نگاه به جهان به عنوان سازمان و جمیع مخلوقات ذی نفع سازمان جهانی
چکیده
در نظریه ذی نفعان مدیر سازمان باید بین منافع گروههای مختلف، تعادل و توازن برقرار نمایند؛ به گونه ای که نفع کل سازمان تأمین گردد. مدیر اسلامی بر اساس یافته‌های اسلامی‌تصمیم می‌گیرد. باید توجه داشت که مسئولیت سازمانی یک مسأله سازمانی است که به وظایف سازمان در برابر جامعه مرتبط می‌شود؛ در مقابل مسائل اخلاقی بیشتر به یک سطح فردی مرتبط می‌شود؛ زیرا اخلاق با انسان دوام می‌یابد نه سازمان و هر دو در کنار هم برای موفقیت طولانی مدت سازمان الزامی است. بر اساس فلسفه اسلامی انسان باید سه بعد دنیا، برزخ و آخرت خود را در نظر بگیرد. با توجه به رویکرد اسلامی کل منظومه هستی در حکم سازمانی است که همه ذی نفع این سازمان اند و خداوند مدیر این سازمان جهانی و فراگیر است.
تعداد کلمات 2722/ تخمین زمان مطالعه 14 دقیقه
در نظریه ذی نفعان مدیر سازمان باید بین منافع گروههای مختلف، تعادل و توازن برقرار نمایند؛ به گونه ای که نفع کل سازمان تأمین گردد. مدیر اسلامی بر اساس یافته‌های اسلامی‌تصمیم می‌گیرد. باید توجه داشت که مسئولیت سازمانی یک مسأله سازمانی است که به وظایف سازمان در برابر جامعه مرتبط می‌شود؛ در مقابل مسائل اخلاقی بیشتر به یک سطح فردی مرتبط می‌شود؛ زیرا اخلاق با انسان دوام می‌یابد نه سازمان و هر دو در کنار هم برای موفقیت طولانی مدت سازمان الزامی است. بر اساس فلسفه اسلامی انسان باید سه بعد دنیا، برزخ و آخرت خود را در نظر بگیرد. با توجه به رویکرد اسلامی کل منظومه هستی در حکم سازمانی است که همه ذی نفع این سازمان اند و خداوند مدیر این سازمان جهانی و فراگیر است.
تعداد کلمات 2722/ تخمین زمان مطالعه 14 دقیقه
مقدمه
مدیران باید بین منافع گروههای مختلف، تعادل و توازن برقرار نمایند؛ به گونه ای که نفع کل سازمان تأمین گردد. چه بسا چیزی را مدیر برای گروهی خیر میداند، ولی از نظر خداوند سبحان شرّ باشد؛ لذا مدیر اسلامی بر اساس یافته‌های اسلامی‌تصمیم می‌گیرد. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «جهاد در راه خدا برایتان مقرر شده، در حالی که برایتان ناخوشایند است؛ چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال آنکه خیر شما در آن است، و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آنکه شر شما در آن است و خدا میداند و شما نمیدانید.[1]» گروههای ذی‌نفع هم باید ائتلاف تشکیل دهند تا بر سازمان اعمال نفوذ نمایند؛ مثلا:
مشتریان و عرضه کنندگان تشکیل دهنده: عوامل تکنولوژی
رقبا و مؤسسات مالی تشکیل دهنده: عوامل اجتماعی
دولت و گروههای ذی‌نفع خاص تشکیل دهنده: عوامل سیاسی
رسانه‌های ارتباط جمعی و اتحادیه کارگری: عوامل اقتصادی
محیط، موجودات غیرمادی، سائل و محروم: عوامل غیررسمی
بحث محوری در اخلاقیات و نیز مسئولیت اجتماعی، مفهوم ذی‌نفعان است. هرچند اخلاقیات و مسئولیت اجتماعی ارتباط تنگاتنگی با هم دارند، اما باید مستقل در نظر گرفته شوند. مسئولیت سازمانی یک مسأله سازمانی است که به وظایف سازمان در برابر جامعه مرتبط می‌شود؛ در مقابل مسائل اخلاقی بیشتر به یک سطح فردی مرتبط می‌شود؛ زیرا اخلاق با انسان دوام می‌یابد نه سازمان؛ با وجود این هر دو عناوین مهمی هستند که برای موفقیت طولانی مدت سازمان الزامات مهم دارند.[2]
