رشد شايعات و نقش رسانه ها
نويسنده: پريسا جلالي
- برنامه بعدي چيه؟ ديروز همانطور كه گفتيد به خيابون رفتيم و كلي شعار داديم.
- امروز وقتي كه جمعيت زيادي به خيابون اومد به مغازه ها حمله كنيد، شيشه بانك ها و مراكز عمومي رو بشكنيد، اگه مي تونيد آتيش زدن پمپ بنزين رو در دستور كار خودتون قرار بديد، شب ها هم جمع شويد روي پشت بام ها و الله اكبر بگيد!
- آخه...!؟
- آخه نداره، اين شما هستيد كه بايد از اين فرصت مناسب به بهترين شكل ممكن استفاده كنيد، ما هم هواي شما رو داريم!
بخشي از مكالمات تلفني يكي از عناصر وابسته به شبكه هاي ضدانقلاب در ايران را خوانديد كه از سوي عوامل اصلي اغتشاشات در خارج از كشور هدايت و رهبري مي شد.
مكالمات مجري شبكه هاي ماهواره اي بي بي سي و صداي آمريكا و ديگر رسانه هاي خارجي با مخاطبان جعلي كه خط هاي اين شبكه ها را اشغال كرده اند و همگي متفق القولند كه شهرهاي ايران زيرگام هاي مردم! به لرزه افتاده، اين مسايل نه تنها موضوع جديد نيست بلكه طي سه دهه اخير و با وقوع هر اتفاقي به موضوعي تكراري تبديل شده و ساكنان شهرهاي نام برده در اين شبكه ها را به خنده وا مي دارد.
با برپايي انتخابات رياست جمهوري و شايعه توهم تقلب در روند شمارش آراء اغتشاشات در برخي مناطق تهران رخ داد تا اينكه علاوه بر خسارات جاني، خسارات مالي چند ميلياردي به مبلمان شهري، احساس ناامني و اضطراب در ميان مردم و غيره روي داد. اين اتفاقات كه تنها مختص برخي خيابان هاي تهران بود بعضا در رسانه هاي خارجي با رشدي قارچ گونه مواجه گرديد.
شكل گيري شايعات و اخبار ضد و نقيض در اين ميان ذهن افكار عمومي را نشانه رفت تا به درگيري و اغتشاش بيشتر دامن بزند. شايعاتي از قبيل : ضرب و شتم زن بارداري توسط نيروهاي پليس و كشته شدن جنين وي تا اسيدپاشي و كتك زدن مردم توسط بسيج و...
اما آنچه به انتشار اين اخبار جعلي كمك مي كرد ابزاري با عنوان رسانه بود. ابزار ارتباطي كه اين روزها زندگي تمامي مردم را در سطح جهان تسخير كرده است.
نماينده همدان با تاكيد بر عامل شايعه تقلب در انتخابات كه با هدف تضعيف امنيت ملي و تشويش اذهان عمومي به كار رفت، مي گويد: " رسانه هاي ضدانقلاب سلامت انتخابات را نشانه رفتند تا بدين ترتيب با تحريك برخي از مردم همچنين ساماندهي گروه هاي اغتشاش امنيت مردم را به خطر بياندازند. در اين راستا مردم ما طعمه كردارهاي ناشايست گروهي شدند تا كه امروز سران كشورهاي غربي از جمله صدراعظم آلمان و روساي آمريكا و فرانسه و انگليس به راحتي فرمان هايي عليه كشور صادركرده و مستقيم و غيرمستقيم به آشوبگران خط مي دهند. "
حاجي بابايي رسانه هاي خارجي را به دنبال فضاسازي و هرج و مرج در جامعه قلمداد كرده و در اين راستا معتقد است كه رسانه هاي داخل بايد فعال تر باشند و با اطلاع رساني به موقع اجازه ندهند شايعات جاي خود را در اذهان مردم بازكنند.
وي ضمن اشاره به لزوم هوشياري و بيداري مردم همچنين تسريع در مقابله با آشوبگران توسط نيروهاي امنيتي مي گويد: "اميدوارم هيئتي كه براي تفحص و بررسي از نمايندگان مجلس شوراي اسلامي تشكيل شده و موظف به پيگيري اغتشاشات و درگيري در كوي و دانشگاه است به سرعت نتايج تحقيقات خود را اعلام كند تا با عاملان برخورد شود. "
به اعتقاد يكي از كارشناسان حوزه خبر، خبرگزاري ها به دليل آنكه رتبه بالايي از نظر اصحاب رسانه دارند همچنين منبع خبري مهمي در كشورها به شمار مي روند اخباري را منعكس مي كنند كه سنديت داشته و معتبر باشد. اين مسئله در سايت هايي كه در فضاي وب ايجاد مي شوند رعايت نمي شود.
شريف زاده كارشناس علوم اجتماعي در گفت وگو با خبرنگار سرويس گزارش روز كيهان پيگيري خبر را توسط مراجع رسمي و ميزان اعتماد مسئولان و افكار عمومي به خبرگزاري ها علاوه بر جدي بودن فضاي خبري به همراه احساس تعهد و مسئوليت اجتماعي عامل مهمي در صحت و سقم اخبار خبرگزاري ها مي داند.
شريف زاده اضافه مي كند: "در خبرگزاري ها هميشه منبع خبر نقل مي شود حتي گاهي عبارت "يك منبع آگاه " كه بنا به مصلحت نام آن ذكر نشده به خبر سنديت مي دهد اما در وبلاگ ها و سايت هاي اينترنتي چنين تعهدي ديده نمي شود و صاحبان سايت ها گاهي اوقات به انعكاس اخبار و اطلاعاتي دست مي زنند كه حتي خودشان هم مي دانند كذب و دروغ است و نمي توان اين را به حساب غفلت آنها دانست بلكه حتماً سوءنيتي در اين خصوص دارند.
اين البته بدين مفهوم نيست كه خبرگزاري هاي مغرض در خارج از كشور چنين سياستي را دنبال كنند. چرا كه در اصل هدف تشكيل برخي خبرگزاري ها و ايستگاه هاي خبرپراكني خارجي خبرسازي جعلي و دروغ به منظور تضعيف جايگاه نظام جمهوري اسلامي ايران و بدبيني و دلزدگي مردم از مسئولان است. "
شريف زاده مانور اين رسانه ها طي روزهاي اخير كه حتي ساعات كاري خود را افزايش داده و از تمام تلاش شان براي انتشار اخبار و اطلاعات خلاف واقع استفاده مي كنند را يكي از اين شواهد مي داند.
