معرفی آفتاب‌گردان و خواص درمانی آن

آفتاب‌گردان انواع مختلفی دارد که مغز دانه انواع آنها سفید است ولی پوست و شکل دانه‌ها با هم متفاوت می‌باشد.

نام علمی:

Helianthus annuus L. نام فرانسه Tournesol و نام انگلیسی آن Sunflower می‌باشد. نام‌های دیگر آن به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، آفتاب‌گردان، گل آفتاب‌گردان، حشیشة القعرب، زهرة الغریب، عبادالشمس، آذریون، طرنشول و آذرگون نامیده شده است.

تیره گیاه:

کاسنی Compositae

نوع گیاه:

بوته

مشخصات ظاهری:

گیاهی است یک ساله با ساقه‌ی راست، کرکدار، خشن، قوی، کمی چوبی و محکم به ارتفاع حدود 2 متر و در بعضی موارد بیشتر، برگ‌های آن منفرد، قلبی شکل، کرکدار، پهن و دندانه‌دار، در بعضی انواع برگ‌ها بدون دندانه، گل‌های آن به شکل طبق با قطری حدود 50 سانتی‌متر، دور طبق را زبانه‌های زرد فراگرفته و حاوی گلهای ریزِ فراوان در سطح طبق می‌باشد که بعداً به میوه (تخم آفتاب‌گردان) مبدل می‌شوند و پس از خشک شدن طبق و ریختنِ گل‌ها دانه‌های آن (تخم آفتاب‌گردان) که اغلب سیاه رنگ می‌باشند ظاهر می‌شوند.

طبیعت:

طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت آن گرم و خشک است.

رویش جغرافیایی:

در اغلب کشورها و در ایران نیز به صورت گسترده کاشته می‌شود.

ترکیبات شیمیایی گلِ آفتاب‌گردان:

نوعی هتروزید، آنتوسیانین، یک رزین، تانن، کوئرستین، اسید سولانتیک، بتائین و کولین در آن تشخیص داده شده است.

ترکیبات شیمیایی و مواد غذایی موجود در تخم آفتاب‌گردان:

لیستین، کلسترین، اسیدهای آلی، آلبومین، گلبولین، ادستین، آرژینین، فیتین، ساکارز، بتائین، اسید هلیانتیک، اسید هلیان تانیک، فنولازولیپاز در آن مشخص شده است. مواد غذایی موجود در تخم آفتاب‌گردان عبارتست از کالری، چربی تام، چربی اشباع نشده، چربی اشباع نشده چند ظرفیتی، چربی نیمه اشباع، کربوهیدرات، پروتئین، فیبر غذایی، نمک طعام، کلسیم، آهن، منیزیم، روی و مس.

ترکیبات شیمیایی روغن تخم آفتاب‌گردان:

لینولئین، اولئین، پالمیتین، استئارین، آرشیدین و لینیوسرین در آن یافت شده است. در ضمن ویتامین‌های E, D, A نیز در آن وجود دارد.

ترکیبات شیمیایی برگِ آفتاب‌گردان:

کاروتن، لوتئین و مواد ازته در آن تشخیص داده شده است.

بخش مورد استفاده:

تمام قسمت‌های گیاه.

نحوه مصرف:

معمولاً تخم آفتاب‌گردان مصرف خوراکی داشته و در صنایع غذایی و روغن‌کشی نیز کاربرد وسیعی دارد. در طب سنتی گل، برگ، ریشه و مغز ساقه‌ی گیاه را به صورت دم کرده یا جوشانده استفاده می‌کنند و برای درمان بیماری‌ها نحوه و مقدار مصرف آنها را پزشک تشخیص داده و تجویز می‌کند. در ضمن بعد از روغن‌گیری از تخم آفتاب‌گردان تفاله‌ای به دست می‌آید که به آن کنجاله می‌گویند و مصرف دامی دارد.

خواص درمانی تخمِ آفتاب‌گردان:

مقوی و خلط‌آور، مدر و تقویت کننده معده و کبد، آرام‌بخش و نرم کننه سینه، شیرافزا و مغذی، ضد التهاب و ضد میکروب، دفع کننده سنگ کلیه و بازکننده عروق کرونر، رفع کننده اختلالات گردش خون و کاهنده چربی خون، تنظیم کننده کلسترول و مسکن سرفه‌های مقاوم می‌باشد. در ضمن برای بیماری‌های برونشیت، لارنژیت، سرماخوردگی، افزایش بینائی، سرفه‌های مقاوم، اسهال خونی، تصلب شرائین و فشار خون بالا نیز مفید است. در استعمال خارجی ضماد آن التیام‌بخش زخم‌ها می‌باشد.

خواص درمانی گلِ آفتاب‌گردان:

برطرف کننده بیماری‌های ششی، تقویت کننده معده، ضد استسقاء (آب آوردن بدن)، مسکن درد مفاصل و برای نقرس، سرگیجه، درد سیاتیک و ورم صورت مفید است.

خواص درمانی برگ و ساقه‌ی آفتاب‌گردان:

برگ آفتاب‌گردان کاهنده فشار خون، تقویت کننده معده و مسکن درد مفاصل می‌باشد و برای برونشیت، نقرس و درد سیاتیک نیز مفید است. در ضمن دم کرده مغز ساقه‌ی آفتاب‌گردان خارج کننده سنگ کلیه و برای زنگ زدن گوش مؤثر است.

تذکّر:

دم کرده برگ‌های تازه آفتاب‌گردان بازکننده قاعدگی بوده و سبب سقط جنین نیز می‌شود (خوردن نصف استکان) بنابراین برای باز شدن قاعدگی باید با پزشک مشورت گردد.
منبع مقاله :
صانعی، صمصام؛ (1395)، طبّ الصمصام -آشنایی با بیش از 400 نوع از گیاهان دارویی- (جلد دوم)، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ اول.