اگر ذی‌نفعان سازمان مزایای خود را دریافت نکنند، ممکن است حمایت خود را از سازمان دریغ کنند. مدیران، گروه ذی‌نفعی هستند که تعیین می‌کنند سازمان چه اهدافی را تبعیت کند که بیشترین نفع را برای ذی‌نفعان داشته باشد و چگونه اثربخش ترین بهره را از منابع ببرند تا به اهداف خود دست یابند؛ به این منظور مدیران باید به طور مستمر منافع ذی‌نفعان را دستکاری کنند و تعارضات بین منافع را برطرف کنند. تصمیمات مدیریتی که ممکن است به نفع بعضی و به ضرر بعضی دیگر باشد، نیازمند اخلاق است.[3]
مشتریان و عرضه کنندگان تشکیل دهنده: عوامل تکنولوژی
رقبا و مؤسسات مالی تشکیل دهنده: عوامل اجتماعی
دولت و گروههای ذی‌نفع خاص تشکیل دهنده: عوامل سیاسی
رسانه‌های ارتباط جمعی و اتحادیه کارگری: عوامل اقتصادی
محیط، موجودات غیرمادی، سائل و محروم: عوامل غیررسمی
بحث محوری در اخلاقیات و نیز مسئولیت اجتماعی، مفهوم ذی‌نفعان است. هرچند اخلاقیات و مسئولیت اجتماعی ارتباط تنگاتنگی با هم دارند، اما باید مستقل در نظر گرفته شوند. مسئولیت سازمانی یک مسأله سازمانی است که به وظایف سازمان در برابر جامعه مرتبط می‌شود؛ در مقابل مسائل اخلاقی بیشتر به یک سطح فردی مرتبط می‌شود؛ زیرا اخلاق با انسان دوام می‌یابد نه سازمان؛ با وجود این هر دو عناوین مهمی هستند که برای موفقیت طولانی مدت سازمان الزامات مهم دارند.[2]
اگر ذی‌نفعان سازمان مزایای خود را دریافت نکنند، ممکن است حمایت خود را از سازمان دریغ کنند. مدیران، گروه ذی‌نفعی هستند که تعیین می‌کنند سازمان چه اهدافی را تبعیت کند که بیشترین نفع را برای ذی‌نفعان داشته باشد و چگونه اثربخش ترین بهره را از منابع ببرند تا به اهداف خود دست یابند؛ به این منظور مدیران باید به طور مستمر منافع ذی‌نفعان را دستکاری کنند و تعارضات بین منافع را برطرف کنند. تصمیمات مدیریتی که ممکن است به نفع بعضی و به ضرر بعضی دیگر باشد، نیازمند اخلاق است.[3]
مبانی اسلامی و نظریه ذی‌نفعان
بر اساس مبنای فلسفه اسلامی، انسان سیاستگذار و مدیر دنیا، برزخ و قیامت خود است.[4] او باید به طرزی زندگی کند که این سه بخش تأمین شوند؛ والا دچار بحران خواهد شد و مبتلا به معیشت ضنکا[5] و سختی خواهد شد که قابل جبران نیست.[6]
طبیعت اطراف انسان نیز ذی‌نفع سازمانی است. دلایل قرآنی بر رابطه متقابل عمل انسان و طبیعت اطراف انسان شامل دو دسته آیات می‌باشند.
طبیعت اطراف انسان نیز ذی‌نفع سازمانی است. دلایل قرآنی بر رابطه متقابل عمل انسان و طبیعت اطراف انسان شامل دو دسته آیات می‌باشند.
الف) دسته اول
1. برای هر کس مأمورانی است که پی‌درپی، از پیش‌رو و از پشت‌سر، او را از فرمان خدا(حوادث غیرحتمی) حفظ می‌کنند و خداوند سرنوشت هیچ قومی را تغییر نمیدهد، مگر آنکه آنان آنچه در وجود خودشان است، تغییر دهند و هنگامی‌که خدا برای قومی [به خاطر اعمالشان] بدی [و عذاب] بخواهد، هیچ چیز مانع آن نخواهد شد و جز خدا [نجابت دهنده و] سرپرستی نخواهند داشت.[7]
٢. این به سبب آن است که خداوند هیچ نعمتی را که به گروهی داده، تغییر نمیدهد؛ مگر آنکه آنها خودشان را تغییر دهند و خداوند شنوا و داناست.[8]
بر اساس دسته اول آیات، راز وابستگی تغییر نعمت به تغییر نفس، آن است که نفسانیات انسان با حوادث خارجی رابطه‌ای مستقیم دارند. در خور تأمل است که در این آیات، سخن از گرفتن نعمت نیست، بحث تغییر نعمت است؛ برای نمونه علم که سبب جمال و کمال فرد است، گاهی مایه ریختن آبرو می‌شود یا از مال خود بهره درستی نبرد و بدین وسیله خود را در دنیا یا آخرت به آتش قهر الهی می‌سوزاند و زمینه سقوط خویش را فراهم می‌آورد. در سطح سازمان نیز چنین مسائلی رخ می‌دهد که میتواند نعمت‌ها را به نقمت و عذاب تبدیل کند که سازمان را دچار بحران و شکست می‌کند. پس نیت انسان نیز در نحوه وجود طبیعت اطراف انسانها مؤثر است.