وي اظهار مي كند: "رسانه ها مي توانند با اطلاع رساني شفاف به بسياري از شايعات كه برآمده از وضعيت فتنه است پايان دهند. تفاوت ميان رسانه هاي داخلي با غول هاي ارتباطي جهان در انعكاس حق و باطل است. "
مديرعامل خبرگزاري فارس رسانه هاي خارجي را نسبت به داخل ضعيف مي داند و اضافه مي كند. "رسانه هاي مكتوب و اينترنتي در كشور ما با غول هاي رسانه اي مثل بي بي سي و صداي آمريكا و غيره مواجه است كه با قدمت طولاني و اعتبارات و امكانات فوق العاده اي مشغول به فعاليت هستند اما احساس برتري رسانه هاي داخلي با آنها در انتشار اخبار واقعي توسط رسانه هاي داخلي نسبت به خبرهاي كذب و شايعه اي است كه بيگانگان منتشر مي كنند. در واقع آنها هميشه در تلاش هستند با اين نوع خبرها فضا را مسموم و آلوده كنند به همين منظور به باطل دامن مي زنند. آنها خانه اي عنكبوتي بنا كرده اند كه اگرچه خانه است اما سست بوده و فاقد مزيت پايداري رسانه هاي ايران است. "
مقدم فر تصريح مي كند: "در اين ميان نقش رسانه هاي مكتوب غيرقابل اغماض است. چرا كه اين روزها برخي روزنامه ها بناي عناد و مقابله با واقعيت را داشته و با انتشار برخي از اين شايعات سعي در ناامن نشان دادن فضا دارند همانطور كه پيش از انتخابات فضاي انتخابات را غبارآلود جلوه داده و از همان هنگام پيش فرض هاي تخلف در انتخابات را در ميان مردم ترويج مي كردند. "
بنابراين نظر هر زمان در انعكاس و انتشار خبر تأخير صورت گيرد شايعه فوراً جاي آن را گرفته و حتي اگر بلافاصله اخبار از رسانه هاي معتبر نيز منعكس شود به طور حتم در كمرنگ كردن آثار منفي شايعه كارآمد نخواهد بود. براي دست يابي به نوعي ايمني در برابر شايعه، حضور مسئولان در ميان مردم، پرهيز از شعارهاي بدون عمل، ارائه به موقع خبر و سرعت در امر اطلاع رساني و رودررو با مردم سخن گفتن از جمله شيوه هايي است كه بايد مورد توجه قرار گيرد.
مديرعامل خبرگزاري فارس در اين خصوص نظري مثبت دارد همانطور كه اطلاع رساني جامع و مانع را براي آحاد مردم و نخبگان ضروري دانسته و تصريح مي كند: "تلاش اصحاب رسانه انتشار اخبار به صورت لحظه اي و شفاف و روشن است اما با حدود مشخص و تا جايي كه به مصالح ملي ضربه نزند. اينكه حقايق زيادي پيرامون اغتشاشات اخير وجود دارد كه هنوز مردم در جريان آن قرار نگرفته اند اما اين بدان علت نيست كه نبايد مردم بدانند و يا اطلاع رساني با ضعف مواجه بوده است. "
مقدم فر اضافه مي كند: "بسياري از حوادث و اتفاقاتي كه رخ داده حكايت از دخالت دستگاه هاي خارجي و افراد در داخل دارد كه اميدوارم مسئولان قضايي كشور هر زمان صلاح ديدند اخبار آن را در اختيار رسانه ها قرار دهند تا رسانه مطابق مسئوليتي كه دارد آن را منتشر كند چون اين رويه موجب شفاف سازي و مهار غبارهاي موجود خواهد شد. "
دكتر سلطاني فر، يكي از ارتباط شناسان به نام، با اشاره به راه هاي انتقال شايعات در گذشته طي گفت وگويي معتقد است: "شايعات در گذشته به شكل زيرزميني مثل شب نامه ها و يا به شكل سينه به سينه نقل مي شد ولي امروز اين شب نامه ها به شكل وبلاگ ها، سايت ها، ايميل ها و بعضاً اس ام اس ها منتقل مي شود كه به اين ترتيب با تكنولوژي جديد بسيار قوي تر و وسيع تر منتقل و منتشر مي شوند. "
دكتر عليزاده ديگر استاد دانشگاه در اين باره مي گويد: "فرمول شايعه به صورت (سرعت گردش شايعه=2 اهميت و نوع موضوع ضرب در اعتبار منبع) است چون موضوع و اعتبار منابع اهميت زيادي دارد و از آنجا كه گردش شايعه در جامعه با يك تصاعد هندسي صورت مي گيرد چنانچه اعتبار منبع يا موضوع قابليت تفكيك ميان واقعيت و خطا را نداشته باشد همچنين اطلاع رساني ناقص ميان مردم انجام شود با موجي از شايعات مواجه خواهد شد. "
همان نظري كه مقدم فر داشته و معتقد است با در اختيار گرفتن همه اخبار و اطلاعات توسط رسانه ها و انتشار به موقع آن نه تنها شايعات
ختم به خير خواهند شد بلكه ديگر شاهد شايعه هاي بزرگ كه آثار منفي آن متحمل آحاد مردم شود شكل نخواهد گرفت.
"شنيدي در شمارش آراء تقلب شده؟!، شنيدي مي خواستند تو ايستگاه صادقيه و طالقاني و مفتح بمب كار بذارن؟! بي بي سي ديشب مي گفت پليس روي مردم اسيد مي پاشه؟!، شنيدي اراذل و اوباش تهراني رو پليس اجير كرده تا به خانه هاي مردم حمله كنند تا زهرچشم بگيرن؟! و... "
عبارت "چه خبر؟ راستي شنيدي كه...اين روزها به يكي از پرطرفدارترين جملاتي مبدل شده كه با روبرو شدن افراد با يكديگر به عنوان برگ برنده اطلاعات و اخبار رو مي شود. البته در ميان اين حجم بالاي اطلاعاتي درصد بالايي از آن به دروغ و شايعه اختصاص دارد. اين دسته از خبرهاي جعلي به گفته كارشناسان سياسي و اجتماعي از اتاق شايعه سرچشمه گرفته و زبان به زبان و دست به دست مي چرخد تا اينكه مانند گلوله اي بزرگ و بزرگ تر مي شود. هر چند با پيگيري بيشتر كذب بودن آن آشكار خواهد شد اما مي تواند ضربه مهلكي به افكار عمومي وارد ساخته و آن را حتي براي لحظاتي در شوكي از ابهام فرو ببرد.
