چکیده:
مدیریت رفتار معمولاً شامل ترکیبی از هر دو جنبه تشویق و تنبیه است. قدردانی و ستایش برای رفتاری که انتظار دارید و مناسب است و تنبیه برای رفتاری که در نظر شما نامناسب و آزاردهنده است. به فرزندانتان دقیقاً یادآوری کنید، به چه دلیل آن‌ها را تشویق و یا تنبیه (هر جا اسم تنبیه برده می‌شود منظور محرومیت است نه تنبیه بدنی ما با تنبیه بدنی صد درصد مخالف هستیم)کرده‌اید. در مورد کودکان با سنین پایین‌تر به آن‌ها زمان بدهید که قوانین را بیاموزند.
تعداد کلمات 1164 / تخمین زمان مطالعه: 6 دقیقه
نویسنده: کبری خدابخش
- مدیریت رفتار معمولاً شامل ترکیبی از هر دو جنبه تشویق و تنبیه است. قدردانی و ستایش برای رفتاری که انتظار دارید و مناسب است و تنبیه برای رفتاری که در نظر شما نامناسب و آزاردهنده است. به فرزندانتان دقیقاً یادآوری کنید، به چه دلیل آن‌ها را تشویق و یا تنبیه (هر جا اسم تنبیه برده می‌شود منظور محرومیت است نه تنبیه بدنی ما با تنبیه بدنی صد درصد مخالف هستیم)کرده‌اید. در مورد کودکان با سنین پایین‌تر به آن‌ها زمان بدهید که قوانین را بیاموزند.
- تشویق و تنبیه، دو اهرم بسیار مهم برای کنترل، تعدیل و تقویت رفتار انسان است. همه انسان‌ها به‌طور فطری، نیاز دارند که در جایگاه خود به آنان توجه و از آنان تقدیر شود.
- تشویق و تنبیه، دو اهرم بسیار مهم برای کنترل، تعدیل و تقویت رفتار انسان است. همه انسان‌ها به‌طور فطری، نیاز دارند که در جایگاه خود به آنان توجه و از آنان تقدیر شود.
تشویق
- در رابطه با موضوع تشویق نکته مهمی وجود دارد و آن این است که در این زمینه به رفتار کودک، توجه و دقت داشته باشیم و رفتارهای خوب او را مورد تشویق قرار دهیم. نه اینکه قربان صدقه کودکمان و صورت و قد و بالای او برویم.
- اما شیوه‌هایی وجود دارند که می‌توان از این طریق کودک را مورد تشویق و تمجید قرار داد که بهتر است که بیشتر تشویق‌ها به شکل غیرمادی باشد. به شرح زیر می‌باشند:
تصدیق زبانی
تائید او
لبخند رضایت‌آمیز
ذکر موفقیت او
دادن رضایت‌نامه
معرفی در حضور جمع
معرفی عمل و اثر او
دادن مسئولیت
فرصت اظهارنظر
نصب عکس او
ذکر داستان
ذکر کلمات احترام‌آمیز
دادن جایزه و پاداش
شیوه‌های دیگر.....
- تشویق باید در مورد تلاش و کوشش کودک صورت گیرد؛ و باید به‌نوعی باشد که تصویر واقعی عمل کودک را نشان دهد و نباید شکلی اغراق‌آمیز و غیرواقعی بگیرد. طبیعی‌ترین راه این است که از چگونگی فعالیتش و تأثیر این فعالیت در زندگی‌تان صحبت کنید.
- میزان تشویق و تقدیر از کودک، نباید بیشتر از ارزش کار کودک باشد.
- کودک را نباید به تشویق و پاداش مادی عادت دهید.
- تشویق در بین همسالان و دوستان مؤثرتر از تشویق به‌تنهایی است.
- تشویق باید با سن کودک، نیازهای او و شرایط و موقعیت مکانی، شخصیتی، روانی و... تناسب داشته باشد.