٢. این به سبب آن است که خداوند هیچ نعمتی را که به گروهی داده، تغییر نمیدهد؛ مگر آنکه آنها خودشان را تغییر دهند و خداوند شنوا و داناست.[8]
بر اساس دسته اول آیات، راز وابستگی تغییر نعمت به تغییر نفس، آن است که نفسانیات انسان با حوادث خارجی رابطه‌ای مستقیم دارند. در خور تأمل است که در این آیات، سخن از گرفتن نعمت نیست، بحث تغییر نعمت است؛ برای نمونه علم که سبب جمال و کمال فرد است، گاهی مایه ریختن آبرو می‌شود یا از مال خود بهره درستی نبرد و بدین وسیله خود را در دنیا یا آخرت به آتش قهر الهی می‌سوزاند و زمینه سقوط خویش را فراهم می‌آورد. در سطح سازمان نیز چنین مسائلی رخ می‌دهد که میتواند نعمت‌ها را به نقمت و عذاب تبدیل کند که سازمان را دچار بحران و شکست می‌کند. پس نیت انسان نیز در نحوه وجود طبیعت اطراف انسانها مؤثر است.
ب) دسته دوم
1. و اینکه اگر آنها (جن و انس) استقامت ورزند، با آب فراوان (باران) سیرابشان می‌کنیم.[9]
٢. و اگر اهل شهرها و آبادی‌ها، ایمان می‌آوردند و تقوا پیشه می‌کردند، به یقین برکات آسمان و زمین را بر آنها می‌گشودیم؛ ولی آنها حق را تکذیب کردند؛ ما هم آنها را به کیفر اعمالشان مجازات کردیم.[10]
٣. و اگر آنان تورات و انجیل و آنچه را از سوی پروردگارشان بر آنها نازل شده(قرآن) بر پا می‌داشتند، از آسمان و زمین روزی می‌خوردند.[11]
بر اساس دسته دوم آیات، پایداری بر راه راست، سبب بهره مندی از آب فراوان است که مزارع، مراتع، حیوان‌ها و انسانهای تشنه را سیراب می‌کند؛ بنابراین منابع اولیه برای کسب برکت در سازمان میتواند نحوه وجود ما(متقی بودن) در عالم باشد.[12]
گاهی نیز خداوند قصد امتحان کردن بنده‌های خود را دارد که این مسأله ممکن است در سطح سازمان باشد. یکی از عوامل حوادث طبیعی مرگبار، چون زلزله، سیل، طوفان، سونامی، ریزش کوه، رانش زمین و دیگر حوادث ناگوار کا، موجب خسارت‌های مالی و جانی می‌شود، امتحان است.[13] البته صبر و شکر دو صفت از کمالات انسانی‌اند. اما میتواند به سازمان‌ها نیز سرایت کند؛ یعنی میتوان گفت این سازمان و نهاد صبور یا شاکر است، این کمال بدون آزمایش‌های گوناگون به فعلیت نمی‌رسد.
٢. و اگر اهل شهرها و آبادی‌ها، ایمان می‌آوردند و تقوا پیشه می‌کردند، به یقین برکات آسمان و زمین را بر آنها می‌گشودیم؛ ولی آنها حق را تکذیب کردند؛ ما هم آنها را به کیفر اعمالشان مجازات کردیم.[10]
٣. و اگر آنان تورات و انجیل و آنچه را از سوی پروردگارشان بر آنها نازل شده(قرآن) بر پا می‌داشتند، از آسمان و زمین روزی می‌خوردند.[11]
بر اساس دسته دوم آیات، پایداری بر راه راست، سبب بهره مندی از آب فراوان است که مزارع، مراتع، حیوان‌ها و انسانهای تشنه را سیراب می‌کند؛ بنابراین منابع اولیه برای کسب برکت در سازمان میتواند نحوه وجود ما(متقی بودن) در عالم باشد.[12]
گاهی نیز خداوند قصد امتحان کردن بنده‌های خود را دارد که این مسأله ممکن است در سطح سازمان باشد. یکی از عوامل حوادث طبیعی مرگبار، چون زلزله، سیل، طوفان، سونامی، ریزش کوه، رانش زمین و دیگر حوادث ناگوار کا، موجب خسارت‌های مالی و جانی می‌شود، امتحان است.[13] البته صبر و شکر دو صفت از کمالات انسانی‌اند. اما میتواند به سازمان‌ها نیز سرایت کند؛ یعنی میتوان گفت این سازمان و نهاد صبور یا شاکر است، این کمال بدون آزمایش‌های گوناگون به فعلیت نمی‌رسد.
