرورش کپور و دیگر گونه¬های ماهی آبهای شیرین مناسب¬ترند ، تا برای ماهیان قزل¬آلا، و فنون این کار در حال حاضر کاملا مرسوم و رایج است. ایجاد استخرهای ماهی در اصل رویه¬ای از آب¬زدایی و کنترل منظم مناطق باتلاقی با استفاده از سدهای ساده که به تدریج استخرهایی مناسب تولید ماهی در کنار آن ایجادشد، ریشه گرفته است. از لحاظ فنی کلیه گونه¬های ماهی آب شیرین را میتوان پرورش داد و این بسته به انتخاب بازار است. در ذیل برخی از مسایلی که در رویه¬های پرورش و تکثیر ماهیان آب شیرین باید بدانها توجه داشت مد نظر قرار می¬گیرد: ضد عفونی استخر : استخرها که در اندازه¬های متفاوتی هستند ( از 100 متر مربع برای تخم¬ریزی گرفته تا بیش از 10 هکتار برای پرورش ماهیان استخرهای نمونه یا در زمین حفر میشوند و یا بوسیله پشته¬های خاکی ساخته میشوند که در هر حال باید قابل زهکشی باشند و این کار معمولاً بوسیله سیستم ( مانک ) صورت می¬گیرد . بهترین و ارزانترین روش ضد عفونی استخرها خنگ گذاشتن و به آیش در آوردن آن است . تخم¬ریزی: بطور معمول ماهیان آب شیرین در دمای حدود 22 درجه سانتیگراد تخم ریزی میکند و استخرهای تخم¬ریزی در آغاز ماه مه ، هنگامی که حرارت آب به سرعت زیاد میشود ، آماده می¬گردند . در استخرها بذر علف افشانده میشود یا گیاهان دیگر امکان رویش می¬یابند ، بطوری که رستنی¬های مناسب موجود باشد ، تا تخمها به آنها بچسبند. استخرها در اکثر اوقات سال ، خـالی هستند امـا درست قـبل از تخم¬ریزی از آب پر می¬شوند و فرصت گرم شدن می¬یابند. آنها تنها وقتی مورد استفاده قرار می¬گیرند که درجه حرارت آبشان بالای 18 درجه سانتیگراد باقی بماند . ماهی¬های تولید مثل کننده آب شیرین در دسته¬هایی شامل 2 نر و یک ماده انتخاب میشوند. نرها به سادگی شناسایی میشوند. به این ترتیب که وقتی که حفره شکمی آنها به آرامی فشار داده شود، اسپرم از منفذ آن خارج میشود. ماده¬¬ها در این زمان به واسطه حفره شکمی متورم و منفذهای برجسته قابل تشخیص¬اند ماهی کپور معمولاً در 4 سالگی بالغ میشود ، گر چه نرهای آن میتوانند زودتر بالغ شوند. دسته¬های ماهیان بلافاصله بعد از آب¬گیری استخر ، وارد آن میشوند و تخم¬ریزی بعد از حدود 36 ساعت صورت میگیرد. ماده¬ها روی گیاهان مرکز استخر تخم می¬ریزند و هر ماهی حدود 000ر100 تخم به ازاء هر کیلوگرم از وزن بدن تولید می¬کند. ماهی¬های تولید مثل کننده را پس از تخم¬ریزی بلافاصله از استخر بیرون می¬آورند تا تخمها را نخورند. مراحل لاروی : معمولاً تخم ماهیان آب شیرین از جمله کپور پس از گذشت 100 "درجه روز" (یعنی 4 روز در دمای 25 درجه سانتیگراد) سرباز می¬کند. لاروها به طول 5 میلیمتر هستند و تنها یک کیسه غذایی کوچک با خود همراه دارند. هنگام آماده سازی استخر تخم¬ریزی یا نزدیک به این زمان ، استخرهای نوزاد پروری بزرگتر از استخرهای تخم¬ریزی هستند و باید حدود 2/1 متر عمق داشته باشند. این استخرها اختصاصاً برای تولید لارو بکار می¬روند و باید تنها حاوی مواد غذایی در چنان اندازه و کیفیتی باشند کـه مـناسب تـغذیه لاروهـا بـاشند. بـرای پرورش پلانکتون¬های حیوانی غذایی در استخرها کود آلی یا شیمیایی می¬پاشند. انتخاب بین کودهای آلی و غیر آلی صورت می¬گیرد و کودهای آلی طبیعی مورد استفاده معمولاً از کودهای حیوانی نظیر کود گاو یا اسب هستند . این مواد را میتوان به میزان 1 کیلوگرم در متر مربع بصورت جامد یا مایع ، ترجیحاً در حالت تجزیه کامل که سطح آمونیم به حداقل می¬رسد بکار گرفت. ( سطح آمونیم بسته به طبیعت خاک استخر و سطح موجود مواد تغذیه¬ای در استخر کاملاً متغیر است). هنگام کودپاشی دقت زیادی باید مبذول داشت تا کود بیش از حد افزوده نشود و حالت بی¬اکسیژنی رخ ندهد. به جای کوددهی گسترده و یک جا، چه بهتر که این کار طی چندین نوبت هر چند هفته یک بار در طول تابستان صورت گیرد.