- درست است که کودک به تشویق نیاز دارد و در محیط تشویق و تمجید ازنظر فکری و شعور اجتماعی رشد بهتری می‌کند ولی باید سعی کنید که کودک را رفته‌رفته متوجه پاداش درونی سازید و به آن عادت دهید.
- تحقیقات بسیاری نشان داده که دادن پاداش، در استحکام‌بخشی به رفتارها، تأثیر مثبتی دارد؛ بنابراین می‌توان گفت که تشویق جایگاه مهمی در اصول تربیتی دارد؛ اما رعایت حد و حدود تشویق هم بسیار مهم است که اگر این حدود رعایت نشود، تشویق می‌تواند عاملی مخرب محسوب شود تا عاملی سازنده و مفید.
- تشویق به سن و درک کودک و نوع عمل او بستگی دارد. طبیعی است که کودک خردسال، معنی دوستی اولیاء و تشویق آن‌ها را به‌خوبی می‌داند. برای کودک چهارساله یک شکلات ممکن است به‌اندازه یک هدیه قابل‌توجه که به فرد بزرگ‌سال تقدیم می‌کنیم، ارزش داشته باشد.
- تشویق صور مختلفی دارد. گاه به‌صورت دلجویی است، گاه یک عبارت محبت‌آمیز، برخی اوقات یک نگاه توأم با لبخند و نشاط، زمانی وعده تعریف یک قصه، و گاهی دادن یک بسته کوچک مداد رنگی، شیرینی، کتاب، لباس، اسباب‌بازی، دفترچه، توپ، قلم و امثال آن.
- تشویق برخلاف تنبیه که از عوامل بازدارنده است، عاملی ترغیب‌کننده است که به انسان نیرو می‌دهد. شخصی که تشویق می‌شود از کار و زحمت خود احساس رضایت می‌کند و همین رضایت خاطر است که جلو خستگی و بی‌میلی او را می‌گیرد.
- تحسین کودک موجب می‌شود که اعتمادبه‌نفس در وجودش پدید آید، استعدادهای نهفته‌اش شکوفا شوند و قوای درونی‌اش به فعلیت برسند.
تشویق، شخصیت فرد را احیاء می‌کند، او را از یأس و بدبینی نجات می‌دهد و به زندگی دلگرم می‌کند و گاهی یک تحسین ساده، مسیر زندگی فرد را دگرگون می‌سازد.
- تشویق بدون دقت ممکن است به‌صورت رشوه درآید و اعمال کودک به پاداش وابسته شود و پرتوقع و طلبکار پرورش یابد و در همه‌جا انتظار پاداش عملی یا معنوی داشته باشد، از همه‌کس طلبکار شود ولی خودش احساس مسئولیت نکند. گاهی حتی در برابر انجام وظایف قانونی یا اجتماعی یا شرعی خود نیز توقع پاداش خواهد داشت.
- علت تشویق بایستی مشخص باشد تا کودک بفهمد که به چه سببی مورد تشویق قرارگرفته است.
- تشویق باید باکار کودک متناسب باشد. صلاح نیست که در برابر یک کار کوچک و کم‌اهمیت تشویق‌های بزرگی انجام بگیرد. پاداش‌های بزرگ را باید برای کارهای بزرگ‌تر قرار داد، بهتر است پاداش همگام با موفقیت‌های تدریجی کودک بزرگ شود.
- وقتی کودک را تشویق و تحسین می‌کنیم نباید او را با بچه‌ی دیگری مقایسه کنیم. مثلاً صحیح نیست که پدری به فرزندش بگوید آفرین بر تو که خوب درس می‌خوانی و مانند حسن تنبل نیستی، زیرا در این صورت، کودک دیگر، تحقیر و مذمت می‌شود. از سوی دیگر این عمل مضر است و بدآموزی دارد.