تأثیر طهارت در تداوم رزق
در روش‌شناسی اسلامی، طهارت در تداوم رزق در سازمان نیز نقش دارد. یکی از اصحاب پیغمبر(ص) ما نزد آن حضرت از تنگدستی شکایت کرد. حضرت فرمودند: پیوسته با طهارت (وضو) باش. او چنین کرد. در نتیجه، روزی او وسیع شد.[14]
تأثیر نماز در نزول باران از منظر بوعلی سینا(رحمه الله)
انسان موجودی گسیخته از جهان نیست و افکار، اخلاق و اعمالش منقطع از عالم نیست. حکیم ابوعلی سینا در این زمینه می‌گوید: کسانی که می‌گویند بین انسان و جهان رابطه نیست و اعمال، عبادات، کار خیر، استغفار و نیایش انسان در جهان اثر نمی‌گذارد، «متفلسف» و شبه فیلسوف‌اند، نه فیلسوف: «دع هؤلاء المتشبهاء بالفلاسفه»، و من رساله ای در زمینه رابطه بین اعمال انسانها و حوادث جهان نوشتم و در آن نشان دادم که نماز استسقاء، دعا و نیایش، استغفار و توبه در نزول برکات الهی مؤثر است.[15]
تأثیر احیای محیط زیست در سعادت آخرت
در نظام ارزشی اسلام همه اعمال نیک پایدار است، ولی برخی از کارها به عنوان اعمال جاودانه و ماندنی مطرح شده‌اند. از جمله کارهای ماندنی احیای محیط زیست، مانند درختکاری، حفر قنات یا چاه آب، سدسازی و دیگر فعالیت‌هایی است که بستر مناسبی برای زیست بشر فراهم می‌کند. پیغمبر(ص) فرمودند: کسی که به گیاهی آب برساند، مانند کسی است که مومنی را سیراب کرده است.[16]
موجودات غیرمادی (ملک، جن و شیطان)
از نگاه دینی، جن، شیطان و ملک هم می‌توانند ذی‌نفع سازمانی باشند و با سازمان ارتباط داشته باشند.
آیاتی که بر وجود جن و شیطان دلالت دارند، عبارت‌اند از: حجر: ۲۷، اعراف: ۱۲، احقاف: ۲۹، بقره: ۱۰۲، سبأ: ۱۲، سبأ: ۱۳، الرحمن: ۳۳، صافات: ۶ و ۷.[17]
ملاصدرا (رحمه الله) می‌فرماید: «فرشته و شیطان با ما هستند و میان ما و شیطان حجاب محسوسی نیست، ولی با این حال او را نمی‌بینیم؛ در حالی که او و طایفه‌‌اش ما را مشاهده می‌کنند و ما فقط میدانیم آنها هستند. حجاب و پرده ای که بین ما و شیطان هست و نمی‌گذارد ما او را ببینیم، برای عارفان مرتفع گشته و آنها شیطان را مشاهده می‌کنند. پس همان طور که برای دیدن خداوند چشمی‌مخصوص به خود لازم است، برای دیدن فرشته و شیطان نیز چشم دیگری غیر از این چشم مادی لازم است تا هر موجودی را مطابق حضور وجود غیبی‌‌اش بتوان مشاهده نمود. مثل انسان محتضر که وجود ملکوتی عالم را می‌نگرد، بدون اینکه اطرافیان او، ادراک او را داشته باشند.»[18]
قرآن از وجود جن و شیطان و ملک خبر داده است؛ چنانچه می‌فرماید: شیطان و بستگانش شما را از آنجا که شما آنها را نمی‌بینید، می‌بینند.[19] پس شیطان و قبیله‌‌اش و نوع شیطان‌ها به انسان توجه دارند. اصل فرمایش ایشان این است که بین ما و شیطان حجابی نیست؛ یعنی شیطان راحت میتواند با ما ارتباط برقرار کند؛ ملاصدرا (رحمه الله) می‌فرماید: «فرشته و شیطان با ما هستند و میان ما و شیطان حجاب محسوسی نیست، ولی با این حال او را نمی‌بینیم؛ در حالی که او و طایفه‌‌اش ما را مشاهده می‌کنند و ما فقط میدانیم آنها هستند. حجاب و پرده ای که بین ما و شیطان هست و نمی‌گذارد ما او را ببینیم، برای عارفان مرتفع گشته و آنها شیطان را مشاهده می‌کنند.