قرارداد رويتر : ( متن قرارداد )
شبيخون بين المللي
متن امتياز نامه رويتر : متن امتياز نامه رويتر که از روي نسخه اصلي آن تهيه گرديده به شرح ذيل است :
اعطاي امتيازات حقوق از جانب اعليحضرت همايون شاهنشاهي به بارون جوليوس دروتر کمپاني همايوني ايراني و انگليسي به جهت راه آهن و اعمال مفيده عامه در ايران .
عطاي امتيازات حقوق از جانب اعليحضرت همايون شاه ايران به بارون جولي يوس دروتر فيمابين دولت اعليحضرت همايون شاه ايران و بارون جولي يوس دروتر مقيم لندن فقرات ذيل متعهد و برقرار است .
فقره اول : دولت عليه ايران به حکم اين قرار نامه با بارون جولي ليوس دروتر اجازه و اختيار تام مي دهد که در فرنگستان به مراسم و به هر شرايطي که خود مشخص نمايد يکي يا چندين کمپاني ها تاسيس و احداث بکند که در تمام خاک ايران به آن کارهاي مفيده که در اين امتياز نامه مذکور است اقدام بکند و آنها را مجري دارد .
فقره ي دوم : دولت ايران از براي مدت هفتاد سال امتياز مخصوص و انحصار قطعي راه آهن بحر خزر الي خليج فارس را بارون دروتر و شرکاء يا وکلاء واگذار مي نمايد و همچنين به ايشان حق مخصوص و انحصاري و قطعي مي دهد که هر شعبات راه آهن که مناسب بدانند خواه به جهت اتصال ولايات و شهرها در داخله خاک ايران خواه به جهت اتصال راههاي ايران ممالک خارجه از هر نقطه از نقاط سر حدات ايران رو به فرنگستان و هندوستان بسازند و به کار بيندازند .
فقره ي سوم : و نيز دولت عليه ايران با صحاب اين امتياز حق مخصوص و امتياز انحصاري داده است در هر نقطه که مناسب بدانند ترامواها بسازند خواه به جهت اتصال به شهرها و قصبات و بلوکات با همديگر خواه به جهت اتصال اين اماکن بر راههاي آهن يا به آن نقاطي که کمپاني در آنجاها کار دارد . کمپاني از براي براي ساختن و به کار انداختن اين ترامواها همان امتيازات و حقوق را خواهند داشت که به جهت راه آهن در فقرات چهارم و پنجم و ششم داده است .
فقره ي چهارم ک هر قدر که به جهت ساختن خطوط آهنها و شعبه هاي آنها و راههاي جفت ( 1 ) و راههاي گريز ( 2 ) و تخلف و راههاي احتياط و سراهاي خروج و ورود و منازل و منزلگاه و اماکن سکني از براي مامورين و کارخانجات آهنگري و نجاري و ملحقات اينها لازم شود دولت عليه ايران همه ي آنها را اگر از املاک خالصه باشد مجاناً رضاي به اصحاب اين امتياز مي دهد . در خصوص راضي که تعلق به اشخاص داشته باشد بايد کمپاني با صاحبان آن اراضي با رضاي طرفين قرار بگذارد اما دولت عليه ايران با تمام وسايل کمال سعي و اهتمام خواهد کرد که اين اراضي را به قيمت جاريه مملکت از براي کمپاني خريد ، و تحصيل شود و اگر لازم شود اصحاب اين اراضي را موافق قاعده مجبور نمايند که اراضي خود را به کمپاني بفروشد علاوه بر عرض مقرره راههاي آهن دولت عليه ايران از هر طرف خطوط راه آهن هر قدر که طول آنها باشند از املاک خالصه و از آن اراضي که اين اوقات زراعت نکرده باشند مقدار سي متر به کمپاني مجاناً مي دهد هرگاه علاوه بر شهرها و دهات که کمپاني به اقتضاي مصلحت خود مختار است از براي راههاي آهن منازل قرار بدهد مصلحت کمپاني مقتضي باشد که در بعضي نقاط دور دست و لم يزرع بسازد و دولت عليه ايران در همان جاهايي که کمپاني بخواهد به کمپاني مجاناً چهار هزار ذرع مربع زمين خواهد داد که به جهت مامورين خود که در آنجاها باشند بتوانند اسباب گذران امن و سهل فراهم بياورند .
فقره ي پنجم : کمپاني اختيار و اجازه ي تام دارد که به جهت ساختن و حفظ تعمير راههاي خود هر مصالحي که لازم داشته باشد از قبيل ريگ و سنگ و آهک و غيره از املاک خالصه مجاناً بگيرد و به جهت مصالح تفرعاتي از قبيل آلات و ابزار و آذوقه و دواب و غيره که کمپاني بخواهد در جاهايي که کار دارد بخرد دولت قدغن خواهد کرد که بيش از قيمت رواج مملکت چيزي و رسومي نگيرند .