کودهای غیر آلی را میتوان به جای کود آلی بکار برد. کودهای آلی مواد تغذیه¬ای جلبکی را در سطح قابل پیش¬بینی¬تری فراهم می¬نمایند. در استخرهای عادی که دارای مقدار مناسبی خاک در کف هستند ، احتمال دارد که فسفر ، مواد مغذی را محدود کند که برای جلوگیری از این وضع ، از سوپر فسفات¬ها استفاده می¬گردد. شکل رایج¬تر کودپاشی ، استفاده از ترکیب نیتروژن، فسفر و پتاسیم به نسبت 10÷10 ÷ 10 به میزان 10 کیلوگرم در هکتار ، کمی دیرتر در سال میتوان بکار گرفت. پس از آنکه کود آلی یا شیمیایی افزوده شد و پلانکتون کافی در استخر بوجود آمد لاروهای تازه سر از تخم درآورده به آن وارد می¬شوند. رشد در این زمان سریع است و لاروها را باید به منظور جلوگیری از کاهش میزان رشد که در اثر ازدحام بی¬رویه ایجاد می¬شود ، پراکنده و کم جمعیت کرد. بطور معمول لاروها را برای بقیه فصل در استخر نگاه میدارند. همچنین ممکن است در صورت کند بودن میزان رشد ( که از طریق نمونه برداری با تور کنترل میشود) ، از تغذیه کمکی استفاده گردد. در صورتیکه درجه حرارت مناسب باشد، ممکن است ماهیان کلیه غذاهایی را که بطور طبیعی تولید شده مصرف کنند. غذاهای گندله¬ای شکل که توسط کارخانجات تجارتی تولید میشوند معمول ترین غذای ماهیان آب شیرین از جمله کپور هستند. این مواد از لحاظ غذایی متناسب با نیازهای ماهی ساخته شده¬اند و میتوان آن را با دست به آنها داد، یا به کمک ابزار اتوماتیک یا تغذیه کننده¬ها مورد استفاده قرار داد. در صورتیکه هوا به اندازه کافی گرم باشد میتوان بطور واقع¬بینانه انتظار داشت که تا پایان تابستان وزن ماهیان 50 تا 100 گرم باشد. در اینجا باید بر اهمیت بالا بودن دمای محیط تأکید کرد، زیرا پایین بودن درجه حرارت سبب میشود که آهنگ رشد کند یا نابود گردد. حداقل دما برای رشد مناسب ، 18 درجه سانتیگراد است، در حالی که دمای 25-23 درجه سانتیگراد ایده¬آلی را برای تبدیلات غذایی و رشد بوجود می¬آورد. اهمیت درجه حرارت به قدری است که استفاده از صفحات خورشیدی ، تونلهای پلی تینی گلکاری شده یا ایجاد پوشش بر روی استخر ، به منظور افزایش درجه حرارت برای بالا بردن آهنگ رشد ، باز هم اقتصادی و بصرفه است. کنترل بیماری : کنترل بیماری تا حد زیاد مسئله¬ای است مربوط به بهداشت استخر. استخرها حتی¬الامکان باید در طول زمستان ، خشک نگه داشته شوند و با آهک زنده ، فرمالین یا سود سوزآور ضد عفونی گردند. ماهیان تولید مثل کننده همیشه باید از بچه ماهیها و ماهیان در حال رشد بزرگ¬تر و جدا نگاه داشته شوند. ماهیان باید بخاطر انگل¬ها یا سایر علائم بیماری بطور مکرر در فصل رشد و ترجیحاً حداقل ماهی یک بار بطور کامل معاینه شوند و اگر بیماری آنان محرز گردید، سریع و بطور موثر درمان شوند. دقت در انتخاب ماهیان تولید مثل کننده اهمیت فراوانی دارد تا در درجه اول موجب انتقال بیماری به مزرعه نشوند.کنترل شکارچیان : کنترل شکارچیان ( عمدتاً پرندگان و حشرات آبزی) ، بیشتر با پیشگیری از ورود آنان تا نابود ساختن آنها باید فراهم گردد. گرین هاوس¬ها واقعاً در مقابل شکارچی مقاوم هستند. مسئله عمده دیگر بویژه در اواخر فصل که گرمای آب بیشتر و محصول ماهی موجود در آب بالاست. آلودگی استخر بوسیله خود ماهیان می¬باشد. در این حالت اکسیژن مورد نیاز ضایعات دفع شده از ماهی ، و همچنین مصرف اکسیژن توسط ماهیان در حال رشد ، سبب کاهش میزان اکسیژن محیط می¬گردد. برای مقابله با این موضوع میتوان آب را در طول شب که میزان اکسیژن در پایین¬ترین حد خود است ، هوا داد ، یا آب آن را بطور دائم عوض کرد، گرچه مورد اخیر با اتلاف حرارت آب همراه است.
منبع :
www.agahinameh.com
royan.freeforums.org
/الف