پس حالا که حجابی نیست، ریشه ندیدن ماء غفلت ما از شیطان است. اگر کسی دلش بیدار شود، شیطان را می‌بیند. نوع نگاه به شیطان را آنهایی که می‌بینند، میدانند یعنی چه! متوقف شدن در نگاه کردن با این چشم، موجب می‌شود بقیه نگاه کردن‌ها را از دست بدهیم. عده ای از طریق تزکیه و جهت دادن قلب به حقایق غیرمحسوس، نگاهشان نگاهی می‌شود که شیطان بین می‌گردند. همان طور که ملاصدرا فرمود: «این پرده ای که بین ما و شیطان هست و نمی‌گذارد ما او را ببینیم، برای عارفان مرتفع گشته و آنها شیطان را مشاهده می‌کنند»، اگر حب دنیا و توجه به دنیا حذف شود، حجاب رؤیت شیطان، حذف خواهد شد؛ یعنی حبّ دنیا و توجه قلبی به آن، مانع این است که ما شیطان را ببینیم، و تحریکاتش را حس کنیم؛ وگرنه خود شیطان با ما فاصله و حجابی ندارد؛ نوع حجاب‌هایی که خودمان برای خودمان ایجاد کرده ایم، موجب این عدم رؤیت شده است. منتها ممکن است ما چگونگی رؤیت شیطان را نشناسیم، این است که می‌فرماید: همان طور که برای دیدن خداوند چشم مخصوص به خود لازم است، برای دیدن فرشته و جن هم چشم مخصوص به خود لازم است. خداوند می‌فرماید شیطان هست و بین شما و او حجابی نیست. او میتواند ما را ببیند. چرا ما نمی‌توانیم او را ببینیم؟ چون خود شیطان حجاب‌هایی برای ما ایجاد کرده است که او را نبینیم. این یک تذکار نورانی است که جناب ملاصدرا جمع به ما یادآور می‌شود. اگر خداوند نفرموده بود او و یارانش شما را می‌بینند، می‌گفتیم علت اینکه شیطان و یارانش را نمی‌بینیم، نداشتن استعداد دیدن اوست. ولی می‌فرماید آنها شما را می‌بینند. پس باید علت عدم رؤیت را در خودمان پیدا کنیم و نه در عوامل بیرونی.[20]
آیاتی که بر وجود جن و شیطان دلالت دارند، عبارت‌اند از: حجر: ۲۷، اعراف: ۱۲، احقاف: ۲۹، بقره: ۱۰۲، سبأ: ۱۲، سبأ: ۱۳، الرحمن: ۳۳، صافات: ۶ و ۷.[17]
ملاصدرا (رحمه الله) می‌فرماید: «فرشته و شیطان با ما هستند و میان ما و شیطان حجاب محسوسی نیست، ولی با این حال او را نمی‌بینیم؛ در حالی که او و طایفه‌‌اش ما را مشاهده می‌کنند و ما فقط میدانیم آنها هستند. حجاب و پرده ای که بین ما و شیطان هست و نمی‌گذارد ما او را ببینیم، برای عارفان مرتفع گشته و آنها شیطان را مشاهده می‌کنند. پس همان طور که برای دیدن خداوند چشمی‌مخصوص به خود لازم است، برای دیدن فرشته و شیطان نیز چشم دیگری غیر از این چشم مادی لازم است تا هر موجودی را مطابق حضور وجود غیبی‌‌اش بتوان مشاهده نمود. مثل انسان محتضر که وجود ملکوتی عالم را می‌نگرد، بدون اینکه اطرافیان او، ادراک او را داشته باشند.»[18]
قرآن از وجود جن و شیطان و ملک خبر داده است؛ چنانچه می‌فرماید: شیطان و بستگانش شما را از آنجا که شما آنها را نمی‌بینید، می‌بینند.[19] پس شیطان و قبیله‌‌اش و نوع شیطان‌ها به انسان توجه دارند. اصل فرمایش ایشان این است که بین ما و شیطان حجابی نیست؛ یعنی شیطان راحت میتواند با ما ارتباط برقرار کند؛ ملاصدرا (رحمه الله) می‌فرماید: «فرشته و شیطان با ما هستند و میان ما و شیطان حجاب محسوسی نیست، ولی با این حال او را نمی‌بینیم؛ در حالی که او و طایفه‌‌اش ما را مشاهده می‌کنند و ما فقط میدانیم آنها هستند. حجاب و پرده ای که بین ما و شیطان هست و نمی‌گذارد ما او را ببینیم، برای عارفان مرتفع گشته و آنها شیطان را مشاهده می‌کنند.