نویسنده: احمد حاجی شریفی
بدن انسان مانند كشوری است كه نوعی شبكهی ارتباطی، مناطق آن را به یكدیگر متصل میكند. این شبكه دستگاه عصبی نام دارد. وقتی كه اطلاعات سریع منتقل میشوند همه چیز خوب پیش میرود و بدن سالم است و به نحو مؤثری عكس العمل نشان میدهد. برای آن كه اطلاعات به طور هماهنگ در بدن جریان یابد، باید مركز اطلاع رسانی سالم و اثربخشی وجود داشته باشد و این نقش را مغز ایفا میكند. مقایسهی شبكهی ارتباطات تلفنی و نظام عصبی انسان، مقایسهای منطقی و درست است. اطلاعاتی كه در نظام عصبی انسان جریان دارند، ماهیتی زیستی الكتریكی دارد.
نظام عصبی با بیش از 10 میلیارد سلول عصبی به نام نرون ساخته شده است. كه آنها نوعی جریان الكتریكی منتقل میكنند و همین جریان الكتریكی است كه قسمتهای مختلف بدن را به فعالیت وامیدارد.
آیا میدانید مغز شما بیش از 15 میلیون میلیارد ارتباط الكتریكی دارد؟
آیا میدانید مغز شما با بیش از 17 تریلیون سلول ساخته شده است؟
سلولهای عصبی مستقیماً با یكدیگر تماس ندارند بلكه از یكدیگر جدا هستند و بین آنها شكاف سیناپسی وجود دارد. جریان عصبی در این مكان به یك عامل شیمیایی شبیه به هورمونها تبدیل میشود كه مسئول انتقال اطلاعات خاص به سلولهای بعدی است و پیامهای خشنودی، درد، توجه، خطر و یا آرامش و غیره را منتقل میكنند. این عوامل شیمیایی را ناقلهای عصبی مینامند.
آیا میدانید مغز چه تعداد ارتباط شیمیایی دارد؟ برای درك آن، عدد 1 را نوشته و هشتصد هزار صفر جلوی آن بگذارید!! تاكنون پژوهشگران حدود 50 ناقل عصبی كشف كردهاند و من در اینجا فقط چند نوع از آنها را كه با فعالیت فكری ارتباط دارند را نام میبرم:
1- دوپامین:
اپی نفرین، نوراپی نفرین. هر سه مسئول بردن پیامهای مغز و ایجاد هیجاناند و با حالت شادی و میزان فشارخون ارتباط دارند.2- سروتونین:
نوعی ناقل عصبی است كه احساس آرامش و سستی را منتقل میكند و اگر تولید آن افزایش یابد، حالت خوابی و بی حالی ایجاد میشود. اختلال در تولید آن با فشار روحی، عصبانیت و اختلال در خواب و افسردگی و حالتهای شیدایی (مانیایی) مرتبط است.3- اندروفین:
به نظام عصبی آرامش داده و درد را تسكین میدهد.4- استیلكولین:
یك ناقل عصبی حیاتی برای حافظه و یادآوری است و در افراد مبتلا به آلزایمر این ناقل عصبی كم است.این ناقلهای عصبی شگفت آور كه فكر و عاطفهی انسان را كنترل میكنند به خودی خود تولید نمیشوند، بلكه از زنجیرههای اسید آمینه و از طریق تغییر شكل آنزیمی به وجود میآیند.
این نكته را به یاد داشته باشید كه هر نوع ناقل عصبی برای انتقال پیام خود از اسیدآمینهی خاصی استفاده میكند. بنابراین با انتخاب تدبیر غذایی خاص میتوان یك نوع ناقل را بیش از هر ناقل دیگر فعال كرد.
تیروزین یك اسیدآمینه غیرضروری است (یعنی توسط بدن تولید میشود و نیازی نیست كه از خارج وارد بدن شود). این اسیدآمینه موجب تولید دوپامین، اپی نفرین، و نوراپی نفرین میشود. آن ها مسئول بیداری مغز هستند و خود تیروزین هم موجب تولید استیل كولین نیز میشود كه مسئول بیداری مغز است.