بحث شايعه و شايعه پردازي در جوامع پديده اي است همه گير و رايج كه در ميان مردم رواج مي يابد، ولي واقعيتها آن را تأييد نمي كند. با اين حال از شايعه به عنوان ابزار براندازي نرم در جوامع جهان سوم و در حال توسعه ياد مي كنند.
مريم همتي آهويي، كارشناس علوم ارتباطات اجتماعي، اغتشاشات اخير را حاصل وجود اتاق شايعه اي مي داند كه اين روزها وظيفه آن توليد شايعه و خبرهاي جعلي به منظور تغذيه خبري برخي رسانه هاي خاص است.
اين كارشناس علوم ارتباطات اجتماعي مي گويد: "اين روزها و در حالي كه مقام معظم رهبري و ساير مسئولان و دلسوزان كشور بر وحدت و حكم فرما شدن آرامش بر كشور تاكيد دارند، محافلي به منظور تخريب اذهان عمومي تشكيل شده و پر جنب و جوش تر از قبل شايعات مختلفي را در راستاي اهداف سياسي و جناحي خود توليد مي كند. "
وي به سرويس گزارش روز كيهان مي گويد: "شايعه در موقعيت هايي رواج مي يابد كه مردم مشتاق خبر باشند ولي نتوانند آن را از منابع موثق دريافت كنند. در واقع اين رفتار بسيار طبيعي است كه هرگاه آدم ها مشتاق كسب اطلاعات درباره قضيه اي باشند به هر نوع ابزار اطلاع رساني متوسل مي شوند و سپس آن اطلاعات را در ميان خودشان پراكنده مي كنند. "
دكتر عليزاده، محقق و مدرس دانشگاه عقيده دارد: "شايعه به همان شكلي كه نقل مي شود رشد نمي كند بلكه گلوله اي است كه در مسير، متراكم و حجيم مي شود. بنابراين خروجي حاصل از آن با اصل خبر كاملاً متفاوت است. به طوري كه فرد يا گروهي بخشهاي واژگاني آن را برجسته و ليد مي كنند و در مرحله بعد با تمايلات خود تركيب كرده و برون داد آن متفاوت با اصل خبر خواهد شد. "
وي به سرويس گزارش روز كيهان مي گويد: "برخي مواقع شايعات وقتي وارد ذهن افراد مي شود آمال، گرايشات، تمايلات و خواست هاي افراد با آن تركيب مي شود كه حتي ممكن است خود فرد متوجه آثار برون داد آن نشود، يعني فرد متوجه نمي شود كه دروغ گفته يا به آن افزوده است. " دكتر عليزاده به حوادث اخير تهران اشاره مي كند و مي گويد: "اين گفته با مرور حوادث اخير در سطح تهران كه البته شايعه سازان قصد داشتند آن را به ديگر شهرها تعميم دهند و سطح كشور را دچار هرج و مرج معرفي كنند اثبات مي شود. طي روزهاي اخير ديديم كه چطور افراد مغرضي كه آرزوي هرج و مرج و تحصنات جمعي را در همه شهرهاي ايران در سر مي پرورانند، قصد داشتند تجمعات و اغتشاشات را به همه مردم در كشور نسبت داده و تلاش مي كردند اوضاع كشور را ناامن جلوه دهند. "
دكتر عليزاده اين شايعه را پديده اي آسيب شناختي مي داند و معتقد است: "هر گاه در جامعه شاهد رشد و انتشار شايعه باشيم بايد بدانيم كه در جامعه نوعي تب و بيماري وجود دارد كه بايد به سرعت شناسايي و درمان شود. "
به اعتقاد اين جامعه شناس، شايعه هاي تند و سريع كه جنبه هاي هيجاني و عاطفي دارند و آثاري چون وحشت، خشم وخوشحالي ناگهاني را به وجود مي آورند بازتابي سريعتر نسبت به ديگر شايعات دارند. البته شايعه هاي ديگري هم وجود دارد كه حالت شناور داشته و هرگاه شرايط را مساعد بيابند قوت مي گيرند و در غير اين صورت مخفي مانده تا موقعيت فراهم شود.
مريم همتي، كارشناس ارتباطات هم در نگاه خوشبينانه شايعه را بخشي از يك خبر مي داند كه به علل مختلف دور از دسترس افكار عمومي قرار مي گيرد، اما نبايد فراموش كرد كه بخش قابل توجهي از شايعات را دروغ، تهمت و افترا تشكيل مي دهد. شايعه خبري معمولاً دروغ با شاخ و برگ هايي است كه عليه يك فرد يا گروه منتشر مي شود و عده اي ديگر همسو با طراحان اين شايعه، به تقويت و گسترش آن مي پردازند.
حميده. خ، يكي از اين روانشناساني است كه سرخوردگي و احساس يأس را عامل تشكيل و انتشار شايعه مي داند.
وي در گفت وگو با سرويس گزارش كيهان توضيح مي دهد: "فردي كه به بيماري سرخوردگي مبتلا شده به راحتي براي تخريب ديگران به دروغ، تهمت، افترا و حتي سندسازي روي مي آورد تا شايد با مشاهده عواقب آن به نوعي به آرامش كاذب برسد. "
اين روانشناس در پاسخ به اين سؤال كه آيا شايعه سازي مختص افراد سرخورده است، مي گويد: "البته نبايد شايعه سازي را تنها به افراد سرخورده نسبت داد بلكه افراد و گروه هايي كه از موقعيت مورد نظر خود دور مي شوند و به اصطلاح جايگاه خود را در جامعه و نزد افكار عمومي از دست مي دهند براي كسب دوباره موقعيت خود و به دست آوردن آن چه از دست داده اند، مي كوشند با شايعه پردازي عليه ديگران به نوعي آنها را عامل ايجاد فاصله خود با افكار عمومي معرفي كنند كه البته اين نوعي شايعه سازي نيمه حرفه اي است. "
وي برخي از افراد و گروه ها كه با هدف از پيش تعيين شده تغيير يك فرد، گروه و يا ايجاد تنش در جامعه شايعاتي را مطرح مي كنند را شايعه پردازان حرفه اي مي داند كه شايد احساس سرخوردگي در آنها ديده نشود، اما با مقاصد خاصي تلاش مي كنند وضعيت جامعه را به نفع خود تغيير دهند.