پس حالا که حجابی نیست، ریشه ندیدن ماء غفلت ما از شیطان است. اگر کسی دلش بیدار شود، شیطان را می‌بیند. نوع نگاه به شیطان را آنهایی که می‌بینند، میدانند یعنی چه! متوقف شدن در نگاه کردن با این چشم، موجب می‌شود بقیه نگاه کردن‌ها را از دست بدهیم. عده ای از طریق تزکیه و جهت دادن قلب به حقایق غیرمحسوس، نگاهشان نگاهی می‌شود که شیطان بین می‌گردند. همان طور که ملاصدرا فرمود: «این پرده ای که بین ما و شیطان هست و نمی‌گذارد ما او را ببینیم، برای عارفان مرتفع گشته و آنها شیطان را مشاهده می‌کنند»، اگر حب دنیا و توجه به دنیا حذف شود، حجاب رؤیت شیطان، حذف خواهد شد؛ یعنی حبّ دنیا و توجه قلبی به آن، مانع این است که ما شیطان را ببینیم، و تحریکاتش را حس کنیم؛ وگرنه خود شیطان با ما فاصله و حجابی ندارد؛ نوع حجاب‌هایی که خودمان برای خودمان ایجاد کرده ایم، موجب این عدم رؤیت شده است. منتها ممکن است ما چگونگی رؤیت شیطان را نشناسیم، این است که می‌فرماید: همان طور که برای دیدن خداوند چشم مخصوص به خود لازم است، برای دیدن فرشته و جن هم چشم مخصوص به خود لازم است. خداوند می‌فرماید شیطان هست و بین شما و او حجابی نیست. او میتواند ما را ببیند. چرا ما نمی‌توانیم او را ببینیم؟ چون خود شیطان حجاب‌هایی برای ما ایجاد کرده است که او را نبینیم. این یک تذکار نورانی است که جناب ملاصدرا جمع به ما یادآور می‌شود. اگر خداوند نفرموده بود او و یارانش شما را می‌بینند، می‌گفتیم علت اینکه شیطان و یارانش را نمی‌بینیم، نداشتن استعداد دیدن اوست. ولی می‌فرماید آنها شما را می‌بینند. پس باید علت عدم رؤیت را در خودمان پیدا کنیم و نه در عوامل بیرونی.[20]
سائل و محروم
یکی از گروه‌هایی که از نگاه اسلامی‌ذی‌نفع سازمانی است، محرومان و نیازمندان جامعه‌اند که عدم رسیدگی به وضع آنها مشکلات بی شماری برای فرد و جامعه دنیا وآخرت فراهم می‌کند. البته هم اکنون بسیاری از سازمان‌ها برای کسب مشتری و جایگاه مردمی‌به این کارها دست می‌زنند. مسأله این است که چگونه میتوان سازمان را از این طریق ارتقا و تعالی داد. بنابراین ذی‌نفع سازمان فقط کسانی نیستند که سهم ظاهری دارند، بلکه کسانی نیز در عالم وجود دارند که خداوند سهم آنها را تعیین کرده است. قرآن می‌فرماید: و در اموال آنها حقی است برای فقیه و تهیدست[21] ، و کسانی که در اموالشان حقی برای سائل و محروم معین است[22]، و سائل را از خود مران.[23]
نتیجه گیری
نظریات علمی‌مبتنی بر مبانی هستی شناختی، انسان شناختی، معرفت شناختی و... است. گاهی با تغییر در مبانی میتوان نظریه را تغییر داد، آن را ارتقا یا کاهش داد و یا آن را ثابت نگه داشت. بر اساس مبانی اسلامی‌می‌توان بیان کرد اثربخشی سازمان متأثر از عوامل دیگری نیز هست که بر اساس مبانی نظریه فریمن وجود ندارد و فقط در افق نگاه اسلامی‌و مبانی اسلامی‌می‌توان به آنها دست پیدا کرد؛ مثلا از جمله ذی‌نفعان سازمانی که در نگاه اسلامی‌می‌توان به آنها دست یافت، طبیعت است؛ البته به معنای خاص خودش که در هستی شناختی اسلامی‌معرفی می‌شود یا موجودات غیبی مثل ملائکه؛ همچنین محرومان جامعه و مستمندان نیز جزو ذی‌نفعان قرار می‌گیرند.