فقره ي ششم : هر نوع مصالحي به جهت ساختن و به کار انداختن طرق آهن لازم باشد داخل خاک ايران خواهد شد بي آنکه هيچ رسومي بدهد نه رسوم گمرکي نه رسوم دريا به جهت خروج امتعه نه رسوم دخول نه رسوم انبار و نه هيچ رسوم ديگر که در عرض راه چه از جانب ديوان و چه از جانب اشخاص مطالبه شود و گمرک حق مواظبت خواهد داشت اما به طوري که سرعت و درستي ورود مصالح را به محلي که مقصود است به هيچ وجه به تاخير نيندازد و همين حق معافيت از هر نوع رسوم از براي هر قسم مصالحي که به جهت اقدامات و کار کردن و تحصيل تمتعات کمپاني لازم بشود از جانب دولت معهود و برقرار است مامورين و عمال کمپاني از هر نوع ماليات داخله معاف خواهند بود و همچنين کل اراضي کمپاني هر قبيل و هر قدر که باشند از هر نوع ماليات و رسوم به کلي معاف خواهند بود و محصولات کل عمال و هر قبيل امتعه کل تصرفات و اعمالات کمپاني به آزادي از تمام خاک ايران عبور و مرور خواهند کرد و به آزادي از خاک ايران خارج خواهند شد و در حين خروج از خاک ايران از هر رسوم و ماليات معاف و آزاد خواهند بود .
فقره ي هفتم ، طرز ساختن راه آهن و موعدي که بايد بر سر آن هر نقطه راه آهن به کار افتد با موافقت دولت معين خواهد شد و در دفتر حمول ملحق خواهد شد به اين امتياز نامه حاضره .
فقره ي هشتم : روزي که اين قرارنامه مفصلي شود چهل هزار ليره انگليسي به اسم دولت ايران و اصحاب اين امتياز در بانک انگلستان رهن گذاشته خواهد شد هر گاه از تاريخ اين قرار نامه الي پانزده ماده ديگر شروع به کار نشود اين مبلغ ضبط خواهد شد مگر اينکه تاخير شروع کار به حکم اسباب مهمه به واسطه ي چنان موانعي باشد که از اراده ي کمپاني خارج شود از قبيل جنگ و غرق و تعطيل حمل و نقل در ممالک خارجه در مقابل قبض حاکم رشت و شعر بر اينکه به قدر کفايت ساختن راه آهن از رشت الي طهران ميلهاي آهن وارد انزلي شده است . اين مبلغ چهل هزار ليره به کمپاني رد خواهد شد .
فقره ي نهم : کمپاني تعهد مي کند که در تمام مدت اين امتياز از منافع خالص عمل راه آهن صد بيست به دولت ايران بدهد .
فقره ي دهم : بر سر انقضاي مدت اين امتياز که عبارت از هفتاد سال است بايد اصحاب اين امتياز قبل از وقت در باب اينکه تصرف و تمتع اين راههاي آهن در دست ايشان باقي بماند و امتداد بيابد با دولت گفتگو بکنند و قراري بگذارند در صورتي که در اين باب فيمابين دولت و اصحاب امتياز قرار تازه ميسر نشود جميع خطوط راه آهن که به حکم اين امتياز و قرارنامه ساخته شده باشد ، با مصالح ثابته و دواره خود مال دولت عليه ايران خولهد بود . در باب ابنيه و توابع خط راه آهن رجوع خواهد شد به آن قواعدي که عموماً ساير دول رعايت کرده اند و شروط آن در اين باب براي دولت مساعدتر از همه باشد اصحاب اين امتياز در عوض راه آهني که به دولت واگذارند مطالبه هيچ تنخواه و هيچ تلافي نخواهند داشت .
فقره ي يازدهم : دولت عليه ايران به حکم امتيازنامه و قرارنامه حاضره به اصحاب اين امتياز حق مخصوص و امتياز انحصاري و قطعي مي دهد که در مدت طول اين امتياز در تمام ممالک ايران معادن ذغال سنگ و آهن و مس و سرب و پطرول و غيره را و هر معدن ديگر که ايشان مناسب بدانند کار بکنند و از آنها تمتع بردارند به غير از آن معادني که ملک مردم است و صاحبان آنها در آنجا کار مي کنند ـ در خصوص اين نوع معادن هرگاه کمپاني بخواهد که آنها را بخرد بايد با صاحبان آنها به رضاي طرفين معامله نمايد به طور وضوح مقرر است که هيچ يک از کارگزاران و مامورين دولتي و مذهبي و هيچ يک از رعايا و تبعه و اشخاص نمي توانند در خصوص يک معدن ادعاي حق تصرف نمايند مگر در صورتي که مدت پنج سال قبل علنا و با معرفت و تصديق عامه در آن معدن کار کرده باشد خارج از اين شرط است . هر معدني که کمپاني پيدا بکند مثل زمين ساده و عادي محسوب خواهد شد و از جانب کمپاني به قيمت متداوله آن ولايت خريده شد و اگر لازم شود دولت صاحب يا اصحاب آن زمين را مجبور خواهد کرد که آن را به قيمت متداوله آن ملک به کمپاني بفروشد دولت معادن طلا ، نقره و جواهر را براي خود نگه مي دارد . از براي کار کردن اين معادن دولت مي تواند با کمپاني قراردادهاي مخصوص بگذارد .
