نویسنده: احمد حاجی شریفی
چگونه دچار سرماخوردگی می‌شویم؟
افراد تمرین داده نشده و ناورزیده یعنی کسانی که به تغییرات و نوسانات شدید درجه‌ی حرارت و خنک کردن بدن با آب سرد عادت نکرده‌اند، غالباً دچار سرماخوردگی می‌شوند. معمولاً در اثر تحریکات حاصل از تغییر درجه حرارت و سرمای ناگهانی، مقاومت غشاهای مخاطی بینی، حنجره و ریه در برابر عوامل عفونیِ ویروسِ سرماخوردگی که غالباً در محیط حضور دارند کاهش می‌یابد و به عبارت دیگر به علت عدم ورزیدگی و عدم توانایی نیروی دفاعی بدن در برابر تحریکات حاصل از سرما، موازنه و تعادل به نفع ویروس و میکروب‌ها برهم می‌خورد و این نوع موجودات به شدت فعال شده و رشد و نمو می‌کنند، در این حالت رگ‌های خونی واکنش نشان داده و غشای مخاطی در قسمت‌های فوقانی مجرای تنفسی دچار التهاب همراه با افزایش ترشح (1) می‌گردند که به وضعیت فوق زکام گفته می‌شود. خوراکی‌هایی که با مصرف آن‌ها پیش‌گیری از سرماخوردگی می‌شود عبارتند از: سیر، پیاز، پرتقال، لیمو، شیر، پنیر، کلم، کرفس، مغز گردو، مغز بادام، مغز فندق، مغز پسته و خرما. ضمناً می‌توانید به عنوان صبحانه، نان و پنیر با خرما و مغز گردو بخورید و روزی یک مرتبه شربت آب لیمو بنوشید (در صورت لزوم از لیموی تازه و شیرینی آن را عسل استفاده کنید.) عارضه‌ی سرماخوردگی غالباً در اوایل بهار و در اواخر پاییز یعنی در ایامی که میزان حرارت و رطوبت هوا به طور ناگهانی تغییر می‌کند، در بین مردم افزایش می‌یابد. اما اگر درجه حرارت، به تدریج کاهش یابد و یا اگر افزایش درجه حرارت تدریجی و طی مدت نسبتاً طولانی مدت صورت بگیرد، معمولاً مکانیسم‌های تنظیم کننده‌ی حرارت در بدن به همراهی عوامل دفاعی آمادگی یافته و بدن را در مقابل سرماخوردگی حفظ می‌کنند. بدیهی است که بدن افراد به اصطلاح آب دیده یا عادت داده شده می‌تواند نوسانات شدید درجه حرارت را هم خیلی بهتر از دیگران تحمل کند. به عبارت دیگر قوای دفاعی بدن، در افراد عادت داده شده خیلی زود و به فوریت آماده‌ی دفاع و مبارزه می‌شود و اجازه نمی‌دهد که تحریکات حاصل از سرما، مواضع مخصوص در بدن را به نفع عوامل عفونی، ضعیف و مهیا سازد. در این صورت میکروب‌ها و عوامل سرماخوردگی، نخواهند توانست بر مخاط مجاری تنفسی غلبه یافته و باعث بروز بیماری سرماخوردگی گردند.باید بدانیم از نظر تشریحی، سطح داخلی بینی از یک لایه یا از یک غشاء مخاطی، حاوی غدد ترشحی پوشیده شده است، که دائماً موادی از نوع موکوپروتئین ترشح می‌نماید. در عمل این بافت مخاطی در بینی که دارای اعصاب بویایی نیز هستند، علاوه بر تأمین احساس بوهای مختلف باعث می‌گردند که هوای تنفسی انسان یا هوای دم که از مجاورت آن عبور می‌کند، قبل از رسیدن به ریه‌ها، گرم و مرطوب شود. علاوه بر آن، مواد خارجی موجود در هوای تنفسی شامل ذرات گرد وغبار، باکتری‌ها و غیره در این محل متوقف شده و به تدریج همراه با ترشحات مخاطی بینی، به سمت حلق برده می‌شود. لازم به ذکر است که در ساختمان بافت مخاطی بینی مژک‌های به خصوصی نیز موجود هستند که حرکات موجی و مداوم همین مژک‌ها، باعث می‌گردد ترشحات مخاطی ذکر شده، همراه با ذرات خارجی به سمت حلق برده شده و در آن جا یا بلعیده شوند و یا این که از راه دهان به خارج دفع شوند.
چون حرکات این نوع مژک‌ها یکی از مکانیسم‌های دفاعی بدن است، لذا هرگز نباید در مصرف داروهایی که سبب اختلال در حرکات آن‌ها می‌شوند افراط کرد. مواد روغنی، به ویژه روغن‌های معدنی و هم چنین مصرف بیش از حد داروهای ضد احتقان یا ضد گرفتگی بینی، به طور موضعی، باعث می‌شوند که حرکات طبیعی این مژک‌ها مختل شود. به طور کلی تحریک اعصاب پاراسمپاتیک، باعث پرخونی و انبساط مویرگهای مخاطی بینی شده و در نتیجه باعث تنگ شدن و گرفتگی مجاری بینی و مشکل شدن عمل تنفس می‌شود.