طرح این گونه ادبیات در مبحث سازمان و محیط سازمانی، برای آن است که سلامت سازمان در گرو سلامت جامعه ای است که در آن به سر می‌برد و سلامت جامعه مدیون سلامت فرهنگ، آداب، سنن و قانون رایج آن است، و سلامت همه این امور در گرو باور کردن کرامت انسان است، و کرامت انسان در گرو خلافت او از خداست؛ زیرا خلیفه خدای کریم از کرامت برخوردار است و خلافت انسان در صیانت روح مجرد و ملکوتی اوست که از طرف مستخلف عنه در انسان دمیده شد: «و نفخت فیه من روحی»، و سلامت روح مجرد در عقیده متقن به اصول و معارف دین و در تخلق به اخلاق شرع مبین و در تعهد و تدین عملی به فقه و حقوق الهی است. در چنین شرایط ویژه ای حتما محیط سازمانی سالم از هر آسیب و مصون از هر گزند پیدا می‌شود.
طرح این گونه ادبیات در مبحث سازمان و محیط سازمانی، برای آن است که سلامت سازمان در گرو سلامت جامعه ای است که در آن به سر می‌برد و سلامت جامعه مدیون سلامت فرهنگ، آداب، سنن و قانون رایج آن است، و سلامت همه این امور در گرو باور کردن کرامت انسان است، و کرامت انسان در گرو خلافت او از خداست؛ زیرا خلیفه خدای کریم از کرامت برخوردار است و خلافت انسان در صیانت روح مجرد و ملکوتی اوست که از طرف مستخلف عنه در انسان دمیده شد: «و نفخت فیه من روحی»، و سلامت روح مجرد در عقیده متقن به اصول و معارف دین و در تخلق به اخلاق شرع مبین و در تعهد و تدین عملی به فقه و حقوق الهی است. در چنین شرایط ویژه ای حتما محیط سازمانی سالم از هر آسیب و مصون از هر گزند پیدا می‌شود.
نظریه ادوارد فریمن
تا قبل از این نظریه، مدیران برای تعین اثربخشی سازمان از سه روش مبتنی هدف، تأمین منابع، و فرآیند درونی استفاده می‌کردند، اما بعد از نظریه ذی‌نفعان، اثربخشی سازمان به روش مبتنی بر تأمین رضایت گروههای ذی‌نفع نتایج بهتری در بر داشت؛ چراکه همه ابعاد را در نظر می‌گرفت. در این روش، تأمین رضایت گروههای ذی‌نفع، شاخص عملکرد سازمان به حساب می‌آید. هر یک از این گروههای ذی‌نفع، برای محاسبه اثربخشی در سازمان، دارای شاخص ویژه ای هستند. برای تعیین اینکه آیا سازمان از دیدگاه یک گروه خاص عملکرد خوبی داشته است یا خیر، باید روی آن گروه‌ها تحقیق کرد. گروههای ذی‌نفع عبارت‌اند از: مشتریان، سهامداران، مدیران، رقبا، تأمین کنندگان، دولت، گروهایی که منافع ویژه دارند، رسانه‌های گروهی، اتحادیه‌های کارگری، سازمانهای مالی (بستانکاران)، سازمانهای رقیب (رقبا)، کارکنان، سهامداران و مدیران.
تبدیل نظریه ذی‌نفعان به نظریه اسلامی ذی‌نفعان
تحول در نظریه: نظریات علمی‌مبتنی بر مبانی هستی شناختی، انسان شناختی، معرفت شناختی و... است. گاهی با تغییر در مبانی میتوان نظریه را تغییر داد، آن را ارتقا یا کاهش داد و یا آن را ثابت نگه داشت. بر اساس مبانی اسلامی‌می‌توان بیان کرد اثربخشی سازمان متأثر از عوامل دیگری نیز هست که بر اساس مبانی نظریه فریمن وجود ندارد و فقط در افق نگاه اسلامی‌و مبانی اسلامی‌می‌توان به آنها دست پیدا کرد؛ مثلا از جمله ذی‌نفعان سازمانی که در نگاه اسلامی‌می‌توان به آنها دست یافت، طبیعت است؛ البته به معنای خاص خودش که در هستی شناختی اسلامی‌معرفی می‌شود یا موجودات غیبی مثل ملائکه؛ همچنین محرومان جامعه و مستمندان نیز جزو ذی‌نفعان قرار می‌گیرند.