مريم يوسفي استاد دانشگاه و يكي از كارشناسان علوم ارتباطات مي گويد: "شايعه پردازان معمولان به نشانه گيري افراد يا گروه هاي مسئول مي پردازند و به دلايل مختلف شايعات را طرا حي و منتشر مي كنند. اين گروه هميشه سعي دارند با دامن زدن به برخي از شايعات روح و روان جامعه را ناامن كنند. يكي از نمونه هاي آن توهين و افتراهايي است كه به شخصيت هاي سياسي در دوران اوايل انقلاب مطرح شد و با اين روش مركز شايعه تلاش مي كرد مديريت افكار عمومي را در اختيار خود گرفته و آن را مسموم كند تا به اهدافش نايل شود. "
وي همچنين بر اين عقيده است كه شايعات نيمه حرفه اي بيشتر در محيط زندگي و درباره خصوصيات اخلاقي و رفتاري برخي از هم محله اي ها شنيده مي شود اما شايعات حرفه اي را بايد در رسانه هاي خارجي عليه نظام و انقلاب و مسئولان كشورمان دنبال كنيم.
كارشناسان شايعه را محصول زمان و زمينه اي از ابهام و تنش كه تحت آن هنجارها يا باورها زير سوال رود و مردم از انتشار آن خطر احساس نگراني كنند معرفي مي كنند.
يوسفي در اين خصوص مي گويد: "در بخشي از تعاريف "تعهد اجتماعي "، به احساس مسئوليت نسبت به داشته هاي اجتماعي و افرادي كه با آنها در جامعه زندگي مي كنيم، اشاره مي شود. اما با انتشار اخبار خلاف واقع رعب و وحشت در ميان مردم اين احساس مسئوليت زير سوال رفته و نشان دهنده آن است كه اين افراد هيچ تعهدي نسبت به همشهريان خود نداشته بلكه بي توجه به امنيت رواني در جامعه قصد دارند اوضاع را ناامن جلوه دهند كه البته مردم آگاه قصد و نيتشان را شناخته و در مقابل اين نوع هجمه ها ايستادگي مي كنند. "
علاوه بر تعهدات اجتماعي و احساس مسئوليت نسبت به همشهريان، تقيد و ايمان افراد نيز براي ايجاد امنيت رواني مورد نياز است، چرا كه يكي از علل اصلي امنيت رواني و آرامش در جامعه پذيرش نيروي حق و توكل و اتكا جستن به خداوند به منظور دوري از گناه و خطا است. بنابراين چنانچه جامعه اي تهي از اين عامل باشد-نمونه آن در غرب مشهود است-ناخودآگاه گرفتار سقوط و تباهي خواهد شد.
وي پيرامون اغتشاشات اخير و شايعاتي كه در خلال آن شنيده مي شود، توضيح مي دهد: "مساله ايجاد شايعه و جنگ رواني در جامعه مساله جديدي نيست. كفار و منافقين هميشه از اين حربه حداكثر استفاده را برده اند. با مطالعه تاريخ اسلام مي توان نمونه هايي از شايعه پردازي هاي دشمنان و يهوديان عليه پيامبر عظيم الشان اسلام(ص) و حكومت اسلامي ايشان را يافت. مثلا در جريان جنگ احد شايعه كشته شدن رسول گرامي اسلام مطرح شد يا در جريان صلح امام حسن(ع) شايعاتي درباره ايشان مطرح گرديد. "
وي مي گويد: "شياطين شايعات را در ابعاد مختلف ابتدا براي در هم شكستن روحيه مسلمانان و تضعيف جايگاه ايشان همچنين تضعيف مقاومت، پايداري و براي انحراف به كار مي برند و آنقدر اين مساله خطرناك است كه حتي در قرآن كريم آمده است كه اگر منافقين دست از شايعه پراكني برندارند ما اقدام به نابودي آنها مي كنيم. از آنجا كه دين مبين اسلام ديني كامل و متقن است كه بر همه روابط اجتماعي انسان دستوراتي دارد، به عنوان شاهد مي توانيم آياتي از كلام الله مجيد مبني بر رد شايعات و اخبار غيرمستند را ذكر كنيم كه چگونه بر انتشار اخبار كذب كه به عنوان شايعه دست به دست مي شود بايد دقت كرده و مانع از انتشار آن شويم. "
حجت الاسلام والمسلمين صديقي حفظ امنيت، صيانت و سعادت اجتماعي را نيازمند تيزهوشي و تمايز اخبار جعلي و حقيقت از سوي مردم مي داند كه به اعتقاد وي دشمنان ايران به دنبال فرصت هايي هستند كه با توسل به رسانه ها و ديگر ابزارهايشان دروغ پراكني را به منظور اختلاف افكني ميان ايرانيان گسترش دهند و به اعتماد مردم به مرجعيت و مسئولان نظام خدشه وارد كنند اما وظيفه مردم براي جلوگيري از اين توطئه ها اطاعت و پيروي از ولايت فقيه و رهبر است و البته حضور چشمگير مردم در مراسم رحلت امام(ره) و تجمعاتي كه به منظور اعلام حمايت از رهبري داشتند همچنين حضور در نماز جمعه شواهد مستدلي بر حمايت همه جانبه ملت از ارزش هاي نظام جمهوري اسلامي و مقام معظم رهبري است.
منبع: خبرگزاری فارس
/خ
- امروز وقتي كه جمعيت زيادي به خيابون اومد به مغازه ها حمله كنيد، شيشه بانك ها و مراكز عمومي رو بشكنيد، اگه مي تونيد آتيش زدن پمپ بنزين رو در دستور كار خودتون قرار بديد، شب ها هم جمع شويد روي پشت بام ها و الله اكبر بگيد!