- تشویق و تحسین بیش‌ازحد، کودک را به غرور و خودبینی مبتلا می‌سازد. امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) می‌فرماید:
چه‌بسا افرادی که به سبب تعریف و تمجید مغرور می‌شوند» و در مدح کسی زیاده‌روی و مبالغه مکن.
- تشویق بیش‌ازحد در درازمدت مانع پیشرفت خود به خودی کودک می‌شود.
- تشویق به‌موقع تأثیر مثبتی بر روی رفتار فرزندتان می‌گذارد و در ضمن اعتمادبه‌نفس او را تقویت می‌کند کودکان درواقع به دنبال جلب رضایت شما هستند و برای گرفتن تأییدتان تلاش می‌کنند؛ بنابراین به فرزند خود اطمینان دهید که رفتارش را تحت نظر دارید و از هر فرصتی برای تشویق او استفاده کنید.
- فرق رشوه و جایزه: هیچ‌گاه نباید خوراکی یا شیء دلخواه را پیشاپیش به طفل بدهیم که او قول بدهد بچه خوبی باشد این روش در رفتاردرمانی مطرود شناخته‌شده است.
- اما شیوه‌هایی وجود دارند که می‌توان از این طریق کودک را مورد تشویق و تمجید قرار داد که بهتر است که بیشتر تشویق‌ها به شکل غیرمادی باشد. به شرح زیر می‌باشند:
تصدیق زبانی
تائید او
لبخند رضایت‌آمیز
ذکر موفقیت او
دادن رضایت‌نامه
معرفی در حضور جمع
معرفی عمل و اثر او
دادن مسئولیت
فرصت اظهارنظر
نصب عکس او
ذکر داستان
ذکر کلمات احترام‌آمیز
دادن جایزه و پاداش
شیوه‌های دیگر.....
- تشویق باید در مورد تلاش و کوشش کودک صورت گیرد؛ و باید به‌نوعی باشد که تصویر واقعی عمل کودک را نشان دهد و نباید شکلی اغراق‌آمیز و غیرواقعی بگیرد. طبیعی‌ترین راه این است که از چگونگی فعالیتش و تأثیر این فعالیت در زندگی‌تان صحبت کنید.
- میزان تشویق و تقدیر از کودک، نباید بیشتر از ارزش کار کودک باشد.
- کودک را نباید به تشویق و پاداش مادی عادت دهید.
- تشویق در بین همسالان و دوستان مؤثرتر از تشویق به‌تنهایی است.
- تشویق باید با سن کودک، نیازهای او و شرایط و موقعیت مکانی، شخصیتی، روانی و... تناسب داشته باشد.
- درست است که کودک به تشویق نیاز دارد و در محیط تشویق و تمجید ازنظر فکری و شعور اجتماعی رشد بهتری می‌کند ولی باید سعی کنید که کودک را رفته‌رفته متوجه پاداش درونی سازید و به آن عادت دهید.
- تحقیقات بسیاری نشان داده که دادن پاداش، در استحکام‌بخشی به رفتارها، تأثیر مثبتی دارد؛ بنابراین می‌توان گفت که تشویق جایگاه مهمی در اصول تربیتی دارد؛ اما رعایت حد و حدود تشویق هم بسیار مهم است که اگر این حدود رعایت نشود، تشویق می‌تواند عاملی مخرب محسوب شود تا عاملی سازنده و مفید.
- تشویق به سن و درک کودک و نوع عمل او بستگی دارد. طبیعی است که کودک خردسال، معنی دوستی اولیاء و تشویق آن‌ها را به‌خوبی می‌داند. برای کودک چهارساله یک شکلات ممکن است به‌اندازه یک هدیه قابل‌توجه که به فرد بزرگ‌سال تقدیم می‌کنیم، ارزش داشته باشد.
- تشویق صور مختلفی دارد. گاه به‌صورت دلجویی است، گاه یک عبارت محبت‌آمیز، برخی اوقات یک نگاه توأم با لبخند و نشاط، زمانی وعده تعریف یک قصه، و گاهی دادن یک بسته کوچک مداد رنگی، شیرینی، کتاب، لباس، اسباب‌بازی، دفترچه، توپ، قلم و امثال آن.