فقره ي سيزدهم : از به کار بردن معادن و اتصال آنها به راههاي آهن و ترامواي و طرق ديگر هر قدر زمين که لازم مي شود از املاک خالصه مجاناً به کمپاني داده خواهد شد . به جهته اين معادن کمپاني بهره ياب خواهد شد از همان امتيازاتي که در فقره ششم برقرار است و همچنين محکوم همان تعهدي خواهد بود که در فقره دهم معين است .
فقره ي چهاردهم : دولت عليه ايران به حکم اين قرارنامه به اصحاب اين امتياز حق مخصوص و امتياز انحصاري قطعي مي دهد که در مدت طول اين امتياز در جنگلهاي تمام ايران کار بکند و اين جنگها را به کار بيندازد و از آنها تمتع بردارند اين کار کردن و تحصيل تمتع کمپاني در جنگلهاي ايران بهر ترکيبي که باشد در هر زميني که تا امضاي اين قرارنامه نزراعت نشده باشد حائز و معمول خواهد بود . در هر جايي که کمپاني درختهاي آنجا را بريده باشد هر اراضي که دولت بخواهد بفروشد کمپاني قبل از همه کس حق خواهد داشت نکه آن اراضي را از دولت به قيمت متداوله بخرد دولت ايران از منافع خالص اين جنگلها صد پانزده قسمت خواهد بود .
فقره ي پانزدهم : دولت عليه ايران به اصحاب اين امتياز حق مخصوص و امتياز انحصاري مي دهد که در مدت اين امتياز در تمام مملکت ايران به جهت برگردانيدن رودخانه ها و مجاري آنها و ساختن بندها و سدها و و استخرها و کندن چاه هاي سياله و مجراهاي مصنوعي و به جهت آوردن آبهايي که دولت بر آنها حقي به کسي نداده باشد و جاري کردن آن آبها به نقاط مختلفه که خود اصحاب اين امتياز مصلحت بدانند و هر عمل و کاري و اقدامي که لازم باشد بکنند مجري دارند و هيچ صاحب ملکي با عبور اين آبها هيچ نوع مخالفتي نکند يا به عبور آنها موانع و هوائقي نگذارند و از آن طرف هم به هر صاحب ملکي که عبور اين آبها خسارت وارد بياورد کمپاني تلافي خواهد کرد . دولت ايران به جهته کارها و بناهاي آبکش و هر نوع احداثاتي که تعلق به آب داشته باشد هر قدر زمين که لازم بشود به کمپاني مجاناً خواهد داد و علاوه بر اين دولت ايران از هر طرف جوهايي که ساخته باشد مقدار بيست متر زمين به طول آن جويها مجاناً به کمپاني خواهد داد و هر زمين بايري که کمپاني به واسطه ي آبهايي که آورده شده داير بکند تصرف اختياري در زراعت آن زمين حق کمپاني خواهد بود کمپاني قيمت آبهايي که بخواهد بفروشد به اتفاق دولت به رضاي طفين معين خواهد کرد . دولت ايران از منافع خالص اين آبها سالي پانزده قسمت خواهد برد .
فقره ي شانزدهم : به جهت ساختن راه آهن که امتياز آن به حکم قرارنامه به اصحاب اين امتيازنامه واگذار شده است و به جهت اجراي اعمالي که مقتضي کارها و اقدامات ديگري است که در فوق ذکر شده است دولت عليه ايران به بارون دروتر و شرکاء يا وکلاء او اجازه و اختيار تام مي دهد که به حکم اين قرارنامه ابتدا يک سرمايه اوليه که عبارت از صد و پنجاه ميليون فرائق يا شش ميليون ليره انگيسي باشد به رسم حصه هاي شرکت يا سندهاي قرض صادر نمايند منفعت و قيمت و شروط و طرز صدور اين مبلغ را خود اصحاب اين امتياز بعد مشخص خواهند کرد .
فقره ي هفدهم : دولت انگليس ايران به حکم اين قرارنامه بجهته هر سرمايه که صادر شده باشد يا بعد صادر شود حسالي صد پنج منفعت و علاوه بر آن صدد و هم بجهته اداي سرمايه به کمپاني ضمانت مي کند .
فقره ي هيجدهم : اين ضمانت صد هفت بر عهده مداخل معادن و آبها و جنگلها و گمرکهاي دولت عليه ايران است .
اين ضمانت حکمي نخواهد داشت مگر پس از اتمام خط راه آهن از بحر خزر الي اصفهان مطابق همان طرز و ترکيب که در دفتر حمول معين باشد تا آن وقت کمپاني منفعت ساليانه را از روي آن سرمايه اوليه که صادر شده است يا از روي آن سرمايه جديد که اجازه و اختيار دارد که موافق مصلحت خود صادر نمايد بحصه داران ادغا خواهد کرد .