- آخه...!؟
- آخه نداره، اين شما هستيد كه بايد از اين فرصت مناسب به بهترين شكل ممكن استفاده كنيد، ما هم هواي شما رو داريم!
بخشي از مكالمات تلفني يكي از عناصر وابسته به شبكه هاي ضدانقلاب در ايران را خوانديد كه از سوي عوامل اصلي اغتشاشات در خارج از كشور هدايت و رهبري مي شد.
مكالمات مجري شبكه هاي ماهواره اي بي بي سي و صداي آمريكا و ديگر رسانه هاي خارجي با مخاطبان جعلي كه خط هاي اين شبكه ها را اشغال كرده اند و همگي متفق القولند كه شهرهاي ايران زيرگام هاي مردم! به لرزه افتاده، اين مسايل نه تنها موضوع جديد نيست بلكه طي سه دهه اخير و با وقوع هر اتفاقي به موضوعي تكراري تبديل شده و ساكنان شهرهاي نام برده در اين شبكه ها را به خنده وا مي دارد.
با برپايي انتخابات رياست جمهوري و شايعه توهم تقلب در روند شمارش آراء اغتشاشات در برخي مناطق تهران رخ داد تا اينكه علاوه بر خسارات جاني، خسارات مالي چند ميلياردي به مبلمان شهري، احساس ناامني و اضطراب در ميان مردم و غيره روي داد. اين اتفاقات كه تنها مختص برخي خيابان هاي تهران بود بعضا در رسانه هاي خارجي با رشدي قارچ گونه مواجه گرديد.
شكل گيري شايعات و اخبار ضد و نقيض در اين ميان ذهن افكار عمومي را نشانه رفت تا به درگيري و اغتشاش بيشتر دامن بزند. شايعاتي از قبيل : ضرب و شتم زن بارداري توسط نيروهاي پليس و كشته شدن جنين وي تا اسيدپاشي و كتك زدن مردم توسط بسيج و...
اما آنچه به انتشار اين اخبار جعلي كمك مي كرد ابزاري با عنوان رسانه بود. ابزار ارتباطي كه اين روزها زندگي تمامي مردم را در سطح جهان تسخير كرده است.
.jpg "رشد شايعات و نقش رسانه ها")
اغتشاشات اخير با " شايعه " كليد خورد
نماينده همدان با تاكيد بر عامل شايعه تقلب در انتخابات كه با هدف تضعيف امنيت ملي و تشويش اذهان عمومي به كار رفت، مي گويد: " رسانه هاي ضدانقلاب سلامت انتخابات را نشانه رفتند تا بدين ترتيب با تحريك برخي از مردم همچنين ساماندهي گروه هاي اغتشاش امنيت مردم را به خطر بياندازند. در اين راستا مردم ما طعمه كردارهاي ناشايست گروهي شدند تا كه امروز سران كشورهاي غربي از جمله صدراعظم آلمان و روساي آمريكا و فرانسه و انگليس به راحتي فرمان هايي عليه كشور صادركرده و مستقيم و غيرمستقيم به آشوبگران خط مي دهند. "
حاجي بابايي رسانه هاي خارجي را به دنبال فضاسازي و هرج و مرج در جامعه قلمداد كرده و در اين راستا معتقد است كه رسانه هاي داخل بايد فعال تر باشند و با اطلاع رساني به موقع اجازه ندهند شايعات جاي خود را در اذهان مردم بازكنند.
وي ضمن اشاره به لزوم هوشياري و بيداري مردم همچنين تسريع در مقابله با آشوبگران توسط نيروهاي امنيتي مي گويد: "اميدوارم هيئتي كه براي تفحص و بررسي از نمايندگان مجلس شوراي اسلامي تشكيل شده و موظف به پيگيري اغتشاشات و درگيري در كوي و دانشگاه است به سرعت نتايج تحقيقات خود را اعلام كند تا با عاملان برخورد شود. "
انعكاس حق و باطل؛
تقابل رسانه هاي داخل و خارج
به اعتقاد يكي از كارشناسان حوزه خبر، خبرگزاري ها به دليل آنكه رتبه بالايي از نظر اصحاب رسانه دارند همچنين منبع خبري مهمي در كشورها به شمار مي روند اخباري را منعكس مي كنند كه سنديت داشته و معتبر باشد. اين مسئله در سايت هايي كه در فضاي وب ايجاد مي شوند رعايت نمي شود.
شريف زاده كارشناس علوم اجتماعي در گفت وگو با خبرنگار سرويس گزارش روز كيهان پيگيري خبر را توسط مراجع رسمي و ميزان اعتماد مسئولان و افكار عمومي به خبرگزاري ها علاوه بر جدي بودن فضاي خبري به همراه احساس تعهد و مسئوليت اجتماعي عامل مهمي در صحت و سقم اخبار خبرگزاري ها مي داند.
شريف زاده اضافه مي كند: "در خبرگزاري ها هميشه منبع خبر نقل مي شود حتي گاهي عبارت "يك منبع آگاه " كه بنا به مصلحت نام آن ذكر نشده به خبر سنديت مي دهد اما در وبلاگ ها و سايت هاي اينترنتي چنين تعهدي ديده نمي شود و صاحبان سايت ها گاهي اوقات به انعكاس اخبار و اطلاعاتي دست مي زنند كه حتي خودشان هم مي دانند كذب و دروغ است و نمي توان اين را به حساب غفلت آنها دانست بلكه حتماً سوءنيتي در اين خصوص دارند.
اين البته بدين مفهوم نيست كه خبرگزاري هاي مغرض در خارج از كشور چنين سياستي را دنبال كنند. چرا كه در اصل هدف تشكيل برخي خبرگزاري ها و ايستگاه هاي خبرپراكني خارجي خبرسازي جعلي و دروغ به منظور تضعيف جايگاه نظام جمهوري اسلامي ايران و بدبيني و دلزدگي مردم از مسئولان است. "
شريف زاده مانور اين رسانه ها طي روزهاي اخير كه حتي ساعات كاري خود را افزايش داده و از تمام تلاش شان براي انتشار اخبار و اطلاعات خلاف واقع استفاده مي كنند را يكي از اين شواهد مي داند.