- تشویق برخلاف تنبیه که از عوامل بازدارنده است، عاملی ترغیب‌کننده است که به انسان نیرو می‌دهد. شخصی که تشویق می‌شود از کار و زحمت خود احساس رضایت می‌کند و همین رضایت خاطر است که جلو خستگی و بی‌میلی او را می‌گیرد.
- تحسین کودک موجب می‌شود که اعتمادبه‌نفس در وجودش پدید آید، استعدادهای نهفته‌اش شکوفا شوند و قوای درونی‌اش به فعلیت برسند.
تشویق، شخصیت فرد را احیاء می‌کند، او را از یأس و بدبینی نجات می‌دهد و به زندگی دلگرم می‌کند و گاهی یک تحسین ساده، مسیر زندگی فرد را دگرگون می‌سازد.
- تشویق بدون دقت ممکن است به‌صورت رشوه درآید و اعمال کودک به پاداش وابسته شود و پرتوقع و طلبکار پرورش یابد و در همه‌جا انتظار پاداش عملی یا معنوی داشته باشد، از همه‌کس طلبکار شود ولی خودش احساس مسئولیت نکند. گاهی حتی در برابر انجام وظایف قانونی یا اجتماعی یا شرعی خود نیز توقع پاداش خواهد داشت.
- علت تشویق بایستی مشخص باشد تا کودک بفهمد که به چه سببی مورد تشویق قرارگرفته است.
- تشویق باید باکار کودک متناسب باشد. صلاح نیست که در برابر یک کار کوچک و کم‌اهمیت تشویق‌های بزرگی انجام بگیرد. پاداش‌های بزرگ را باید برای کارهای بزرگ‌تر قرار داد، بهتر است پاداش همگام با موفقیت‌های تدریجی کودک بزرگ شود.
- وقتی کودک را تشویق و تحسین می‌کنیم نباید او را با بچه‌ی دیگری مقایسه کنیم. مثلاً صحیح نیست که پدری به فرزندش بگوید آفرین بر تو که خوب درس می‌خوانی و مانند حسن تنبل نیستی، زیرا در این صورت، کودک دیگر، تحقیر و مذمت می‌شود. از سوی دیگر این عمل مضر است و بدآموزی دارد.
- تشویق و تحسین بیش‌ازحد، کودک را به غرور و خودبینی مبتلا می‌سازد. امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) می‌فرماید:
چه‌بسا افرادی که به سبب تعریف و تمجید مغرور می‌شوند» و در مدح کسی زیاده‌روی و مبالغه مکن.
- تشویق بیش‌ازحد در درازمدت مانع پیشرفت خود به خودی کودک می‌شود.
- تشویق به‌موقع تأثیر مثبتی بر روی رفتار فرزندتان می‌گذارد و در ضمن اعتمادبه‌نفس او را تقویت می‌کند کودکان درواقع به دنبال جلب رضایت شما هستند و برای گرفتن تأییدتان تلاش می‌کنند؛ بنابراین به فرزند خود اطمینان دهید که رفتارش را تحت نظر دارید و از هر فرصتی برای تشویق او استفاده کنید.
- فرق رشوه و جایزه: هیچ‌گاه نباید خوراکی یا شیء دلخواه را پیشاپیش به طفل بدهیم که او قول بدهد بچه خوبی باشد این روش در رفتاردرمانی مطرود شناخته‌شده است.
تنبیه
تنبیه، یعنی محـروم کردن فـرد از خواسته‌های حاشیه‌ای مثـل تفریـح، تماشای تلویزیون، پول‌توجیبی، مسافرت... کتک زدن ممنوع
- معمولاً تنبیه شدن برای بچه‌ها، پندارهایی ایجاد می‌کند که به‌صورت ناخودآگاه است. این مسئله بر رفتارهای آینده آن‌ها تأثیرگذار خواهد بود. به همین دلیل لازم است که بزرگ‌سالان از تأثیرات بلند‌مدت اعمالشان آگاه باشند و به نتایج کوتاه‌مدت تنبیه توجه کنند.