فقره ي نوزدهم : دولت عليه ايران به حکم اين قرار داد و تعهد مي کند که اجاره گمرکهاي ايران را از تاريخ ماه مارس سنه 1874 تا مدت بيست و پنج سال به اصحاب اين امتياز بدهد بجهته اجاره اين گمرکها اصحاب اين امتياز مبلغ اجاره حاليه را به دولت خواهند داد و علاوه بر آن سالي هم مبلغ پانصد هزار فرانق يا بيست هزار ليره انگليسي به اسم اضافه خواهند داد اين شرايط از براي پنجاه حسال اولي مقرر است ـ از ابتداي سال ششم در عوضي اين پنصد هزار فرانق مبلغ اضافه از روي کل منفعت خالص سالي صد شصت به دولت داده خواهد شد به غير از قيمت اجازه .
فقره بيستم : در صورتي که دولت عليه ايران بعد از اين مصمم بشود که امتياز بانک را يا امتياز يک دستگاه اعتباري را از هر قبيل که باشد بدهد آن امتياز از امروز به حکم اين قرارنامه محفوظ و معهود و مخصوص است از براي اين کمپاني که بر جميع اشخاص و کمپانيهاي ديگر حق رجحان خواهد داشت .
فقره ي بيست و يکم : از براي هر نوع کارها و تلغراف ها و آسياها و کارخانجات آهن آلات و ساير کارخانه ها و غيره که بعد از اين امتيازي بخواهند اصحاب اين امتياز حاضره در جمع اين مواد و امتياز ما حق ذجحان بر جميع اشخاص و کمپانيهاي ديگر خواهند داشت .
فقره ي بيست و دوم : اصحاب اين امتياز در هر وقت مختار خواهند بود که کل اين حقوقي که به واسطه ي اين امتياز نامه داده دشه است يا يک جزو اين حقوق را بهر طور که بخواهند به کمپاني ديگر يا بيشتري ديگر بدهند بفروشند پا تعهداتي که کرده اند .
فقره ي بيست و سوم : اصحاب اين امتياز نامه تعهد مي کنند که اين اعمال را يعني اعمال معادن و آّها و جنگلها را با اعمال راه اهن با هم شروع بکنند و با هر اهتمامي که ممکن باشد اجراي آنها پيش ببرند . دولت عليه ايران نيز از طرف خود علاوه بر آن عملجات خارجه که کمپاني مختار است به ميل خود اجير نمايد هر قدر عمله که کمپاني به جهت اجراي اين اعمال م0ختلفه لازم داشته باشد به قيمت متداوله مملکت از براي کمپاني پيدا خواهد کرد . دولت عليه ايران از براي حفظ امنيت هر زمين و هر محل که به جهت هر يک از اين اعمال به کپاني داده است و همچنين از براي اکمال امنيت هر يک از وکلا و کارگزاران و مامورين و عملجات کمپاني هر قواعدي که لازم باشد اعلام خواهد کرد و هر تدابيري که واجب باشد حکم به اجراء آنها خواهد نمود .
فقره ي بيست و چهارم : اين امتيازنامه به زبان فارسي ترجمه خواهد شد اما در صورت ظهور مشکلات فيمابين طرفين متعهد تين مضنون فرانسه تنها سند خواهد بود . در طهران بيست و پنج ژوئيه سنه 1872 عيسوي مطابق هيجده شهر جمادي الاولي سنه 1289 هجري در دو نسخه نوشته شده .
جناب اشرف امجد صدراعظم دولت عليه ايران به حکم اختيارنامه تامه که به ايشان از جانب اعليحضرت اقدس همايون شاهنشاهي اسيران داده شده ؟ جميع وزراي دولت اين قرارنامه را امضاء و تصديق داشتند و اعليحضرت اقدس حماس شاهنشاهي نيز اين قرارنامه را به امضاي همايون خود معضي و تصديق فرمودند . محل مهر « الملک لله السلطان ابن السلطان ناصر الدين شاه قاجار» محل امضاي ناصرالدين شاه قاجار » محل امهار به ترتيب : پاشا خان امين الممالک وزير عدليه اعظم ـ حسنعلي خان وزير عامه ـ عمادالدوله محمد بن امامقلي ميرزاي وزير ـ حاجي محسن خان وزير مختار مامور در بار دولت انگليس ـ ناصر الممالک ـ اعتضاد السلطنه ـ دوستعلي خان نظام الدوله وزير ماليه ـ ميرزا سعيد خان وزير امور خارجه دولت عليه ايران ) اين يک شرحي است که به جهت توضيح فقره هيجدهم بايد در دفتر حمول ثبت شود :
به طور صريح مقرر است که حتي در آن وقت اتمام خط راه آهن از رشت الي اصفهان دولت عليه ايران به جهت اداي منافع صد هفت سوال نخواهد بود اما بر کمپاني لازم خواهد بود که تا آن وقت معادن و آبها و جنگلها و گمرکها را به حالتي رسانده باشد که اضافه ي دخل آنها به منفعت آن سرمايه ي که ضمانت شده مساوي باشد . در صورتي که اصحاب اين امتياز در آن وقت چنان
متن امتياز نامه رويتر : متن امتياز نامه رويتر که از روي نسخه اصلي آن تهيه گرديده به شرح ذيل است :
اعطاي امتيازات حقوق از جانب اعليحضرت همايون شاهنشاهي به بارون جوليوس دروتر کمپاني همايوني ايراني و انگليسي به جهت راه آهن و اعمال مفيده عامه در ايران .