نمایش پی نوشت ها:
[1] . کتب علیکم القتال و گو کوه لکم وعسى أن تکرهوا شیئا وهو خیر لکم وعسى أن تحبوا شیئا و هو شرّ لکم والله یعلم وأنتم لا تعلمون (بقره: ۲۱۶.)
[2] محمد تقی نوروزی؛ مقدمه ای در اخلاق مدیریت؛ ص ۱۴.
[3] Jones, gareth &Gorge, gennifer Milhill, churls:contemporary mangajment; p13.
[4] ملاصدرا؛ شواهد الربوبیه؛ ص ۳۶۱.
[5] و من أعرض عن ذکری فإن له معیشه ضنکا ونشره یوم القیامة أغمی(طه: ۱۲۴.)
[6] عبدالله جوادی آملی؛ پرسش از محضر ایشان؛ ۱۳۸۹
[7] له معقبات من بین یدیه و من خلفه یحفظونه من أمر الله إن الله لا یغیر ما بقوم حتى یغیروا ما بأنفسهم وإذا أراد الله بقوم وءافلا م له وما لهم من دونه من وال (رعد:۱۱.)
[8] ذالک بأن الله لم یک معیا نعم أنعمها على قوم حتى یغیروا ما بأنفسهم و أن الله سمیع علیم (انفال: ۵۳)
[9] او الّواستقاموا على الطریقه لأسقیناهم ماء غدقا (جن: ۱۶.)
[10] ولو أن أهل القرى ءامنوا اتقوا لفتحنا علیهم برکات من الماء و الأرض و لکن کبوا فأذناهم بما کانوا یکسبون (اعراف: ۹۶.)
[11] ولو أنهم أقاموا التورته و الانجیل و ما أنزل إلیهم من ربهم لأکلوا من فوقهم ومن تحت ارجلهم (مائده: ۶۶)
[12] عبدالله جوادی آملی؛ اسلام و محیط زیست؛ ص ۱۸۸.
[13] ولنبلونکم بشیء من الخوف و الجوع ونقص من الأموال و الأنفس و الممرات وبشر الابرین الذین إذا أصابتهم مصیبة قالوا إنا لله و إنا إلیه راجعونأؤلئک علیهم صلوات من بهم و ترمة و أؤلئک هم المهتدون (بقره: ۱۵۵-۱۵۷.)
[14] وفی الحدیث أنه شکا إلیه رجل قله الرزق فقال صأدم الطهاره یم علیک الرزق فعل الرجل لک فوع علیه الرزق (حسین بن محمدتقی نوری؛ مستدرک الوسائل ؛ ج ۱، ص ۳۰۰، باب استحباب الوضوء النوم الجنب».)
[15] ابن سینا؛ الهیات شفاء؛ مقاله دهم، فصل یکم، ص ۴۳۹.
[16] من سقى طلحة أو سدرة فکأنما ینقى مؤمنة من ما (بحار الانوار، ج۹، ص۲۱۲ باب ۱۔ احتجاج الله تعالی على ارباب)
[17] ملاصدرا؛ مفاتیح الغیب؛ ص ۲۶۳.
[18] همان.
[19] انه یراکم هو وقبیله من حیث لا تؤنهم (اعراف: ۲۷.)
[20] همان، ص ۲۳۸.
[21] وفی أموالهم حق للسائل والمحروم (ذاریات: 19.)
[22] . للسائل والمحروم (معارج: ۲۵.)
[23] و أما السائل فلا تنهر (ضحی: ۱۰.)
منبع: خسرو پناه، عبدالحسین، در جستجوی علوم انسانی اسلامی، تحلیل نظریه های علم دینی و آزمون الگوی حکمی - اجتهادی در تولید علوم انسانی اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، 1393 ش.
بیشتر بخوانیم:
برآیند جایگزینی مبانی و روش‌شناسی اسلامی‌در نظریه ذی‌نفعان سازمانی
روش‌های سنجش و‌اندازه‌گیری اثربخشی سازمان در نظریه ذی‌نفعان فریمن
مبانی و روش‌شناسی نظریه ذی‌نفعان