- آنچه مشخص است اینکه نه سخت‌گیری و کنترل بیش‌ازحد درست است و نه آسان‌گیری و رها کردن بچه‌ها. طبق تحقیقات صورت گرفته، بچه‌هایی که بیش‌ازحد با تنبیه روبرو می‌شوند یا به‌شدت سرکش می‌شوند و یا به طرز وحشتناکی مطیع و فرمان‌بردار می‌شوند.
- تنبیه بدنی خیلی زود اثر آگاه‌کننده خود را از دست می‌دهد.
- تنبیه بدنی باعث می‌شود که بچه‌ها عصبانی و رنجیده‌خاطر شوند و احساس دشمنی کنند و بخواهند انتقام بگیرند.
- تنبیه بدنی می‌تواند کودکان را درباره شناخت درست و غلط به‌اشتباه بیندازد.
- تنبیه و بدرفتاری فیزیکی با کودک به آنان آموزش می‌دهد که من بد هستم و باید حرکات بدم را تا جایی که می‌توانم ادامه دهم.
- تنبیه بدنی، هرگز رفتار درست را به کودک آموزش نخواهد داد.
- صدمه زدن فیزیکی درهرصورت باعث ترسیدن کودکان می‌شود.
- تنبیه [بدنی]، گران‌ترین و درعین‌حال، کم اثرترین ابزار یادگیری و اصلاح رفتار است.- تنبیه، شخصیت کودک را در هم می‌کوبد.
- زیاده‌روی در تنبیه، سبب برانگیخته شدن حس سرکشی در کودک خواهد شد.
- معمولاً تنبیه شدن برای بچه‌ها، پندارهایی ایجاد می‌کند که به‌صورت ناخودآگاه است. این مسئله بر رفتارهای آینده آن‌ها تأثیرگذار خواهد بود. به همین دلیل لازم است که بزرگ‌سالان از تأثیرات بلند‌مدت اعمالشان آگاه باشند و به نتایج کوتاه‌مدت تنبیه توجه کنند.
- آنچه مشخص است اینکه نه سخت‌گیری و کنترل بیش‌ازحد درست است و نه آسان‌گیری و رها کردن بچه‌ها. طبق تحقیقات صورت گرفته، بچه‌هایی که بیش‌ازحد با تنبیه روبرو می‌شوند یا به‌شدت سرکش می‌شوند و یا به طرز وحشتناکی مطیع و فرمان‌بردار می‌شوند.
- تنبیه بدنی خیلی زود اثر آگاه‌کننده خود را از دست می‌دهد.
- تنبیه بدنی باعث می‌شود که بچه‌ها عصبانی و رنجیده‌خاطر شوند و احساس دشمنی کنند و بخواهند انتقام بگیرند.
- تنبیه بدنی می‌تواند کودکان را درباره شناخت درست و غلط به‌اشتباه بیندازد.
- تنبیه و بدرفتاری فیزیکی با کودک به آنان آموزش می‌دهد که من بد هستم و باید حرکات بدم را تا جایی که می‌توانم ادامه دهم.
- تنبیه بدنی، هرگز رفتار درست را به کودک آموزش نخواهد داد.
- صدمه زدن فیزیکی درهرصورت باعث ترسیدن کودکان می‌شود.
- تنبیه [بدنی]، گران‌ترین و درعین‌حال، کم اثرترین ابزار یادگیری و اصلاح رفتار است.- تنبیه، شخصیت کودک را در هم می‌کوبد.
- زیاده‌روی در تنبیه، سبب برانگیخته شدن حس سرکشی در کودک خواهد شد.