عوامل فتنأ خبري
وي اظهار مي كند: "رسانه ها مي توانند با اطلاع رساني شفاف به بسياري از شايعات كه برآمده از وضعيت فتنه است پايان دهند. تفاوت ميان رسانه هاي داخلي با غول هاي ارتباطي جهان در انعكاس حق و باطل است. "
مديرعامل خبرگزاري فارس رسانه هاي خارجي را نسبت به داخل ضعيف مي داند و اضافه مي كند. "رسانه هاي مكتوب و اينترنتي در كشور ما با غول هاي رسانه اي مثل بي بي سي و صداي آمريكا و غيره مواجه است كه با قدمت طولاني و اعتبارات و امكانات فوق العاده اي مشغول به فعاليت هستند اما احساس برتري رسانه هاي داخلي با آنها در انتشار اخبار واقعي توسط رسانه هاي داخلي نسبت به خبرهاي كذب و شايعه اي است كه بيگانگان منتشر مي كنند. در واقع آنها هميشه در تلاش هستند با اين نوع خبرها فضا را مسموم و آلوده كنند به همين منظور به باطل دامن مي زنند. آنها خانه اي عنكبوتي بنا كرده اند كه اگرچه خانه است اما سست بوده و فاقد مزيت پايداري رسانه هاي ايران است. "
مقدم فر تصريح مي كند: "در اين ميان نقش رسانه هاي مكتوب غيرقابل اغماض است. چرا كه اين روزها برخي روزنامه ها بناي عناد و مقابله با واقعيت را داشته و با انتشار برخي از اين شايعات سعي در ناامن نشان دادن فضا دارند همانطور كه پيش از انتخابات فضاي انتخابات را غبارآلود جلوه داده و از همان هنگام پيش فرض هاي تخلف در انتخابات را در ميان مردم ترويج مي كردند. "
كدام رسانه شايعه ساز است؟
بنابراين نظر هر زمان در انعكاس و انتشار خبر تأخير صورت گيرد شايعه فوراً جاي آن را گرفته و حتي اگر بلافاصله اخبار از رسانه هاي معتبر نيز منعكس شود به طور حتم در كمرنگ كردن آثار منفي شايعه كارآمد نخواهد بود. براي دست يابي به نوعي ايمني در برابر شايعه، حضور مسئولان در ميان مردم، پرهيز از شعارهاي بدون عمل، ارائه به موقع خبر و سرعت در امر اطلاع رساني و رودررو با مردم سخن گفتن از جمله شيوه هايي است كه بايد مورد توجه قرار گيرد.
مديرعامل خبرگزاري فارس در اين خصوص نظري مثبت دارد همانطور كه اطلاع رساني جامع و مانع را براي آحاد مردم و نخبگان ضروري دانسته و تصريح مي كند: "تلاش اصحاب رسانه انتشار اخبار به صورت لحظه اي و شفاف و روشن است اما با حدود مشخص و تا جايي كه به مصالح ملي ضربه نزند. اينكه حقايق زيادي پيرامون اغتشاشات اخير وجود دارد كه هنوز مردم در جريان آن قرار نگرفته اند اما اين بدان علت نيست كه نبايد مردم بدانند و يا اطلاع رساني با ضعف مواجه بوده است. "
مقدم فر اضافه مي كند: "بسياري از حوادث و اتفاقاتي كه رخ داده حكايت از دخالت دستگاه هاي خارجي و افراد در داخل دارد كه اميدوارم مسئولان قضايي كشور هر زمان صلاح ديدند اخبار آن را در اختيار رسانه ها قرار دهند تا رسانه مطابق مسئوليتي كه دارد آن را منتشر كند چون اين رويه موجب شفاف سازي و مهار غبارهاي موجود خواهد شد. "
دكتر سلطاني فر، يكي از ارتباط شناسان به نام، با اشاره به راه هاي انتقال شايعات در گذشته طي گفت وگويي معتقد است: "شايعات در گذشته به شكل زيرزميني مثل شب نامه ها و يا به شكل سينه به سينه نقل مي شد ولي امروز اين شب نامه ها به شكل وبلاگ ها، سايت ها، ايميل ها و بعضاً اس ام اس ها منتقل مي شود كه به اين ترتيب با تكنولوژي جديد بسيار قوي تر و وسيع تر منتقل و منتشر مي شوند. "
دكتر عليزاده ديگر استاد دانشگاه در اين باره مي گويد: "فرمول شايعه به صورت (سرعت گردش شايعه=2 اهميت و نوع موضوع ضرب در اعتبار منبع) است چون موضوع و اعتبار منابع اهميت زيادي دارد و از آنجا كه گردش شايعه در جامعه با يك تصاعد هندسي صورت مي گيرد چنانچه اعتبار منبع يا موضوع قابليت تفكيك ميان واقعيت و خطا را نداشته باشد همچنين اطلاع رساني ناقص ميان مردم انجام شود با موجي از شايعات مواجه خواهد شد. "
همان نظري كه مقدم فر داشته و معتقد است با در اختيار گرفتن همه اخبار و اطلاعات توسط رسانه ها و انتشار به موقع آن نه تنها شايعات
ختم به خير خواهند شد بلكه ديگر شاهد شايعه هاي بزرگ كه آثار منفي آن متحمل آحاد مردم شود شكل نخواهد گرفت.
"شنيدي در شمارش آراء تقلب شده؟!، شنيدي مي خواستند تو ايستگاه صادقيه و طالقاني و مفتح بمب كار بذارن؟! بي بي سي ديشب مي گفت پليس روي مردم اسيد مي پاشه؟!، شنيدي اراذل و اوباش تهراني رو پليس اجير كرده تا به خانه هاي مردم حمله كنند تا زهرچشم بگيرن؟! و... "
عبارت "چه خبر؟ راستي شنيدي كه...اين روزها به يكي از پرطرفدارترين جملاتي مبدل شده كه با روبرو شدن افراد با يكديگر به عنوان برگ برنده اطلاعات و اخبار رو مي شود. البته در ميان اين حجم بالاي اطلاعاتي درصد بالايي از آن به دروغ و شايعه اختصاص دارد. اين دسته از خبرهاي جعلي به گفته كارشناسان سياسي و اجتماعي از اتاق شايعه سرچشمه گرفته و زبان به زبان و دست به دست مي چرخد تا اينكه مانند گلوله اي بزرگ و بزرگ تر مي شود. هر چند با پيگيري بيشتر كذب بودن آن آشكار خواهد شد اما مي تواند ضربه مهلكي به افكار عمومي وارد ساخته و آن را حتي براي لحظاتي در شوكي از ابهام فرو ببرد.