عطاي امتيازات حقوق از جانب اعليحضرت همايون شاه ايران به بارون جولي يوس دروتر فيمابين دولت اعليحضرت همايون شاه ايران و بارون جولي يوس دروتر مقيم لندن فقرات ذيل متعهد و برقرار است .
فقره اول : دولت عليه ايران به حکم اين قرار نامه با بارون جولي ليوس دروتر اجازه و اختيار تام مي دهد که در فرنگستان به مراسم و به هر شرايطي که خود مشخص نمايد يکي يا چندين کمپاني ها تاسيس و احداث بکند که در تمام خاک ايران به آن کارهاي مفيده که در اين امتياز نامه مذکور است اقدام بکند و آنها را مجري دارد .
فقره ي دوم : دولت ايران از براي مدت هفتاد سال امتياز مخصوص و انحصار قطعي راه آهن بحر خزر الي خليج فارس را بارون دروتر و شرکاء يا وکلاء واگذار مي نمايد و همچنين به ايشان حق مخصوص و انحصاري و قطعي مي دهد که هر شعبات راه آهن که مناسب بدانند خواه به جهت اتصال ولايات و شهرها در داخله خاک ايران خواه به جهت اتصال راههاي ايران ممالک خارجه از هر نقطه از نقاط سر حدات ايران رو به فرنگستان و هندوستان بسازند و به کار بيندازند .
فقره ي سوم : و نيز دولت عليه ايران با صحاب اين امتياز حق مخصوص و امتياز انحصاري داده است در هر نقطه که مناسب بدانند ترامواها بسازند خواه به جهت اتصال به شهرها و قصبات و بلوکات با همديگر خواه به جهت اتصال اين اماکن بر راههاي آهن يا به آن نقاطي که کمپاني در آنجاها کار دارد . کمپاني از براي براي ساختن و به کار انداختن اين ترامواها همان امتيازات و حقوق را خواهند داشت که به جهت راه آهن در فقرات چهارم و پنجم و ششم داده است .
فقره ي چهارم ک هر قدر که به جهت ساختن خطوط آهنها و شعبه هاي آنها و راههاي جفت ( 1 ) و راههاي گريز ( 2 ) و تخلف و راههاي احتياط و سراهاي خروج و ورود و منازل و منزلگاه و اماکن سکني از براي مامورين و کارخانجات آهنگري و نجاري و ملحقات اينها لازم شود دولت عليه ايران همه ي آنها را اگر از املاک خالصه باشد مجاناً رضاي به اصحاب اين امتياز مي دهد . در خصوص راضي که تعلق به اشخاص داشته باشد بايد کمپاني با صاحبان آن اراضي با رضاي طرفين قرار بگذارد اما دولت عليه ايران با تمام وسايل کمال سعي و اهتمام خواهد کرد که اين اراضي را به قيمت جاريه مملکت از براي کمپاني خريد ، و تحصيل شود و اگر لازم شود اصحاب اين اراضي را موافق قاعده مجبور نمايند که اراضي خود را به کمپاني بفروشد علاوه بر عرض مقرره راههاي آهن دولت عليه ايران از هر طرف خطوط راه آهن هر قدر که طول آنها باشند از املاک خالصه و از آن اراضي که اين اوقات زراعت نکرده باشند مقدار سي متر به کمپاني مجاناً مي دهد هرگاه علاوه بر شهرها و دهات که کمپاني به اقتضاي مصلحت خود مختار است از براي راههاي آهن منازل قرار بدهد مصلحت کمپاني مقتضي باشد که در بعضي نقاط دور دست و لم يزرع بسازد و دولت عليه ايران در همان جاهايي که کمپاني بخواهد به کمپاني مجاناً چهار هزار ذرع مربع زمين خواهد داد که به جهت مامورين خود که در آنجاها باشند بتوانند اسباب گذران امن و سهل فراهم بياورند .
فقره ي پنجم : کمپاني اختيار و اجازه ي تام دارد که به جهت ساختن و حفظ تعمير راههاي خود هر مصالحي که لازم داشته باشد از قبيل ريگ و سنگ و آهک و غيره از املاک خالصه مجاناً بگيرد و به جهت مصالح تفرعاتي از قبيل آلات و ابزار و آذوقه و دواب و غيره که کمپاني بخواهد در جاهايي که کار دارد بخرد دولت قدغن خواهد کرد که بيش از قيمت رواج مملکت چيزي و رسومي نگيرند .