اسیدآمینه به طور عادی در بدن از فنیل آلانئین تولید میشود و فنیل آلانئین، اسیدآمینهای است كه فقط در مواد غذایی یافت میشود (یعنی اسیدآمینهی ضروری). برای این كه تأثیر آن را روی مغز دریابید به این خبر توجه كنید:
در یكی از جنگها به تعدادی از خلبانها تیروزین تزریق كردند، در نتیجه 28 ساعت بدون هیچ اشكالی بیدار بودند. این اسیدآمینه در بادام، كنجد، كدو حلوایی، تخم مرغ، لبنیات و گوشت وجود دارد.
چند نكتهی مهم:
تریپتوفان یك ناقل عصبی دیگری به نام سروتوئین تولید میكند كه آرام بخش است و فقدان آن به بی خوابی، تندمزاجی و ناراحتی عصبی منجر میشود. حتی ممكن است كمبود آن فرد را به اعتیاد به الكل بكشاند. در مغز مانعی وجود دارد كه ورود خون را به مغز دقیقاً كنترل میكند. برای ورود تریپتوفان به مغز به هیدراتهای كربن نیاز است. یعنی اگر بخواهیم تریپتوفان بیشتری به مغز برسد باید هیدرات كربن مصرف كنیم تا قند خون افزایش یابد و انسولین ترشح شده توسط لوزالمعده راه دسترسی به مغز را باز كند.پس برخلاف فنیلآلانین، تریپتوفان برای ورود به مغز به انسولین نیاز دارد.
نكته 1) به طور كلی قندها باعث تولید ناقل عصبی سروتوئین و جذب اسیدآمینه تریپتوفان میشوند و وقتی این مواد به مغز نرسد مشكلاتی به وجود میآید.
پدیدههای اخلاقی و روابط اجتماعی در حال ضعیف شدن و گسستگی خانوادهها در حال افزایش است. جرم، سرقت و فحشا بروز میكند و چنانچه از ظواهر برمیآید سوء تغذیه علت اصلی نابرابری اجتماعی و فكری است.
نكته 2) در یك بررسی روی افراد بالای 60 سال نتایج زیر به دست آمده است:
-كسانی كه از ویتامین B استفاده كرده بودند، حافظهی بسیار قوی داشتند.
-كسانی كه در خون آنها آهن زیاد بود، دارای امواج مغزی قابل مقایسه با 20 تا 30 سالهها بودند.
-كسانی كه میزان كاروتن (تولیدكنندهی ویتامین A) آنها كافی بود، در آزمایش هوش بهترین نتیجه را داشتند.
-كسانی كه دچار كمبود ویتامین B بودند، از نظر فعالیتهای روحی و مغزی مشكلاتی داشتند.
آیا میدانید؟ مغز انسان روزانه 180 گرم خوراك میخواهد كه این خوراك اساساً گلوكز است و بدون وجود آن مغز نمیتواند به نحو مؤثری فعالیت كند. نكتهی قابل توجه این كه مغز و چشم نمیتوانند برای خود گلوكز ذخیره كنند بنابراین باید مرتب سوخت لازم را دریافت كنند.
نكتهی دیگر این است، كسانی كه برای تقویت مغز یا آرامش اعصاب، چای یا قهوه یا نوشابه و یا دخانیات مصرف میكنند باید بدانند اینها تنها محركهای مغز و اعصاب هستند و حتی ذرهای از مادهی مفید غذایی و یا دارویی برای مغز و اعصاب در آنها یافت نمیشود، فقط تلقینی است كه بعضی اشخاص به این وسیله خود را فریب میدهند، بدین جهت روز به روز حالشان دگرگونتر، اعصابشان متشنجتر، كم تحملتر، پرخاشگر و... خواهند شد.