ظواهر فريبنده شايعه
بحث شايعه و شايعه پردازي در جوامع پديده اي است همه گير و رايج كه در ميان مردم رواج مي يابد، ولي واقعيتها آن را تأييد نمي كند. با اين حال از شايعه به عنوان ابزار براندازي نرم در جوامع جهان سوم و در حال توسعه ياد مي كنند.
مريم همتي آهويي، كارشناس علوم ارتباطات اجتماعي، اغتشاشات اخير را حاصل وجود اتاق شايعه اي مي داند كه اين روزها وظيفه آن توليد شايعه و خبرهاي جعلي به منظور تغذيه خبري برخي رسانه هاي خاص است.
اين كارشناس علوم ارتباطات اجتماعي مي گويد: "اين روزها و در حالي كه مقام معظم رهبري و ساير مسئولان و دلسوزان كشور بر وحدت و حكم فرما شدن آرامش بر كشور تاكيد دارند، محافلي به منظور تخريب اذهان عمومي تشكيل شده و پر جنب و جوش تر از قبل شايعات مختلفي را در راستاي اهداف سياسي و جناحي خود توليد مي كند. "
وي به سرويس گزارش روز كيهان مي گويد: "شايعه در موقعيت هايي رواج مي يابد كه مردم مشتاق خبر باشند ولي نتوانند آن را از منابع موثق دريافت كنند. در واقع اين رفتار بسيار طبيعي است كه هرگاه آدم ها مشتاق كسب اطلاعات درباره قضيه اي باشند به هر نوع ابزار اطلاع رساني متوسل مي شوند و سپس آن اطلاعات را در ميان خودشان پراكنده مي كنند. "
.jpg "رشد شايعات و نقش رسانه ها")
يك كلاغ به چهل كلاغ
دكتر عليزاده، محقق و مدرس دانشگاه عقيده دارد: "شايعه به همان شكلي كه نقل مي شود رشد نمي كند بلكه گلوله اي است كه در مسير، متراكم و حجيم مي شود. بنابراين خروجي حاصل از آن با اصل خبر كاملاً متفاوت است. به طوري كه فرد يا گروهي بخشهاي واژگاني آن را برجسته و ليد مي كنند و در مرحله بعد با تمايلات خود تركيب كرده و برون داد آن متفاوت با اصل خبر خواهد شد. "
وي به سرويس گزارش روز كيهان مي گويد: "برخي مواقع شايعات وقتي وارد ذهن افراد مي شود آمال، گرايشات، تمايلات و خواست هاي افراد با آن تركيب مي شود كه حتي ممكن است خود فرد متوجه آثار برون داد آن نشود، يعني فرد متوجه نمي شود كه دروغ گفته يا به آن افزوده است. " دكتر عليزاده به حوادث اخير تهران اشاره مي كند و مي گويد: "اين گفته با مرور حوادث اخير در سطح تهران كه البته شايعه سازان قصد داشتند آن را به ديگر شهرها تعميم دهند و سطح كشور را دچار هرج و مرج معرفي كنند اثبات مي شود. طي روزهاي اخير ديديم كه چطور افراد مغرضي كه آرزوي هرج و مرج و تحصنات جمعي را در همه شهرهاي ايران در سر مي پرورانند، قصد داشتند تجمعات و اغتشاشات را به همه مردم در كشور نسبت داده و تلاش مي كردند اوضاع كشور را ناامن جلوه دهند. "
دكتر عليزاده اين شايعه را پديده اي آسيب شناختي مي داند و معتقد است: "هر گاه در جامعه شاهد رشد و انتشار شايعه باشيم بايد بدانيم كه در جامعه نوعي تب و بيماري وجود دارد كه بايد به سرعت شناسايي و درمان شود. "
به اعتقاد اين جامعه شناس، شايعه هاي تند و سريع كه جنبه هاي هيجاني و عاطفي دارند و آثاري چون وحشت، خشم وخوشحالي ناگهاني را به وجود مي آورند بازتابي سريعتر نسبت به ديگر شايعات دارند. البته شايعه هاي ديگري هم وجود دارد كه حالت شناور داشته و هرگاه شرايط را مساعد بيابند قوت مي گيرند و در غير اين صورت مخفي مانده تا موقعيت فراهم شود.
مريم همتي، كارشناس ارتباطات هم در نگاه خوشبينانه شايعه را بخشي از يك خبر مي داند كه به علل مختلف دور از دسترس افكار عمومي قرار مي گيرد، اما نبايد فراموش كرد كه بخش قابل توجهي از شايعات را دروغ، تهمت و افترا تشكيل مي دهد. شايعه خبري معمولاً دروغ با شاخ و برگ هايي است كه عليه يك فرد يا گروه منتشر مي شود و عده اي ديگر همسو با طراحان اين شايعه، به تقويت و گسترش آن مي پردازند.
سرخوردگان اجتماعي
حميده. خ، يكي از اين روانشناساني است كه سرخوردگي و احساس يأس را عامل تشكيل و انتشار شايعه مي داند.
وي در گفت وگو با سرويس گزارش كيهان توضيح مي دهد: "فردي كه به بيماري سرخوردگي مبتلا شده به راحتي براي تخريب ديگران به دروغ، تهمت، افترا و حتي سندسازي روي مي آورد تا شايد با مشاهده عواقب آن به نوعي به آرامش كاذب برسد. "
اين روانشناس در پاسخ به اين سؤال كه آيا شايعه سازي مختص افراد سرخورده است، مي گويد: "البته نبايد شايعه سازي را تنها به افراد سرخورده نسبت داد بلكه افراد و گروه هايي كه از موقعيت مورد نظر خود دور مي شوند و به اصطلاح جايگاه خود را در جامعه و نزد افكار عمومي از دست مي دهند براي كسب دوباره موقعيت خود و به دست آوردن آن چه از دست داده اند، مي كوشند با شايعه پردازي عليه ديگران به نوعي آنها را عامل ايجاد فاصله خود با افكار عمومي معرفي كنند كه البته اين نوعي شايعه سازي نيمه حرفه اي است. "
وي برخي از افراد و گروه ها كه با هدف از پيش تعيين شده تغيير يك فرد، گروه و يا ايجاد تنش در جامعه شايعاتي را مطرح مي كنند را شايعه پردازان حرفه اي مي داند كه شايد احساس سرخوردگي در آنها ديده نشود، اما با مقاصد خاصي تلاش مي كنند وضعيت جامعه را به نفع خود تغيير دهند.