فقره ي ششم : هر نوع مصالحي به جهت ساختن و به کار انداختن طرق آهن لازم باشد داخل خاک ايران خواهد شد بي آنکه هيچ رسومي بدهد نه رسوم گمرکي نه رسوم دريا به جهت خروج امتعه نه رسوم دخول نه رسوم انبار و نه هيچ رسوم ديگر که در عرض راه چه از جانب ديوان و چه از جانب اشخاص مطالبه شود و گمرک حق مواظبت خواهد داشت اما به طوري که سرعت و درستي ورود مصالح را به محلي که مقصود است به هيچ وجه به تاخير نيندازد و همين حق معافيت از هر نوع رسوم از براي هر قسم مصالحي که به جهت اقدامات و کار کردن و تحصيل تمتعات کمپاني لازم بشود از جانب دولت معهود و برقرار است مامورين و عمال کمپاني از هر نوع ماليات داخله معاف خواهند بود و همچنين کل اراضي کمپاني هر قبيل و هر قدر که باشند از هر نوع ماليات و رسوم به کلي معاف خواهند بود و محصولات کل عمال و هر قبيل امتعه کل تصرفات و اعمالات کمپاني به آزادي از تمام خاک ايران عبور و مرور خواهند کرد و به آزادي از خاک ايران خارج خواهند شد و در حين خروج از خاک ايران از هر رسوم و ماليات معاف و آزاد خواهند بود .
فقره ي هفتم ، طرز ساختن راه آهن و موعدي که بايد بر سر آن هر نقطه راه آهن به کار افتد با موافقت دولت معين خواهد شد و در دفتر حمول ملحق خواهد شد به اين امتياز نامه حاضره .
فقره ي هشتم : روزي که اين قرارنامه مفصلي شود چهل هزار ليره انگليسي به اسم دولت ايران و اصحاب اين امتياز در بانک انگلستان رهن گذاشته خواهد شد هر گاه از تاريخ اين قرار نامه الي پانزده ماده ديگر شروع به کار نشود اين مبلغ ضبط خواهد شد مگر اينکه تاخير شروع کار به حکم اسباب مهمه به واسطه ي چنان موانعي باشد که از اراده ي کمپاني خارج شود از قبيل جنگ و غرق و تعطيل حمل و نقل در ممالک خارجه در مقابل قبض حاکم رشت و شعر بر اينکه به قدر کفايت ساختن راه آهن از رشت الي طهران ميلهاي آهن وارد انزلي شده است . اين مبلغ چهل هزار ليره به کمپاني رد خواهد شد .
فقره ي نهم : کمپاني تعهد مي کند که در تمام مدت اين امتياز از منافع خالص عمل راه آهن صد بيست به دولت ايران بدهد .
فقره ي دهم : بر سر انقضاي مدت اين امتياز که عبارت از هفتاد سال است بايد اصحاب اين امتياز قبل از وقت در باب اينکه تصرف و تمتع اين راههاي آهن در دست ايشان باقي بماند و امتداد بيابد با دولت گفتگو بکنند و قراري بگذارند در صورتي که در اين باب فيمابين دولت و اصحاب امتياز قرار تازه ميسر نشود جميع خطوط راه آهن که به حکم اين امتياز و قرارنامه ساخته شده باشد ، با مصالح ثابته و دواره خود مال دولت عليه ايران خولهد بود . در باب ابنيه و توابع خط راه آهن رجوع خواهد شد به آن قواعدي که عموماً ساير دول رعايت کرده اند و شروط آن در اين باب براي دولت مساعدتر از همه باشد اصحاب اين امتياز در عوض راه آهني که به دولت واگذارند مطالبه هيچ تنخواه و هيچ تلافي نخواهند داشت .
فقره ي يازدهم : دولت عليه ايران به حکم امتيازنامه و قرارنامه حاضره به اصحاب اين امتياز حق مخصوص و امتياز انحصاري و قطعي مي دهد که در مدت طول اين امتياز در تمام ممالک ايران معادن ذغال سنگ و آهن و مس و سرب و پطرول و غيره را و هر معدن ديگر که ايشان مناسب بدانند کار بکنند و از آنها تمتع بردارند به غير از آن معادني که ملک مردم است و صاحبان آنها در آنجا کار مي کنند ـ در خصوص اين نوع معادن هرگاه کمپاني بخواهد که آنها را بخرد بايد با صاحبان آنها به رضاي طرفين معامله نمايد به طور وضوح مقرر است که هيچ يک از کارگزاران و مامورين دولتي و مذهبي و هيچ يک از رعايا و تبعه و اشخاص نمي توانند در خصوص يک معدن ادعاي حق تصرف نمايند مگر در صورتي که مدت پنج سال قبل علنا و با معرفت و تصديق عامه در آن معدن کار کرده باشد خارج از اين شرط است . هر معدني که کمپاني پيدا بکند مثل زمين ساده و عادي محسوب خواهد شد و از جانب کمپاني به قيمت متداوله آن ولايت خريده شد و اگر لازم شود دولت صاحب يا اصحاب آن زمين را مجبور خواهد کرد که آن را به قيمت متداوله آن ملک به کمپاني بفروشد دولت معادن طلا ، نقره و جواهر را براي خود نگه مي دارد . از براي کار کردن اين معادن دولت مي تواند با کمپاني قراردادهاي مخصوص بگذارد .