لازم به ذکر است که نشانی‌های سرماخوردگی کم و بیش با نشانی‌های آنژین و یا گلودرد استوپتوکوکی، آنفلوانزا، آلرژی یا حساسیت زیاد، نسبت به گرده‌ی گیاهان و ذرات مواد مختلف و سرخک (قبل از ظاهر شدن دانه‌های سرخ در پوست) شبیه هستند. در سرماخوردگی، نشانی‌هایی که ممکن است جلب توجه کند عبارتند از: احساس کسالت (بی‌حالی، بی‌اشتهایی و کم‌قوتی). آب‌ریزی از بینی احتقان یا گرفتگی بینی، گلودرد و یا خشکی گلو، افزایش ترشحات در قسمت عقب بینی یا افزایش ترشحات بینی که وارد حلق شده و باعث تحریک و التهاب نسوج مجاور می‌شوند، سردرد، سرفه، عطسه، دردهای عضلات و احساس تب، سوزش چشم‌ها و التهاب حنجره که باعث گرفتگی صدا می‌شود.
علت گرفتگی بینی و افزایش ترشحات آن
مویرگهای موجود در غشاء مخاط بینی، در اثر سرماخوردگی و یا احتمالاً در اثر بعضی دیگر از بیماری‌ها و یا به علت تحریک عصب پاراسمپاتیک، منبسط یا متورم می‌شوند. انبساط یا حجیم شدن مویرگها نیز، سبب جمع شدن خون در غشاء مخاطی بینی می‌شود به حدی که غشاء مخاطی بینی، که مویرگهای آن پر از خون شده‌اند متورم شده و سبب تنگی و گرفتگی مجاری بینی می‌شوند به طوری که عبور هوا جهت تنفس، به سختی انجام می‌گیرد. در حالت ذکر شده مویرگهای موجود در غشاء مخاطی بینی، نه تنها متورم می‌شوند، بلکه به نسبت زیادی نفوذپذیر گردیده و مایعات موجود در خون از مویرگها به خارج نفوذ می‌کنند و وارد غشاء مخاطی بینی می‌شوند. مایعات فوق‌الذکر، ماده‌ی اصلی تشکیل دهنده‌ی آبریزش بینی می‌باشند. هم زمان با موضوع مذکور، ترشحات غدد مخاطی بینی نیز افزایش می‌یابد.بیشتر بخوانید:رفع سرماخوردگی با آب درمانی
پیش‌گیری از سرماخوردگی:
خوراکی‌هایی که با مصرف آن‌ها پیش‌گیری از سرماخوردگی می‌شود عبارتند از: سیر، پیاز، پرتقال، لیمو، شیر، پنیر، کلم، کرفس، مغز گردو، مغز بادام، مغز فندق، مغز پسته و خرما. ضمناً می‌توانید به عنوان صبحانه، نان و پنیر با خرما و مغز گردو بخورید و روزی یک مرتبه شربت آب لیمو بنوشید (در صورت لزوم از لیموی تازه و شیرینی آن را عسل استفاده کنید.)درمان سرماخوردگی
خوراکی‌هایی که مصرف آن سرماخوردگی را درمان می‌کنند عبارتند از: آب پرتقال، آب لیموشیرین با شکر، آب سیب درختی قرمز، شربت شلغم، شلغم پخته، شیر، برنج، شیر برنج، کلم، شاهی، اسفناج، سیر، پیاز، کرفس و لوبیا.برای درمان سرماخوردگی می‌توانید گل گاوزبان، سنبل‌الطیب و لیموعمانی را مخلوط دم کنید بعد آب آن را شیرین ساخته و بنوشید.
* آب شلغم را در گلو خوب غرغره نموده و میل کنید.
*پنجاه گرم برگ درخت فندق یا پوست فندق را در یک لیتر آب سرد ریخته و 5 دقیقه بجوشانید. بعد صاف کنید، سپس آب آن را شیرین ساخته و در طول روز هر 3 ساعت یک فنجان بنوشید.
* دو عدد برگ تازه‌ی سوسنبر را در یک فنجان آب جوش انداخته و پس از 15 دقیقه آب آن را با عسل شیرین کنید و بنوشید و روزی سه مرتبه تکرار کنید.
* یک یا دو قاشق عسل را در یک لیوان آب جوش حل کنید، بعد یک قاشق آب لیمو اضافه کرده و گرم بنوشید.
* عرق گل لادن را با لعاب به دانه، شربت بنفشه و آب جوشانده‌ی ریشه‌ی کاسنی مخلوط کنید و روزی سه مرتبه، هربار یک فنجان بنوشید.
بیشتر بخوانید:مدت زمان بهبود سرماخوردگی چقدر است؟
سرماخوردگی همراه با تب:
اگر سرماخوردگی با تب همراه باشد؛ باید تخم کاسنی، ریشه‌ی کاسنی، بادرنجبویه، گل نیلوفر، خارخاسک و مغز ناخنک از هرکدام 15 گرم را با هم مخلوط کرده و شش قسمت کنید و روزی یک قسمت از آن را بجوشانید، بعد آب آن را صاف و شیرین کرده و در طول روز بنوشید.پی‌نوشت‌ها:
1.Catarrh
منبع مقاله :حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرة المعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پازدهم.
