تجسم اعمال در روایات

بحث تجسم و حضور اعمال در قیامت و همچنین اینکه کیفر اخروی نفس اعمال است، به تبع قرآن در روایات فریقین هم طرح شده است که به بعضی از آنها اشاره می‌شود:
1. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) خطاب به یکی از صحابه فرمود: همانا به ناچار برای تو همراهی است که با تو دفن می‌شود و تو با او دفن می‌شوی و او زنده است و تو مرده؛ پس اگر او کریم باشد، تو را اکرام می‌کند و اگر پست باشد، تو را به هلاکت می‌کشاند. سپس جز با تو محشور نمی‌شود و تو جز با او محشور نمی‌شوی و جز از او سؤال نمی‌شوی؛ پس او را جز صالح قرار مده؛ پس همانا اگر صالح باشد، به آن انس می‌گیری و اگر فاسد باشد، از چیزی جز آن نمی‌ترسی و آن چیز عمل توست. (1)
جبرئیل درباره‌ی مجازات با نفس عمل خطاب به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: ای محمد! هر آنچه می‌خواهی زندگی کن؛ پس همانا تو میرایی و هر که را می‌خواهی و دوست بدار که همانا تو از او جدا می‌شوی و به هر آنچه می‌خواهی عمل کن؛ چرا که به آن جزا داده خواهی شد. در این روایت پیامبر اسلام به صراحت عمل انسان را قرین و انیس انسان در قبر و عالم برزخ ذکر کرده و معلوم است این صفات بدون تمثل و تجسم عمل امکان‌پذیر نیست.
2. امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: هنگامی که خدا مؤمن را از قبرش بر می‌انگیزاند، با او مثالی را خارج می‌کند که در مقابل او می‌ایستد؛ پس (مؤمن) به او می‌گوید تو کیستی؟ پس او (در جواب) می‌گوید: من خوشحالی‌ای هستم که برای برادر مومنت ایجاد کردی. خداوند عزّوجل من را از آن خلق کرد، نه از شر تو. (2)
در این روایت صریحاً به تبدل و تمثل عمل به صورت مثالی تأکید شده است.
3. وقتی میت در قبر نهاده شد، شخصی برای او تمثل پیدا می‌کند و می‌گوید: ای شخص! ما سه تن بودیم؛ رزق تو بود که با انقطاع آن منقطع شد و اهل تو بودند که تو را رها کردند و از تو روی برگرداندند و من عمل تو بودم؛ پس با تو باقی ماندم و من آسان‌ترین آن سه برای تو بودم. (3)

بیشتر بخوانید: تجسم اعمال در برزخ

در این روایت هم مثل روایت پیشین به تمثل عمل برای شخص میت تصریح شده است.
4. حضرت علی (علیه‌السلام) فرمود: پس هر کس از مؤمنان در این دنیا عملی به اندازه مثقال ذره‌ای از خیر انجام دهد، آن را می‌یابد و هر کس از مؤمنان در این دنیا مثقال ذره‌ای از شر انجام دهد، آن را می‌بیند. (4)
در این حدیث حضرت به حضور تمام اعمال خیر و شر در قیامت تأکید فرموده است.
5. امام سجاد (علیه‌السلام) درباره تجسم اعمال و تبدل عمل به صور ناریه می‌فرماید: و اعمال طوقی در گردن شوند. (5)
6. حضرت علی (علیه‌السلام) درباره‌ی عروج و بالارفتن عمل می‌فرماید: پس عمل کنید، (مادامی که) عمل بالا می‌رود و توبه سود می‌بخشد. (6)
7. جبرئیل درباره‌ی مجازات با نفس عمل خطاب به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: ای محمد! هر آنچه می‌خواهی زندگی کن؛ پس همانا تو میرایی و هر که را می‌خواهی و دوست بدار که همانا تو از او جدا می‌شوی و به هر آنچه می‌خواهی عمل کن؛ چرا که به آن جزا داده خواهی شد. (7)
8. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در روایتی به تبدل و اعمال حسنه به نعم و اشجار بهشتی اشاره می‌کند و می‌فرماید: «الجنة قیعان و ان غراسها سبحان الله و بحمده...». (8)
برای تبیین و آشنایی بیشتر با آرای متفکران در این مورد به نقل بعضی از آنها می‌پردازیم. ابتدا به ذکر نظریاتی می‌پردازیم که تجسم اعمال را از مقوله فعل نفس تبیین و تفسیر کرده‌اند و مفاد و محتوای آن در بیان اقوال معلوم خواهد شد.

نمایش پی نوشت ها:
1. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 3، ص 257؛ ملاصدرا، الاسفار الأربعة، ج 9، ص 294.
2. محمدباقر مجلسی، مرآة العقول، ج 9، ص 95.
3. محمد بن یعقوب کلینی، فروع کافی، ج 3، ص 240، ح 14.
4. عبد علی بن جمعة العروسی الحویزی، تفسیر نور الثقلین، ج 5، ص 650.
5. صحیفه سجادیه، دعای 42.
6. نهج‌البلاغه، خطبه 2/230.
7. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 7، ص 5.
8. روح الله خمینی، شرح چهل حدیث (اربعین حدیث).

منبع مقاله :
گروهی از نویسندگان، (1392) اسلام و مسئله نفس و بدن: مجموعه مقالات، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول.