چکیده
شیخ الفقهاء والمجتهدین، استاد العلماء والمحققین، آیة الله العظمی آقامیرزا محمود شیرازی (قدس سره الشریف) از بزرگان فقه و اصول و حکمت در قرن گذشته است که مجاهدت علمی وی بیشتر به تعلیم و تربیت اختصاص یافت و در مرجعیت و آثار فقهی تلامذه وی شکوفا شد.
شیخ الفقهاء والمجتهدین، استاد العلماء والمحققین، آیة الله العظمی آقامیرزا محمود شیرازی (قدس سره الشریف) از بزرگان فقه و اصول و حکمت در قرن گذشته است که مجاهدت علمی وی بیشتر به تعلیم و تربیت اختصاص یافت و در مرجعیت و آثار فقهی تلامذه وی شکوفا شد.
میرزا محمود، فرزند حاج محمد ابراهیم و حفید محمد رفیع شیرازی، 9 ربیع الاول سال 1291 قمری در شیراز دیده به جهان گشود و تحصیلات خود را درآنجا که روزگاری دارالعلم و از مراکز علوم دینی بشمار میرفت، آغاز کرد. از محضر درس فقیه عالیقدر، آقا میرزا ابراهیم محلاتی (رحمة الله علیه) بهره‌‌مند گشت و به درجه اجتهاد نائل آمد. در 1321 قمری به نجف اشرف مهاجرت نمود و در حوزه درس مراجع و زعمای عصر، آقا سید کاظم طباطبـائی یزدی و ملامحمـد کاظم آخـوند خراسانی و آیات عظام، شیخ الشـریعه اصفهانی، میـرزا حسین خلیلی طهـرانی، سید مرتضی رضـوی کشـمیری، میـرزا حبیب الله رشـتی، شیخ محمد طه نجف، سید محمد بحرالعلوم و میرزا محمد باقر اصطهباناتی وارد شد. میرزا محمود شیرازی توانست در فقه و اصول، آیتی بزرگ و در علوم عقلـیه و ریاضیه و هیأت و نجوم، استادی مسلم گردد. برادر عیال ایشان، آقا سید یعقوب انـوار اردکانی شیرازی، فقیه، حکیم و سیاستمدار صاحب نام عصر قاجار بود که به عنوان وکـیل شیراز درمجـلس به فعالیتهای سیاسی میپرداخت. مرحوم میرزا پس از رحلت آخوند خراسانی جلسه درس و بحث تشکیل داده و برای عده ای از شاگردان مبرز مرحوم آیة الله العظمی میرزای نائینی (قدس سره الشریف) اصول و حکمت تدریس مینمود. حوزه درس او به تدریج به یکی از پررونق‌‌ترین حوزه ها در نجف اشرف مبدل گشت و شاگردانی از آن بهره مند شدند که هریک در زمان خود مرجعی بزرگ و مدرسی عالیقدر بودند. ازمهمترین شاگردان وی عبارتند از:
- زعیم حوزه های علمیه شیعه، آیة الله العظمی سید ابوالقاسم موسوی خویی (قدس سره)
- مرجع فقید، آیة الله العظمی سید محمد هادی میلانی (قدس سره)
- فقیه آل الرسول، آیة الله العظمی سید شهاب الدین مرعشی نجفی (قدس سره)
- مرجع فقید، آیة الله العظمی سید احمد خوانساری (قدس سره)
- مرجع مجاهد، آیة الله العظمی حاج شیخ بهاء الدین محلاتی
- عارف واصل، آیة الله العظمی شیخ علی محمد بروجردی نجفی
- آیة الله العظمی حاج سید نور الدین حسـینی الهاشمی شیرازی
- آیة الله العظمی سید علی مدد موسوی قائـینی (جد مادری آیة الله هاشمی شاهرودی)
- آیة الله حاج شیخ مجتبی حاتمی لنکرانی
- آیة الله حاج سید ابوالقاسم فقیه ارسنجانی
- آیة الله میرزا نجـم الدین شـریف عسکری ( نجل آیة الله العظمی میرزا محمد شریف عسـکری صاحب « مستدرک بحار الأنوار »)
- آیة الله شیخ علی کاشف الغطاء
- آیة الله سید نصر الله بنی صدر همدانی
- آیة الله سید علی خلخالی
- آیة الله سید محمود علوی
- آیة الله شیخ مرتضی آشتیانی
-آیة الله سید حسام الدین فال اسیری
- آیة الله شیخ مرتضی مظاهری ( عمو و ابوالـزوجه آیة الله العظمی شیخ حسین مظاهری)
- آیة الله شهید سید محمد طاهر حیدری
- آیة الله سید علی خفـری شیرازی
و دهها نفر دیگر از رجال علم (رضوان الله علیهم) که مربی نفوس و مروج شریعت بوده‌‌اند.
مرحوم میرزا در 1353 قمری سفری به سامـراء نمود که با استقبال مواجه گشت و علماء و فضلاء آن شهر از وی خواستند سکنی گزیده و سرپرستی حوزه علمیه سامراء را به عهده بگیرد. آیة الله العظمی آقا سید ابوالحسن اصفهانی (قدس سره) که آن هنگام صاحب مقام زعامت شیعه بود، با ارسال پیام، آقا میرزا محمود شیرازی را به اقامت درآنجا ترغیب نموده و میفرماید: " حوزه سامراء به فقیهی چون شما نیاز دارد تا رونق از دست رفته خود را باز‌یابد؛ مرحوم میرزای کبیر (سید محمد حسن شیرازی) و میرزای ثانی (میرزا محمد تقی شیرازی) در سامراء مقام زعامت شیعیان را برعهده داشتند؛ جنابعالی نیز به عنوان « میرزای ثالث » درآنجا به تحقیق و تدریس مشغول باشید ". آیة الله میرزا محمود شیرازی علیرغم میل، در سامـراء سکونت نمود، حوزه علمیه را رونق داد و درحرمین عسکریین (علیهما السلام) به اقامه نماز جماعت پرداخت.
معظم له خدمات ارزنده ای جهت وحدت شیعه و سنی از پایگاه فـقهی خویش در سامراء ارائه داد و هنگامیـکه شخصیتهای بزرگ اسلامی هر دو فریقه شیعه و سنی به زیارت حرمین شریفیـن می‌‌آمدنـد، در ادای فریضه نماز به ایشان اقتـدا مینمودند. علاوه بر این، سخنرانی وعاظ و خطباء دعوت شده از سوی ایشان در جلسات وحدت، که به دفاع از مکتب شیعه میپرداختند، در اقتدار شیعیان تأثیر بسزایی داشت. فقهاء و زعماء حوزه های علمیه که نماز را به امامت مرحوم میـرزا بجا میآوردند، آیات عظام، آقا سید ابوالحسن اصفـهانی، شیخ محمد حسین کاشف الغـطاء، سید محمد تقی خوانـساری، سید یونس اردبیلی، سید محمد صدر و بسیاری دیگر از مراجع شیعه و بزرگان اهل تسنن بودند.
آیة الله العظمی میرزا محمود شیرازی به دلیل تبحر در فقه واصول، حکمت وفلسفه، ریاضیات وهیأت، همواره پاسخگوی مشکلات و مسائلی بود که از سراسر جهان اسلام به وی ارجاع میشد، از آن جمله مسایل ریاضی در سطح حوزه که از بغـداد و مصر خدمت ایشان عرض مینمودند، یا آنطور که نقل شده است، مسأله‌‌ای پیرامون ارث از هند به محضر آقا سید ابوالحسن اصفهانی ارجاع یافت و شش ماه در نجف بی پاسخ مانده بود تا آنکه میرزا محـمود از سفر به ایران بازگشت و به آن استفتاء پاسخ داد. مرجع عالیقدر شیـعه، مرحوم آیة الله العظمی سید محمود شاهـرودی (رضوان الله علیه) میفرمود: " زمان آخوند خراسانی که در جوانی آمدیم نجف، دو نفر شیرازی غوغا میکردند و مشار بالبنان بودند: یکی شیخ محمد کاظم و دیگری میرزا محمود... "؛ زعیـم شیعیان، آیة الله العظمی خــویی که مکررا به حضـور استاد خویش، آقا میرزا محمـود مشرف میشد، در دیداری فرمـود: " شما زحمـات فراوانی برای ما متحمـل شدید و مگر بتوان زحـمات شما را از طریق تربیت شاگــردان جبران کنیم! "؛ آیــة الله آقا نورالله شاه آبادی نجل عارف کامل و عالم عامل، آیة الله محمد علی شاه آبـادی (رحمة الله علیه) درباره مرحوم میرزا اظهار داشته: " ایشان مردی جامع العلوم بودند، هرگاه تهران می‌آمدند، به جهت صمیمیت با مرحوم پدرم منزل ما تشریف میآوردند و انسان از صحبتهایشان سیر نمیشد! "؛ همچنین آیة الله حاج شیخ مرتضی حائری یزدی، فرزند مؤسس حوزه علمیه قم (رحمة الله علیه) نقل فرموده است: " در سفر به عتبات مقـدسه، پنج شب در سامراء میهمان مرحوم میرزا محمود بودم و از محضر ایشان استفاده فراوان بردم؛ معضلات فقهی و اصولی و فلسفی مطرح شده را حل نمودند و من ایشان را از تمامی مراجع ایران و عراق اعلم یافتم ".
آن فقــیه عالیمقام، در سال 1378 قمـری (مصادف با 1337 شمسی) به علت ضـعف و نقاهـت و به سـفارش
آیة الله العظمی آقا سید عبدالهادی شیرازی (رضوان الله علیه) ودیگر مراجع به نجف اشرف انتقال یافت تا تحت مراقبت قرار گیرد و پس از شش ماه، در جمعه شب، 16 شوال 1378 به رحمت ایزدی پیوست. پس از تشییع پیکر وی با حضور علــماء، طلاب و اقشار مختلف مردم، آیة الله العظمی خویی (قدس سره) بر وی نماز گزارد و در حجره 48 صحن مطهر علوی، در جوار قبور عالمان بزرگ شیعه، سید محمد کاظم طباطبایی یزدی، سید اسماعیل صـدر و سید عبـدالحسین شرف الدین به خاک سپرده شد. در پی ارتحال معظم له، از سوی مراجع تقلید و شاگردان وی در ایـران و عـراق مجالس ترحیم و تجلیل برگزار شد که عبارت بودند از:
ـ نجف اشرف (از سوی آیة الله العظمی خوئی)
ـ کربلا ( ~ آیة الله العظمی میرزا مهدی شیرازی)
ـ کاظمین (~ آیة الله خالصی)
ـ سامرا (~ حوزه علمیه)
ـ مشهد (~ آیات عظام، سید محمد هادی میلانی، فقیه سبزواری و علی مدد قائینی)
ـ قم (~ آیة الله العظمی بروجردی)
ـ تهران (~ آیة الله العظمی خوانساری)
ـ شیراز ( ~ آیة الله العظمی محلاتی)
ـ رشت (~ آیة الله ضیاء بری)
ـ کرمانشاه ( ~ حضرات آیات، جلیلی و شیخ اسد‌الله کرمانشاهی)
ـ همدان ( ~ آیة الله بنی‌صــدر)
ـ لار ( ~ آیة الله آیة اللهی)
ـ داراب (~ آیة الله نسـابه)
ـ جهرم (~ حضرات آیات، آیة اللهی و حق شناس)
در مراسم اربعین آیة الله فقـید که حجة الاسلام و المسلمین مرحوم حاج شیخ نصـرالله خلخالی، از سوی زعیم عالیقدر شیعه، آیة الله العظمی بروجـردی (قدس سره) درمدرسه معظم له در نجف اشرف برپا نمود، دست نوشته فقـیه عصر وآیت حق، شیخ آقا بزرگ طـهرانی (رضوان الله علیه) در شرح زندگانی مرحوم آیة الله العظمی میرزا محمود شیرازی، توسط خطیب معظم، شهید سید جواد شبر (رحمة الله علیه) قرائت شد که در این نوشتار نیز القاء یافته است.
شایان ذکر است مرحوم میـرزا در زمان حیات، صاحب کتابخانه ای با کتب نفیس در موضوعات مختلف بوده که قسمتی از آن را وقف مدرسه میرزای کبـیر شیرازی در سامراء و قسمتی دیگر را وقف مدرسه آیة الله العظمی بروجردی در نجف نمود. محل سکونت آن مرحوم در سامراء نیز توسط یکی از خیرین اهل بغـداد به حسیـنیه مبدل شد و کتابخانه ای نیز جهت تجلیل از مقام علمی ایشان با نام « مکتبة آیة الله المیرزا محمود الشیرازی » دایر گردید. مرحوم میرزا تألیفاتی در فقه، اصول و ریاضیات دارد که به طبع نرسیده اند؛ وقتی اطرافیان می پرسیدند: " چرا مثل غالب علماء به مکتوب کردن دانش خود در حد کافی نمی پردازید؟ " میفرمود: " کل آن را در سینه دارم ! ". با این حال، بخشی از آنچه را که به رشته تحریر درآورد، توسط آیة الله بنی صدر دریافت شد تا جهت انتشار آماده کند، لکن متأسفانه مفقود گردید و بخشی دیگر نیز علی‌النقل در کتابخانه آیة اللّه مرعشی نجفی موجود است. تألیفات ایشان عبارتند از:
ـ حاشیة کفـایة الاصول
ـ حاشیة خلاصة الحساب
ـ حاشیة المکاسب للانصاری
ـ حاشیة الهیئـة الفارسی للقوشچی
بازماندگان آن مرجع عالیقدر، با نامهای خانوادگی شرف الـدین، شرف الـدین شیرازی، نـظام [شیرازی]، مدرسی [تبریزی]، زرین [تهرانی] در عراق (بغداد و نجف)، ایران (تهران، مشهد، قم، شیراز، فسا و کرمان)، انگلستان، استرالیا و اتریش اقامت دارند.
منابع:
زندگینامه میرزا محمود شیرازی، به قلم علامه شیخ آقا بزرگ طهرانی؛
طبقات اعلام الشیعه، علامه شیخ آقا بزرگ طهرانی، مدخل 417؛
المسلسلات فی الإجازات ( اجازات آیة اللّه العظمی مرعشی )، جلد 2، صفحه 160؛
الاجازة الکبیرة، آیة الله العظمی مرعشی نجفی، مدخل 264؛
گلشن ابرار، جلد 4 و 5، مدخل سید مرتضی رضوی کشمیری و میرزا حسین خلیلی طهرانی؛
خاطرات مکتوب آیة اللّه محمد باقر نظام شیرازی، سبط مرحوم آیة اللّه العظمی میرزا محمود شیرازی.