شايعات حرفه اي و براندازي نرم
مريم يوسفي استاد دانشگاه و يكي از كارشناسان علوم ارتباطات مي گويد: "شايعه پردازان معمولان به نشانه گيري افراد يا گروه هاي مسئول مي پردازند و به دلايل مختلف شايعات را طرا حي و منتشر مي كنند. اين گروه هميشه سعي دارند با دامن زدن به برخي از شايعات روح و روان جامعه را ناامن كنند. يكي از نمونه هاي آن توهين و افتراهايي است كه به شخصيت هاي سياسي در دوران اوايل انقلاب مطرح شد و با اين روش مركز شايعه تلاش مي كرد مديريت افكار عمومي را در اختيار خود گرفته و آن را مسموم كند تا به اهدافش نايل شود. "
وي همچنين بر اين عقيده است كه شايعات نيمه حرفه اي بيشتر در محيط زندگي و درباره خصوصيات اخلاقي و رفتاري برخي از هم محله اي ها شنيده مي شود اما شايعات حرفه اي را بايد در رسانه هاي خارجي عليه نظام و انقلاب و مسئولان كشورمان دنبال كنيم.
كارشناسان شايعه را محصول زمان و زمينه اي از ابهام و تنش كه تحت آن هنجارها يا باورها زير سوال رود و مردم از انتشار آن خطر احساس نگراني كنند معرفي مي كنند.
يوسفي در اين خصوص مي گويد: "در بخشي از تعاريف "تعهد اجتماعي "، به احساس مسئوليت نسبت به داشته هاي اجتماعي و افرادي كه با آنها در جامعه زندگي مي كنيم، اشاره مي شود. اما با انتشار اخبار خلاف واقع رعب و وحشت در ميان مردم اين احساس مسئوليت زير سوال رفته و نشان دهنده آن است كه اين افراد هيچ تعهدي نسبت به همشهريان خود نداشته بلكه بي توجه به امنيت رواني در جامعه قصد دارند اوضاع را ناامن جلوه دهند كه البته مردم آگاه قصد و نيتشان را شناخته و در مقابل اين نوع هجمه ها ايستادگي مي كنند. "
علاوه بر تعهدات اجتماعي و احساس مسئوليت نسبت به همشهريان، تقيد و ايمان افراد نيز براي ايجاد امنيت رواني مورد نياز است، چرا كه يكي از علل اصلي امنيت رواني و آرامش در جامعه پذيرش نيروي حق و توكل و اتكا جستن به خداوند به منظور دوري از گناه و خطا است. بنابراين چنانچه جامعه اي تهي از اين عامل باشد-نمونه آن در غرب مشهود است-ناخودآگاه گرفتار سقوط و تباهي خواهد شد.
انتشار شايعه و جنگ رواني در اسلام مذموم است
وي پيرامون اغتشاشات اخير و شايعاتي كه در خلال آن شنيده مي شود، توضيح مي دهد: "مساله ايجاد شايعه و جنگ رواني در جامعه مساله جديدي نيست. كفار و منافقين هميشه از اين حربه حداكثر استفاده را برده اند. با مطالعه تاريخ اسلام مي توان نمونه هايي از شايعه پردازي هاي دشمنان و يهوديان عليه پيامبر عظيم الشان اسلام(ص) و حكومت اسلامي ايشان را يافت. مثلا در جريان جنگ احد شايعه كشته شدن رسول گرامي اسلام مطرح شد يا در جريان صلح امام حسن(ع) شايعاتي درباره ايشان مطرح گرديد. "
وي مي گويد: "شياطين شايعات را در ابعاد مختلف ابتدا براي در هم شكستن روحيه مسلمانان و تضعيف جايگاه ايشان همچنين تضعيف مقاومت، پايداري و براي انحراف به كار مي برند و آنقدر اين مساله خطرناك است كه حتي در قرآن كريم آمده است كه اگر منافقين دست از شايعه پراكني برندارند ما اقدام به نابودي آنها مي كنيم. از آنجا كه دين مبين اسلام ديني كامل و متقن است كه بر همه روابط اجتماعي انسان دستوراتي دارد، به عنوان شاهد مي توانيم آياتي از كلام الله مجيد مبني بر رد شايعات و اخبار غيرمستند را ذكر كنيم كه چگونه بر انتشار اخبار كذب كه به عنوان شايعه دست به دست مي شود بايد دقت كرده و مانع از انتشار آن شويم. "
تاكيد قرآن بر صحت خبري
حجت الاسلام والمسلمين صديقي حفظ امنيت، صيانت و سعادت اجتماعي را نيازمند تيزهوشي و تمايز اخبار جعلي و حقيقت از سوي مردم مي داند كه به اعتقاد وي دشمنان ايران به دنبال فرصت هايي هستند كه با توسل به رسانه ها و ديگر ابزارهايشان دروغ پراكني را به منظور اختلاف افكني ميان ايرانيان گسترش دهند و به اعتماد مردم به مرجعيت و مسئولان نظام خدشه وارد كنند اما وظيفه مردم براي جلوگيري از اين توطئه ها اطاعت و پيروي از ولايت فقيه و رهبر است و البته حضور چشمگير مردم در مراسم رحلت امام(ره) و تجمعاتي كه به منظور اعلام حمايت از رهبري داشتند همچنين حضور در نماز جمعه شواهد مستدلي بر حمايت همه جانبه ملت از ارزش هاي نظام جمهوري اسلامي و مقام معظم رهبري است.
منبع: خبرگزاری فارس
/خ