تقویت اعصاب
اگر میل دارید اعصاب خود را تقویت كنید، از مصرف سماق و ترشیجات پرهیز كنید و از خوراكیهایی كه اعصاب را تقویت میكنند بیشتر استفاده كنید، مانند: پرتقال شیرین، زردآلو، آلو، انار، لیمو، سیب درختی، بِه، گلابی، گوجه فرنگی، انگور شیرین، كلم، كاهو، پیاز، والك، برنج، لوبیا، نخود، سیب زمینی، اسفناج، بامیه، فندق تلخ (به مقدار كم)، جوانهی گندم، تخمهی آفتاب گردان، ماش، گلپر، ثعلب، بوزیدان، دارچین، قرنفل، قُسط شیرین، تخم شربتی، سعد كوفی، كندر خوراكی، پوست هلیلهی زرد، كره، خامهی تازه، اسطوخدوس هندی، افتیمون شامی كوبیده با عسل، پستهی وحشی، تخم مرغ، شیر، پنیر، نان با پنیر و نعناع، مقدار كمی انقوزه كه داخل كپسول خالی ریخته شده باشد، جُندبید استر، ماءالشعیر، لعاب اسفرزه، مغز ناخنك، زعفران، شوید، شنبلیله، كاسنی، مرزنجوش، بومادران، تخم كرفس، تخم شاهی، تخم ترب، تخم شلغم، تخم زردك، تخم هویج فرنگی، تخم پیاز، تخم كتان، تخم كلم، تخم یونجه، تخم ریحان، تخم شوید، جوزهندی، خولنجان، سیاه دانه، بادیان، زنیان، هیل قرابی، میخك، شكوفهی خرمای نر (طلع)، مغز تخم زبان گنجشك، زنجبیل، دارچین، انجره، عود هندی، سعد كوفی، قرفه، تخم هلیون یا مارچوبه، تخم شنبلیله، بهمن سرخ، بهمن سفید، بوزیدان، نارگیل، مغز بادام، مغز پسته، مغز فندق، مغز گردو، پودر هستهی خرما، دارفلفل، قدومهی شیرازی، عودالصلیب، قرص كمر، اگیر تركی، زیرهی كرمانی، نعناع خشك، مصطكی رومی، سورنجان، فوفل، شاه دانه، كنجد.به عنوان تقویت هم چنین میتوانید پوست نارنج را با سنبل الطیب صبح ناشتا دم كنید و آبش را بنوشید.
* هر روز 10 عدد مغز بادام شیرین را خیسانده، پوست كنده و بخورید.
* عاقرقرها، سیاه دانه، قسط، فلفل، دارفلفل، وج، برگ سداب، حب القار، شیطرج، صمغ انجدان، زرآوند مدحرج و خردل سفید از هركدام 1 مثقال را نرم بكوبید و بعد با دو برابر همهی آنها عسل مخلوط كنید و روزی سه بار، هر مرتبه به اندازهی یك فندق از آن را بخورید.
* هلیلهی سیاه، پوست هلیلهی زرد، آملهی مقشر و بسبایج از هركدام 2 مثقال، افتیمون شامی، اسطوخودوس هندی از هركدام 5 مثقال را نرم بكوبید و با دو برابر وزن همهی آنها عسل مخلوط كنید و روزی سه بار، هر مرتبه به اندازهی یك پسته از آن را بخورید.
* گل محمدی، سنبل الطیب، عود بلیسان، اسارون، دارچین و مصطكی از هركدام 2 مثقال، صبر زرد 1 مثقال، آنها را نرم كرده و در یك لیوان عسل مخلوط و به مرور و هر روز به اندازهی یك فندق از آن را میل كنید.
* قرنفل، خولنجان، قرفه، شقاقل، مصطكی، جوزبوا، بسباسه، نارمشك، عاقرقرها، زنجفیل، قاقله، تخم زبان گنجشك و سنبل الطیب از هركدام 2 مثقال، دارو فلفل، نیم مثقال، همه را نرم كوبیده و با دو استكان عسل مخلوط كنید و روزی دو بار هر مرتبه به اندازهی یك فندق از آن را بخورید.
* تخم كاسنی، تخم فرنجمشك، بادرنجبویه، گل گاوزبان، رازیانه، ریشهی بنفشه، بسفایج، ریشهی مجو، پر سیاوش و افتیمون شامی از هركدام 2 مثقال همه را نیم كوب كرده، بعد آن را 10 قسمت كنید و هر روز صبح ناشتا یك قسمت از آن را بجوشانید، سپس آبش را صاف و شیرین ساخته و میل كنید.
* افتیمون شامی، قاریقون، پوست هلیلهی زرد، هلیلهی سیاه، آملهی مقشر، عاقرقرها، عودالصلیب، ریشهی انجبار و ریوند چینی از هركدام 2 مثقال، بسایید بعد با دو برابر وزن آنها عسل مخلوط كنید و هر روز صبح و عصر و در هر مرتبه به اندازهی یك فندق از آن را بخورید.