فقره ي سيزدهم : از به کار بردن معادن و اتصال آنها به راههاي آهن و ترامواي و طرق ديگر هر قدر زمين که لازم مي شود از املاک خالصه مجاناً به کمپاني داده خواهد شد . به جهته اين معادن کمپاني بهره ياب خواهد شد از همان امتيازاتي که در فقره ششم برقرار است و همچنين محکوم همان تعهدي خواهد بود که در فقره دهم معين است .
فقره ي چهاردهم : دولت عليه ايران به حکم اين قرارنامه به اصحاب اين امتياز حق مخصوص و امتياز انحصاري قطعي مي دهد که در مدت طول اين امتياز در جنگلهاي تمام ايران کار بکند و اين جنگها را به کار بيندازد و از آنها تمتع بردارند اين کار کردن و تحصيل تمتع کمپاني در جنگلهاي ايران بهر ترکيبي که باشد در هر زميني که تا امضاي اين قرارنامه نزراعت نشده باشد حائز و معمول خواهد بود . در هر جايي که کمپاني درختهاي آنجا را بريده باشد هر اراضي که دولت بخواهد بفروشد کمپاني قبل از همه کس حق خواهد داشت نکه آن اراضي را از دولت به قيمت متداوله بخرد دولت ايران از منافع خالص اين جنگلها صد پانزده قسمت خواهد بود .
فقره ي پانزدهم : دولت عليه ايران به اصحاب اين امتياز حق مخصوص و امتياز انحصاري مي دهد که در مدت اين امتياز در تمام مملکت ايران به جهت برگردانيدن رودخانه ها و مجاري آنها و ساختن بندها و سدها و و استخرها و کندن چاه هاي سياله و مجراهاي مصنوعي و به جهت آوردن آبهايي که دولت بر آنها حقي به کسي نداده باشد و جاري کردن آن آبها به نقاط مختلفه که خود اصحاب اين امتياز مصلحت بدانند و هر عمل و کاري و اقدامي که لازم باشد بکنند مجري دارند و هيچ صاحب ملکي با عبور اين آبها هيچ نوع مخالفتي نکند يا به عبور آنها موانع و هوائقي نگذارند و از آن طرف هم به هر صاحب ملکي که عبور اين آبها خسارت وارد بياورد کمپاني تلافي خواهد کرد . دولت ايران به جهته کارها و بناهاي آبکش و هر نوع احداثاتي که تعلق به آب داشته باشد هر قدر زمين که لازم بشود به کمپاني مجاناً خواهد داد و علاوه بر اين دولت ايران از هر طرف جوهايي که ساخته باشد مقدار بيست متر زمين به طول آن جويها مجاناً به کمپاني خواهد داد و هر زمين بايري که کمپاني به واسطه ي آبهايي که آورده شده داير بکند تصرف اختياري در زراعت آن زمين حق کمپاني خواهد بود کمپاني قيمت آبهايي که بخواهد بفروشد به اتفاق دولت به رضاي طفين معين خواهد کرد . دولت ايران از منافع خالص اين آبها سالي پانزده قسمت خواهد برد .
فقره ي شانزدهم : به جهت ساختن راه آهن که امتياز آن به حکم قرارنامه به اصحاب اين امتيازنامه واگذار شده است و به جهت اجراي اعمالي که مقتضي کارها و اقدامات ديگري است که در فوق ذکر شده است دولت عليه ايران به بارون دروتر و شرکاء يا وکلاء او اجازه و اختيار تام مي دهد که به حکم اين قرارنامه ابتدا يک سرمايه اوليه که عبارت از صد و پنجاه ميليون فرائق يا شش ميليون ليره انگيسي باشد به رسم حصه هاي شرکت يا سندهاي قرض صادر نمايند منفعت و قيمت و شروط و طرز صدور اين مبلغ را خود اصحاب اين امتياز بعد مشخص خواهند کرد .
فقره ي هفدهم : دولت انگليس ايران به حکم اين قرارنامه بجهته هر سرمايه که صادر شده باشد يا بعد صادر شود حسالي صد پنج منفعت و علاوه بر آن صدد و هم بجهته اداي سرمايه به کمپاني ضمانت مي کند .
فقره ي هيجدهم : اين ضمانت صد هفت بر عهده مداخل معادن و آبها و جنگلها و گمرکهاي دولت عليه ايران است .
اين ضمانت حکمي نخواهد داشت مگر پس از اتمام خط راه آهن از بحر خزر الي اصفهان مطابق همان طرز و ترکيب که در دفتر حمول معين باشد تا آن وقت کمپاني منفعت ساليانه را از روي آن سرمايه اوليه که صادر شده است يا از روي آن سرمايه جديد که اجازه و اختيار دارد که موافق مصلحت خود صادر نمايد بحصه داران ادغا خواهد کرد .
