معرفی کتاب «الحُجَّة» کتابی در علم قرائت قرآن مجید

کتابی در علم قرائت قرآن مجید به زبان عربی، نوشته‌ی دانشمند فقیه نحوی شیعی ایرانی نژاد ابوعلی حسن بن احمد فارسی (م 277 ق). وی در دوره‌ی فرمانروایی بویهیان ایرانی شیعی مذهب بر امپراتوری عرب می‌زیست و در این روزگار، دانشهای عربی و اسلامی در اوج شکوفایی آن بود. ابوعلی فارسی کتاب الحجة را به نام عضدالدوله‌ی دیلمی نگاشته و بدو تقدیم کرده است. برخی از مورخان که عقاید شیعی او را خوش نمی‌داشته‌اند، از وی به عنوان «معتزلی» نام برده‌اند واین تهمتی است که روزگارهای دراز بر شیعیان امامی می‌زدند. ابوعلی پژوهشگری بی‌نظیر بود و عقاید گوناگون را در آثار خود بی‌کم و کاست می‌آورد و بی‌آنکه به رد و ایراد آنها بپردازد، همه را به درستی و امانت ثبت می‌کرد. شیوه‌ی او در کتاب الحجة نیز چنین است. وی درباره‌ی آیات قرآن مجید، نخست قرائتهای گوناگون را یاد می‌کند و هر یک را با دلایل نحوی تطبیق می‌دهد و سپس به شرح عقاید تفسیریِ مترتّب بر هر قرائت می‌پردازد و آن گاه رأی برگزیده‌ی خود را می‌گوید و دلایل نحوی آن و نتایج تفسیری‌اش را بیان می‌دارد. وی در شرح قرائتهای گوناگون و آرای نحویان و مذاهب تفسیری، از استادان بی‌مانند روزگار خویش است و این حقیقتی است که از پی‌جویی و پژوهشهای ژرف و گسترده‌ی او در وجوه مختلف آیات و روایات به خوبی بر می‌آید. در زمان ابوعلی فارسی هنوز این یگانگی کنونی در قرائت قرآن مجید استوار نشده بود. حجازیان به قرائت نافع و ابن کثیر قرآن می‌خواندند، شامیان به قرائت ابن عامر و عراقیان به قرائت عاصم و حمزه و کسایی و ابوعمرو. ابوعلی فارسی از این میان پیرو قرائت ابوعمر و بصری بود و از این روست که دیده می‌شود، پس از یاد کردن قرائتهای گوناگون، به گونه‌ای ملایم به سوی قرائت وی می‌گراید. نام کامل این کتاب، الحجة فی علل القرائات السبع است. در این کتاب، از اشعار و امثال عربی و گفتارهای نحویان و ادیبان و بزرگان معانی و بیان (در حدود وسعت این علم در آن زمان) استشهاد بسیار می‌کند. خواننده‌ی این کتاب را از آن سود فراوان در صرف و نحو و کتابت (رسم الخط) عربی به دست می‌آید. کتاب الحجة به سال 1385 ق به تحقیق و تصحیح علی نجدی ناصف، دکتر عبدالحلیم نجار، دکتر عبدالفتاح شبلی و ویراستاری محمد علی نجار در دو جلد در قاهره به چاپ رسیده است. کتاب دارای پیشگفتار، حواشی و فهارس سودمند تصحیح کنندگان است.

بیشتر بخوانید: کتابشناسى تاریخ قرآن

کتابنامه :
الذریعة، 256/6؛ الحجة فی علل القراآتِ السبع.

منبع مقاله :
گروه نویسندگان، (1391)، دائرةالمعارف تشیع (جلد ششم)، تهران: انتشارات حکمت، چاپ اول.