* جوز بوا، بسباسه، دارچین، فلفل سیاه، سعد، سنبل و آملهی مقشر را ساییده و با شكر مخلوط كنید و روزی سه قاشق چای خوری از آن را صبح، ظهر و شب بخورید.
* فقط یك مرتبه و یك قاشق چای خوری گل طاووسی را در یك لیوان آب جوش بریزید و در سه نوبت، هر بار یك سوم از آب آن را بخورید.
* تخم گشنیز و شاه تره از هركدام 5 گرم، گل گاوزبان، بادرنجبویه، بسفایج، ابریشم مقرض، هلیلهی سیاه، پوست هلیلهی زرد و پوست هلیلهی كابلی از هركدام 10 گرم، اسطوخدوس هندی و مصطكی رومی از هركدام 20 گرم، همه را بسیار نرم بسایید، بعد با نیم كیلو عسل مخلوط كنید. صبح، ظهر و شب، هر مرتبه یك قاشق شربت خوری از آن را میل فرمایید.
* زنجبیل، آملهی مقشر، پوست هلیلهی زرد، پوست هلیلهی كابلی و هلیلهی سیاه از هركدام 10 گرم، شقاقل، بهمن سرخ، بهمن سفید، تودری سرخ و سفید از هركدام 20 گرم، مغز تخم زبان گنجشك 40 گرم، همه را بسیار نرم بكوبید سپس كنجد، مغز بادام شیرین و مغز پستهی خام از هركدام 200 گرم را نرم بكوبید و همه را با یك كیلو عسل مخلوط كنید و هر روز صبح، ظهر و شب هر بار یك قاشق شربت خوری میل كنید.
تحریكات عصبی
برای درمان تحریكات عصبی باید جند بیداستر، ثعلب، مخمر جو، دانههای اسفند، اسپرزه، بسفایج، افتیمون شامی، مغز ناخنك، انیسون، انقوزه، آویشن شیرازی، بابونهی شیرازی، بادآورد، گل بنفشه، پودینه، رازیانه، جاوشیر خشك، شحم حنظل، گل خطمی سفید، زعفران، شوید خشك، شنبلیلهی خشك، فلفل سیاه، قسط شیرین، تخم كاسنی، كنجد، بومادران، نخود، میعه سایله و مصطكی رومی را به نسبت مساوی مخلوط و نرم بسایید. هر صبح و عصر هر بار یك قاشق شربت خوری از آن را در دهان بریزید و با آب یا آب میوه میل فرمایید.ضعف اعصاب یا نوراسنتی
به منظور برطرف كردن ضعف اعصاب، 15 تا 20 گرم برگ یا شاخهی گلدار مریم گلی را در یك لیتر آب جوش 10 دقیقه دم كرده، بعد آب آن را با عسل شیرین كرده، پس از هر غذا یك فنجان بنوشید.* سیب سرخ رنده شده را با عسل شیرین كنید و بخورید.
* شصت گرم ریوند چینی را نرم بسایید و در یك لیتر آب انگور سیاه بریزید و 40 گرم دارچین ساییده شده به آن اضافه كنید و به مدت 8 روز داخل یخچال بگذارید، قبل از هر غذا یك استكان بنوشید.
