الحدود و الدیات دو باب از ابواب فقه

نامی عمومی برای کتابهایی که در دو باب از ابواب فقه نوشته می‌شود. در کتابهای حدود از کیفرهای بدنی در برابر انجام دادن کارهایی مخالف احکام اسلامی بحث می‌شود که بر انجام دهنده‌ی آن وارد می‌آید و از تازیانه زدن تا اعدام را فرا می‌گیرد. در کتابهای دیات از تاوانهای مالی نیز بحث می‌شود که در برابر وارد آوردن آسیبهای بدنی به دیگران، در صورت عمدی نبودن گرفته می‌شود زیرا اگر آسیب زدن به دیگری از روی عمد باشد، فرد آسیب دیده به صراحت قرآن مجید (بقره، 178، 179، 194؛ مائده، 45) حق دارد انتقام بگیرد و آسیبی جانی به اندازه‌ی آن بر آسیب زننده وارد آورده و این موضوع در باب قصاص بحث می‌شود. مسأله‌ی حدود و دیات در همه‌ی کتابهای فقهی بحث می‌گردد و معمولاً آخرین باب است که هر کتاب فقهی بدان پایان می‌پذیرد. محدثان شیعه از دیرباز به ویژه از روزگار حضرت امام محمد باقر (علیه السلام) و امام جعفر صادق (علیه السلام) که زمان شکوفایی فقه و حدیث شیعه بود، به نوشتن کتابهایی مفصل در این زمینه پرداختند. برخی از متأخران که در این زمینه دست به تألیف جداگانه زده‌اند، بدین گونه‌اند: 1) علامه محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، (م 1110 ق). کتاب او دارای دو بخش و هر بخش دارای چند باب و هر بابی شامل چند فصل است. وی در 1102 ق از نگارش آن فراغت یافته است. این کتاب فارسی است و به سال 1262 ق در لکنهو به چاپ رسیده است؛ 2) آقا محمدهادی بن ملا محمد صالح بن احمد مازندرانی (م 1120 ق). او خواهرزاده‌ی علامه‌ی مجلسی است. کتاب او دارای سه مقدمه، چندین فصل و خاتمه است. نسخه‌هایی از آن در کتابخانه‌ی «تهرانی» در سامراء و کتابخانه‌ی سید محمد واعظ اصفهانی در کاظمین موجود است؛ 3) سید عبدالله بن محسن، برادر سید حسن مدرس اصفهانی (م 1273 ق)؛ 4) سید میرزا عسکری بن میرزا هدایت‌الله رضوی مشهدی (م 1280ق). وی کتاب خویش در این زمینه را به فرمان محمدشاه قاجار نوشته و بدو تقدیم کرده است؛ 5) شیخ محمدجعفربن محمد ابراهیم کلباسی اصفهانی (م 1292ق) وی در این زمینه دو کتاب جداگانه به زبان فارسی نوشته است که نسخه‌های آن در کتابخانه‌ی خانوادگی او موجود است؛ 6) شیخ اسماعیل بن علی نقی ارومی تبریزی (م 1295ق).

بیشتر بخوانید: نظام حقوقی اسلام

کتابنامه :
الذریعة، 295/6؛ فهرست کتابهای چاپی فارسی، 1728/2.

منبع مقاله :
گروه نویسندگان، (1391)، دائرةالمعارف تشیع (جلد ششم)، تهران: انتشارات حکمت، چاپ اول.