نویسنده: صمصام صانعی
نام علمی:
Oryza sativa L.، نام فرانسه Riz و نام انگلیسی آن Rice می‌باشد. نام‌های دیگر آن به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، برنج، اُرُز و رز نامیده شده است.تیره گیاه:
گندمیان Gramineaeنوع گیاه:
بوتهمشخصات ظاهری:
گیاهی است علفی و یک ساله با ساقه‌ای به ارتفاع حدود یک متر گاهی موارد بیشتر، ساقه گیاه راست و گره‌دار و برگ‌های آن به رنگ سبز روشن، باریک، دراز و نوک تیز می‌باشند. در اطراف ساقه، گل دهنده، گل‌های آن به صورت سنبلک‌های دم کوتاه و سنبله میوه‌اش به شکل خوشه و محتوای خوشه‌ها تعداد زیادی میوه (دانه - شلتوک) می‌باشد.طبیعت:
حکمای طب سنتی درباره طبیعت برنج نظرات مختلفی دارند عده‌ای طبیعت آن را کمی گرم، عده‌ای کمی سرد و عده‌ای نیز معتدل می‌دانند ولی بهر حال از نظر تری و خشکی آن را خشک می‌دانند.رویش جغرافیایی:
در نواحی گرم و پر آب سراسر کشورها خصوصاً هند، چین، اندونزی، آمریکا، برزیل، مصر و اروپا و در ایران انواع آن در نواحی گرم، مرطوب و پر آب استان‌های شمالی، خوزستان، فارس و اصفهان کاشته می‌شود.ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در برنج:
آب، پروتئین، مواد چرب، هیدرات‌های کربن، کلسیم، فسفر، آهن، سدیم، پتاسیم، تیامین، رایبوفلاوین، نیاسین، انرژی و ویتامین‌های B3, B2, B1 در آن مشخص شده است.بیشتر بخوانید: برنج پرمصرف ترین خوراکی جهان
بخش مورد استفاده:
دانه (برنج پاک شده)نحوه مصرف:
معمولاً دانه‌ی برنج را به صورت پخته استفاده می‌کنند. در ضمن به صورت پودر شده در صنایع غذایی، شیرینی‌سازی و صنایع مختلف دیگری نیز کاربرد دارد.خواص درمانی برنج:
دارای مواد غذایی فراوان و چاق کننده، به تأخیر انداختن رشد سرطان‌ها و کاهنده خطر ابتلا به سرطان معده، تقویت کننده بدن و قوه باه، قطع کننده اسهال صفراوی و مقوی معده و روده، افزاینده تولید اسپرم و برطرف کننده امراض کلیوی و مثانه، سریع الهضم و شیرافزا، بهترین غذا برای دوران نقاهت و خنک کننده، کاهنده فشارخون و ادرارآور، از بین برنده مالیخولیا و شفاف کننده صورت، خواب‌آور و برطرف کننده تشنگی، آرام کننده تحریکات معده و روده و ضد التهابات عصبی می‌باشد. در ضمن برای بیماری‌های کبدی، نقرس، روماتیسم، بری‌بری، استفراغ‌های خونی، ادرار کردن دردناک، تب و سوء تغذیه نیز مفید است. دانه برنج در صورت ماندن زیاد در انبار خواص غذایی خود را تا حدودی از دست می‌دهد.خواص درمانی آب برنج:
خنک کننده، ادرارآور، افزاینده اسپرم و مفید برای استفراغ‌های خونی، خونریزی از بینی و التهابات روده‌ای است. در ضمن غذای بسیار مناسبی برای اطفال شیرخوار و بندآورنده اسهال اطفال نیز می‌باشد. دم کرده رعشه تقویت کننده پیاز مو و سرشار از ویتامین B1 می‌باشد و برای رشد و نمو موها بسیار مفید است. افرادی که بدن پرمویی دارند باید از استفاده آن پرهیز کنند زیرا سبب رویش موهای زائد دیگر قسمت‌های بدن نیز می‌گردد. برنج پخته شده به صورت آب‌کش کمتر از برنج پخته شده به صورت دم‌پخت چاق کننده است و افراد چاق باید در صورت تمایل به استفاده از برنج به صورت آبکشی شده و پلویی و به مقدار کم استفاده کنند. بهترین روش برای استفاده از آب برنج پخته شده، مخلوط شده با شیر است که برای اطفال و افراد لاغر، کم‌بنیه و ضعیف مفید می‌باشد. آب برنج خیسانده شده، قطع کننده قاعدگی طولانی مدت است.خواص درمانی آرد برنج:
