حجّار نجفی؛ فقیهی روشن‌بین و شاعری توانا

شیخ مهدی (1318-1358 ق) فرزند داوود بن سلمان بن داوود، فقیه، ادیب و شاعر متعهد و مشهور شیعی. جدّ اعلای وی داوود، از سنّیان ساکن سواحل نهر فرات بود. اما پسرش سلمان در سفری که به کربلا رفت، به تشیع گرایش پیدا کرد و شیعه شد. داوود پسر سلیمان و پدر شیخ مهدی حجّار، از کربلا به «حیره» منتقل و در آنجا ساکن شد. شیخ مهدی در حیره متولد شد و بعدها به همراه پدر به کوفه کوچید. از ده سالگی به نجف اشرف آمد و به خواندن دروس مقدماتی و ادبی مشغول شد. سپس به تحصیل فقه و اصول و دیگر معارف دینی پرداخت. سطح عالی فقه و اصول را از شیخ احمد کاشف‌الغطاء و میرزا محمد حسین نائینی آموخت و در کلام و حکمت از شاگردان شیخ محمد جواد بلاغی بود. از دوران تحصیل، ادبیات و اصول را برای طلاب جوان تدریس می‌کرد. حجّار از پانزده سالگی شعر می‌سرود. عالمی اندشمند، فقیهی روشن‌بین و شاعری توانا و پر احساس بود. در اشعارش همواره از زعمای اصلاحگر شیعه همچون مرحوم سید محسن امید صاحب اعیان‌الشیعه و شیخ محمد حسین کاشف‌الغطاء طرفداری می‌کرد و متحجّران و خرافه‌پرستان را سرزنش می‌نمود. حجّار فرصت بیشتری نیافت تا اندیشه‌هایش بیش از پیش شکوفاتر شود و به بار بنشیند و در چهل سالگی بر اثر یک بیماری سخت، وفات کرد و پیکرش در گورستان وادی السلام نجف مدفون شد. او در موضوعات و قالبهای مختلفی شعر سروده است. شعرش روان، فاخر، پرصلابت و آراسته به انواع صنایع لفظی و معنوی و دارای معانی رنگین و تصاویری زیباست. مشهورترین شعر حجّار، قصیده‌ی بلند میمیّه‌ی «البلاغ المبین» در عقاید مذهب شیعه است. این قصیده‌ی کم نظیر 316 بیت دارد و از عالی‌ترین آثار منظوم شیعی است که در قرن چهاردهم سروده شده است. شاعر، این چکامه‌ی درخشان را با یک تشبیب عرفانی شروع کرده و پس از تخلص، به این موضوعات پرداخته است؛ ارزش و اهمیت دین، مضرّات جهل و وجوب دانش‌اندوزی، خدا، طبیعت، ماده، واجب‌الوجود، علم و حکمت خداوندی، نفس، عدل، شرائط نبوّت، معجزات رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)، قرآن کریم، امامت، امامت امام علی و یازده امام معصوم (علیه السلام) از نسل او و مساله‌ی معاد. شاعر در این قصیده با الفاظی اندک و شاعرانه و جملاتی موجز و موزون، معانی بسیار عمیق و گسترده‌ای را بیان کرده است. این شعر ماندگار، در جهان عرب به ویژه شیعه، از شهرت و اعتبار به سزایی برخوردار است و برای اولین بار در 1344 ق - که شاعر 26 ساله بود - در نجف و بیروت چاپ شد و با استقبال بی‌نظیری روبرو گردید و جوان بودنِ شاعر این شعر پخته و عظیم، بیش از هر چیز، موجب شگفتی می‌شد. قصیده‌ی بلاغ مبین با این بیت آغاز می‌شود:

یادارهم بین منی و العلم *** حیتک و سمیاً غوادی الدّیم

و به این بیت ختم می‌شود:

فاعمل هدیت للمعاد و الجزا *** وابدأ له بالصالحات و اختم

حجّار علاوه بر قصیده‌ی بلاغ مبین، ارجوزه‌ای در قالب مثنوی تحت عنوان «فوزالدارین فی نقض العهدین» دارد که در آن به رد انجیل و تورات تحریف شده‌ی موجود پرداخته و به تهمتهایی که در آن دو به ساحت مقدس بعضی از انبیا نسبت داده شده، جواب داده است. اثر دیگر حجّار نجفی شیعة الهدی است که در آن به رد کتاب الوشیعة موسی جارالهی پرداخته است.
کتابنامه:
البلاغ المبین؛ شعراء‌الغری، 206/12؛ الذریعة، تحت عناوین فوق؛ اعیان‌الشیعه، 147/10؛ معارف الرجال، 159.