* پنجاه گرم گل و برگ و ساقهی ریحان را در یك لیتر آب جوش 12 دقیقه دم و صاف كنید، سپس آب آن را با شكر یا عسل شیرین كرده، بعد از هر غذا یك استكان بنوشید:
ضمناً از این خوراكیها پرهیز كنید:
سیب ترش، سركه و سماق. در ضمن از خوراكیهایی كه ضد ضعف اعصاب است بیشتر استفاده كنید، مانند: انگور فراوان، سیب درختی شیرین و قرمز با پوست، آلو، آلوچه، آب هویج، بادام پوست كنده، كشمش، روزی یك عدد فندق تلخ، پیاز، برگ كلم، نعناع سبز، عسل، شیرین بیان.سستی اعصاب
برای رفع سستی اعصاب:
جوهر سیاه دانه را بر كمر بمالید.سنگینی اعصاب
برای رفع سنگینی اعصاب، یك قسمت آب پرتقال و یك قسمت آب نارنج را با 8 قسمت آب مخلوط كنید و در هر لیتر آن 30 گرم قند حل كنید و هر روز شش تا هشت لیوان بخورید.ضمناً از این خوراكیها پرهیز كنید:
سماق، سركه، آب جو، چای، قهوه، سوپ، گوشت قرمز، آب گوشت، دخانیات، مواد مخدر، الكل، هم چنین از نور شدید، تاریكی شدید، سرمای شدید، گرمای شدید، پرخوری شدید، گرسنگی شدید، صداهای بلند، عصبانیت، حسادت.خستگیهای عصبی
برای رفع خستگیهای عصبی، یك قاشق سوپ خوری گل بابونهی خشك را در یك لیوان آب جوش بریزید و پس از 1 ساعت ماندن، آب آن را صاف و شیرین كنید و بنوشید.* شصت گرم ریوند چینی را بسایید و در یك لیتر شراب قرمز بریزید. 40 گرم دارچین كوبیده به آن اضافه كنید تا به مدت 8 روز بماند. هر روز صبح، ظهر و شب قبل از غذا یك فنجان بنوشید.
* هر روز صبح ناشتا، یك مشت شاهی تازه و یك مشت اسفناج تازه را بكوبید و آب آن را با فشار بگیرید و بنوشید.
* بعد از هر غذا یك قاشق قهوه خوری تخم گشنیز را در یك فنجان آب جوش، 10 دقیقه دم كنید و بنوشید.
* هر بار پس از غذا یك تا سه قطره اسانس گشنیز را روی حبه قندی بچكانید و بخورید.
حملههای عصبی
برای رفع حملههای عصبی میتوانید دو تكه پیاز را جلوی دو سوراخ بینی گرفته و چند نفس عمیق بكشید.* سی گرم گل و برگ سیب زمینی را در آب بجوشانید و آب آن را بنوشید.
ضمناً از خوردن این خوراكیها پرهیز كنید:
چای، قهوه، سركه، سوپ، آب گوشت، سماق، دخانیات، هم چنین پرهیز كنید از پرخوری زیاد، گرسنگی شدید، نور شدید، تاریكی شدید، سروصدا، عصبانیت.درد اعصاب یا نورالرژی
اگر مبتلا به درد اعصاب شدهاید لازم است از خوردن چای، قهوه، سركه، الكل، آب جو، دخانیات، سكنجبین، سماق، سوپ، آب گوشت و هم چنین از پرخوری، گرسنگی شدید، سرمای شدید، گرمای شدید، سروصدا و عصبانیت پرهیز كنید. در ضمن از خوراكیهایی كه درد را تسكین میدهد مانند: بیدمشك، ترب سیاه، ترخون، آب جوشاندهی لیمو، آب جوشاندهی سنبل الطیب، آب جوشاندهی گل گاوزبان زیاد استفاده كنید.برای تسكین درد اعصاب به عنوان درمان، یك قاشق سوپ خوری گل خشك بابونه را در یك لیوان آب جوش به مدت 1 ساعت دم كنید و پس از آن شیرهاش را بكشید، شیرین كنید و بنوشید.
* پانزده تا سی گرم بذر رازیانه را نرم بكوبید و در یك لیتر آب 1 دقیقه بجوشانید و 10 دقیقه آن را دم كنید، سپس آب آن را با عسل شیرین و بعد از هر غذا یك فنجان بنوشید.
* آب دم كردهی برگ سوسنبر را بخورید.
* شصت گرم ریشهی خشك سنبل الطیب را در یك لیتر آب، 12 ساعت بخیسانید بعد آب آن را صاف و با عسل شیرین كرده و هر شب موقع خواب یك تا دو فنجان از آن را بنوشید.
* سی گرم برگ بو را در یك لیتر آب جوش 12 دقیقه دم كنید، بعد صاف كرده، سپس آب آن را با عسل شیرین و بعد از هر غذا یك فنجان بنوشید.
* مقداری آب دم كردهی پونهی كوهی را در آب وان حمام بریزید و در آن دراز بكشید و بدن را ماساژ دهید.
* جعفری خشك كوبیده را در شیر بریزید و با آن محل درد را ماساژ دهید.