به صورت ضماد نرم کننده پوست و پودر الک شده آرد برنج ترکیب شده با مقداری نشاسته گندم و اضافه کردن کمی شیر به آن به صورت ماسک، شفاف کننده صورت و برطرف کننده التهاب پوستی می‌باشد. استفاده از گرد پودر برنج به صورت بالا کشیدن از راه بینی، بندآورنده خون دماغ است. در ضمن آرد برنج مقوی و مغذی، رفع کننده دل درد و زخم روده نیز می‌باشد. آرد برنج الک شده پخته شده با شیر (فرنی) یکی از غذاهای سهل‌الهضم، مقوی و مغذی برای اطفال، اشخاص لاغر و ضعیف است. لازم به تذکر است زیاده‌روی در مصرف آرد برنج فرد را به بیماری بری بری مبتلا می‌سازد.تذکر:
زیاده‌روی در مصرف برنج همراه با نمک اشخاص را بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان قرار می‌دهد و اشخاصی که به بیماری قند، یبوست، کولیت، ناراحتی‌ای دستگاه گوارش، جوش‌های صورت و بدن و به چاقی مبتلا هستند باید کم نمک و در صورت امکان به مقدار خیلی کم مصرف نمایند. افرادی که از برنج بیشتر استفاده می‌کنند و کم‌تحرک می‌باشند به چاقی مبتلا شده و باعث بزرگ شدن شکم و پهلو در آنها می‌شود. کوچک کردن شکم و پهلو داروی خاصی ندارد و اشخاص باید برنج را از سبد غذایی خود تقریباً حذف کنند، با ورزش، سوزاندن کالری و برطرف کردن یبوست تا حدودی می‌توان به نتیجه رسید. استفاده نکردن از برنج باید با نظر پزشک انجام گیرد تا جایگزین نشاسته و مواد غذایی لازمه بدن را پزشک با توجه به وضعیت شخص تشخیص داده و تجویز کند.سبوس برنج
قشر خارجی برنج عاری از پوسته‌ی سخت، ضمن سفید کردن برنج در دستگاه‌های مخصوص از آن جدا می‌گردد و با این عمل سبوس برنج به دست می‌آید.خواص درمانی:
جلوگیری کننده از تشکیل سنگ‌های کلسیمی در کلیه، ضد ریزش مو، برطرف کننده التهابات عصبی، جلوگیری کننده از پیری زودرس، حفظ کننده جوانی، افزاینده طول عمر و برای افراد لاغر و ضعیف بسیار مفید می‌باشد. در ضمن سرشار از ویتامین‌های PP, H, B است.رعشه‌ی برنج
میوه گیاه برنج را که یک دانه در آن قرار دارد شلتوک (برنج آسیاب نشده) می‌نامند و پوست خارجی برنج آسیاب شده را رعشه می‌گویند.خواص درمانی:
دم کرده رعشه تقویت کننده پیاز مو و سرشار از ویتامین B1 می‌باشد و برای رشد و نمو موها بسیار مفید است. افرادی که بدن پرمویی دارند باید از استفاده آن پرهیز کنند زیرا سبب رویش موهای زائد دیگر قسمت‌های بدن نیز می‌گردد.منبع مقاله :
صانعی، صمصام؛ (1395)، طبّ الصمصام -آشنایی با بیش از 400 نوع از گیاهان دارویی- (جلد دوم)، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ اول.