فقره ي نوزدهم : دولت عليه ايران به حکم اين قرار داد و تعهد مي کند که اجاره گمرکهاي ايران را از تاريخ ماه مارس سنه 1874 تا مدت بيست و پنج سال به اصحاب اين امتياز بدهد بجهته اجاره اين گمرکها اصحاب اين امتياز مبلغ اجاره حاليه را به دولت خواهند داد و علاوه بر آن سالي هم مبلغ پانصد هزار فرانق يا بيست هزار ليره انگليسي به اسم اضافه خواهند داد اين شرايط از براي پنجاه حسال اولي مقرر است ـ از ابتداي سال ششم در عوضي اين پنصد هزار فرانق مبلغ اضافه از روي کل منفعت خالص سالي صد شصت به دولت داده خواهد شد به غير از قيمت اجازه .
فقره بيستم : در صورتي که دولت عليه ايران بعد از اين مصمم بشود که امتياز بانک را يا امتياز يک دستگاه اعتباري را از هر قبيل که باشد بدهد آن امتياز از امروز به حکم اين قرارنامه محفوظ و معهود و مخصوص است از براي اين کمپاني که بر جميع اشخاص و کمپانيهاي ديگر حق رجحان خواهد داشت .
فقره ي بيست و يکم : از براي هر نوع کارها و تلغراف ها و آسياها و کارخانجات آهن آلات و ساير کارخانه ها و غيره که بعد از اين امتيازي بخواهند اصحاب اين امتياز حاضره در جمع اين مواد و امتياز ما حق ذجحان بر جميع اشخاص و کمپانيهاي ديگر خواهند داشت .
فقره ي بيست و دوم : اصحاب اين امتياز در هر وقت مختار خواهند بود که کل اين حقوقي که به واسطه ي اين امتياز نامه داده دشه است يا يک جزو اين حقوق را بهر طور که بخواهند به کمپاني ديگر يا بيشتري ديگر بدهند بفروشند پا تعهداتي که کرده اند .
فقره ي بيست و سوم : اصحاب اين امتياز نامه تعهد مي کنند که اين اعمال را يعني اعمال معادن و آّها و جنگلها را با اعمال راه اهن با هم شروع بکنند و با هر اهتمامي که ممکن باشد اجراي آنها پيش ببرند . دولت عليه ايران نيز از طرف خود علاوه بر آن عملجات خارجه که کمپاني مختار است به ميل خود اجير نمايد هر قدر عمله که کمپاني به جهت اجراي اين اعمال م0ختلفه لازم داشته باشد به قيمت متداوله مملکت از براي کمپاني پيدا خواهد کرد . دولت عليه ايران از براي حفظ امنيت هر زمين و هر محل که به جهت هر يک از اين اعمال به کپاني داده است و همچنين از براي اکمال امنيت هر يک از وکلا و کارگزاران و مامورين و عملجات کمپاني هر قواعدي که لازم باشد اعلام خواهد کرد و هر تدابيري که واجب باشد حکم به اجراء آنها خواهد نمود .
فقره ي بيست و چهارم : اين امتيازنامه به زبان فارسي ترجمه خواهد شد اما در صورت ظهور مشکلات فيمابين طرفين متعهد تين مضنون فرانسه تنها سند خواهد بود . در طهران بيست و پنج ژوئيه سنه 1872 عيسوي مطابق هيجده شهر جمادي الاولي سنه 1289 هجري در دو نسخه نوشته شده .
جناب اشرف امجد صدراعظم دولت عليه ايران به حکم اختيارنامه تامه که به ايشان از جانب اعليحضرت اقدس همايون شاهنشاهي اسيران داده شده ؟ جميع وزراي دولت اين قرارنامه را امضاء و تصديق داشتند و اعليحضرت اقدس حماس شاهنشاهي نيز اين قرارنامه را به امضاي همايون خود معضي و تصديق فرمودند . محل مهر « الملک لله السلطان ابن السلطان ناصر الدين شاه قاجار» محل امضاي ناصرالدين شاه قاجار » محل امهار به ترتيب : پاشا خان امين الممالک وزير عدليه اعظم ـ حسنعلي خان وزير عامه ـ عمادالدوله محمد بن امامقلي ميرزاي وزير ـ حاجي محسن خان وزير مختار مامور در بار دولت انگليس ـ ناصر الممالک ـ اعتضاد السلطنه ـ دوستعلي خان نظام الدوله وزير ماليه ـ ميرزا سعيد خان وزير امور خارجه دولت عليه ايران ) اين يک شرحي است که به جهت توضيح فقره هيجدهم بايد در دفتر حمول ثبت شود :
به طور صريح مقرر است که حتي در آن وقت اتمام خط راه آهن از رشت الي اصفهان دولت عليه ايران به جهت اداي منافع صد هفت سوال نخواهد بود اما بر کمپاني لازم خواهد بود که تا آن وقت معادن و آبها و جنگلها و گمرکها را به حالتي رسانده باشد که اضافه ي دخل آنها به منفعت آن سرمايه ي که ضمانت شده مساوي باشد . در صورتي که اصحاب اين امتياز در آن وقت چنان
.jpg "پیشینه تاریخی تعزیه")