* جعفری خرد شده را در شیشهای بریزید و مقداری الكل نود درجه به آن اضافه كنید و نگه دارید. موقع درد آن را روی محل درد ماساژ دهید.
* خردل ساییده شده را با آرد گندم به صورت پماد بسازید و بر موضع ضماد كنید.
* آب جوشاندهی برگ بیدمشك را بخورید و برگ سبز گردو را به عنوان ضماد بر موضع بمالید.
* اطوی داغ را روی برگ كلم بگذارید و كلم گرم شده را بر جای درد بگذارید.
* با شام شب كاهو بخورید و یا چند برگ كاهو را در یك لیتر آب بجوشانید و آبش را مصرف كنید.
* سی گرم ترخون را در یك لیتر آب جوش دم كنید و آب آن را بعد از غذا بنوشید.
* پوست سبز گردوی تازه را بكوبید و بر محلهای درد ضماد كنید.
درد اعصاب صورت
برای تسكین درد اعصاب صورت، 50 گرم گل بیدمشك را در یك لیتر آب خیلی جوش، 12 دقیقه دم كنید و قبل از هر غذا یك استكان شیرین كنید و بنوشید.* پنجاه گرم برگ یا پوست درختچهی بیدمشك را در یك لیتر آب 2 دقیقه بجوشانید و 10 دقیقه هم دم كنید، آب صاف كردهی آن را با عسل شیرین سازید و قبل از هر غذا یك فنجان بنوشید.
* پنجاه گرم ورون خشك را در یك لیتر آب سرد، یك تا 2 ساعت بخیسانید، چند دقیقه نیز بجوشانید و 15 دقیقه دم كنید، سپس صاف كرده و روزی چند بار روی محل درد به صورت نیم گرم، كمپرس كنید.
* برگ كلم را در شیر بپزید و روی محل درد ضماد كنید.
تشنجات عصبی
اگر مبتلا به تشنج عصبی شدهاید باید از خوردن چای، قهوه، سركه، الكل، آبجو، دخانیات، سكنجبین، سماق، سوپ و آب گوشت پرهیز كنید. و از خوراكیهایی كه برای رفع تشنجات عصبی مفید هستند، بیشتر استفاده كنید، مانند: آب پرتقال، آب نارنج، شبدر، نعناع سبز.برای رفع تشنجات عصبی 20 تا 30 گرم گل خشك تیول را در یك لیتر آب جوش 10 دقیقه دم كرده و صاف كنید. آب آن را با عسل شیرین سازید و روزانه سه فنجان به نوبت بخورید.
* سی گرم ریشهی گل پامچال را در یك لیتر آب 15 دقیقه بجوشانید و آب آن را در طول روز به مرور بخورید.
* پانزده تا سی گرم دانههای رازیانه را بسایید و در یك لیتر آب سرد یك دقیقه بجوشانید و 10 دقیقه آن را دم كنید، سپس صاف كرده آب آن را با عسل شیرین سازید و بعد از هر غذا یك فنجان بنوشید.
* چهل گرم میوهی اَقطی را در نیم لیتر آب یا شیر گرم بپزید و پس از 10 دقیقه جوشیدن، 10 دقیقه دم كنید و آن آب یا شیر را روزی سه فنجان به نوبت در طول روز بنوشید.
* یكصد گرم برگ گلابی را در یك لیتر آب چند دقیقه بجوشانید و 20 دقیقه دم كنید بعد صاف كرده و یك عدد گلابی را با پوست ریز كرده و داخل آن بریزید و روزی یك فنجان آب آن را بنوشید.
* آب جوشاندهی هویج و آب پیاز و آب لیمو را مخلوط كرده و بخورید.
* چهل روز به جای صبحانه انگور فراوان بخورید و تا ظهر هیچ چیز دیگری نخورید.
* 2 عدد برگ سوسنبر تازه را در یك فنجان آب جوش دم كنید، بعد صاف و آب آن را با عسل شیرین كنید و بنوشید.
* سی گرم گل و برگ سیب زمینی را در یك لیتر آب بجوشانید و پس از صاف كردن آب آن را بنوشید.
* اسانس گشنیز را روزی سه تا چهار مرتبه، هر بار یك تا سه قطره روی یك حبه قند بچكانید و پس از هر غذا میل كنید.
منبع مقاله :
حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرةالمعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پانزدهم.