علل گرایش به ازدواج سفید
در مدیریت پدیده‌های منفی اجتماعی یکی از مسائلی که بسیار مهم است شناخت بستر‌ها و انگیزه‌های گرایش جامعه به پدیده‌های اجتماعی منفی مثل ازدواج سفید است. درباره علل گرایش به ازدواج سفید حرف‌های زیادی زده می‌شود اما سه عامل را می‌توان از عوامل اصلی گرایش به این بخت سیاه دانست که به اختصار به آنها می‌پردازیم.
علاقه‌مندان به ازدواج سفید معمولا از کسانی هستند که از پذیرفتن مسئولیت فراری هستند و می‌خواهند در یک بستر آزاد و فارغ از هر‌گونه مسئولیت نیازهای جنسی و عاطفی خود را از طریقی ناهنجار برآورده نمایند؛
سخت شدن فضای ازدواج رسمی
ازدواج به عنوان مرتفع کننده یکی از نیازهای طبیعی و اصلی انسان، در سن جوانی به عنوان یک آرزو ظهور و بروز می‌کند و افراد تلاش می‌کنند تا با کمک اطرافیان خود بهترین گزینه را برای زندگی مشترک خود انتخاب نمایند؛ اما متاسفانه ازدواج در سال‌های اخیر در ایران از جهات مختلف سخت و مشکل شده است که اصلی‌ترین جهت آن بعد اقتصادی است در حال حاضر یک ازدواج ساده با هزینه تهیه مسکن رهنی و سایر هزینه‌ها دها میلیون تومان تمام می‌شود و همین سخت شدن فضای ازدواج جوانان را به نوعی از رابطه‌های کم‌خرج و ساده‌تر سوق داده است. البته سختی ازدواج پدیده جدیدی نیست و این مسئله در دوره‌ها مختلف کم‌و‌بیش وجود داشته است؛ به همین دلیل در شریعت اسلامی یکی از اعمال بسیار نیکو، که گاه می‌توان حکم به وجوب آن کرد، ایجاد زمینه ازدواج برای جوانان است. در همین راستا خدا به توان‌مندان دستور می‌دهد تا در این زمینه گام برداشته و بستر ازدواج را فراهم نمایند و در مشهور‌ترین آیه‌ای که به این مسئله را اشاره کرده است می‌فرماید:
وَأَنکِحُوا الْأَیَامَى مِنکُمْ وَالصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِکُمْ وَإِمَائِکُمْ إِن یَکُونُوا فُقَرَاءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ.[1]
مردان و زنان بی‌همسر همچنین غلامان و کنیزان صالح و درستکارتان را همسر دهید؛ اگر فقیر و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود آنان را بی‌نیاز می‌سازد؛ خداوند گشایش‌دهنده و آگاه است!
علاوه بر مردم حکومت‌ها نیز موظف هستند تا برای جلو‌گیری از رشد مفاسد و پدیده‌های شومی مثل ازدواج سفید برای تسهیل ازدواج جوانان قدم بردارند و زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی ازدواج را فراهم نمایند و این مسئولیت زمانی که جوانان جامعه در دام فساد گرفتار شده‌اند به مراتب شدید‌تر، می‌شود
امام صادق(ع) در روایت شریفی در مورد کسی که زمینه ازدواج مسلمانی بدون همسری را فراهم می‌کند می‌فرماید:
مَنْ زَوَّجَ أَعْزَباً، کَانَ مِمَّنْ یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَیْهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.[2]
کسی که امکان ازدواج فرد مجردی را فراهم نماید از کسانی است که در قیامت خداوند به آنان نظر لطف می‌کند.
علاوه بر مردم حکومت‌ها نیز موظف هستند تا برای جلو‌گیری از رشد مفاسد و پدیده‌های شومی مثل ازدواج سفید برای تسهیل ازدواج جوانان قدم بردارند و زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی ازدواج را فراهم نمایند و این مسئولیت زمانی که جوانان جامعه در دام فساد گرفتار شده‌اند به مراتب شدید‌تر می‌شود، امام صادق(ع) در این رابطه ماجرایی از امیر‌مؤمنان(ع) نقل کرده می‌فرماید:
أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ(ع) أُتِیَ بِرَجُلٍ عَبِثَ بِذَکَرِهِ فَضَرَبَ یَدَهُ حَتَّى احْمَرَّتْ ثُمَّ زَوَّجَهُ مِنْ بَیْتِ الْمَالِ.[3]
مردی را پیش حضرت علی(ع) آوردند که خود ارضایی می‌کرد، حضرت آنقدر بر روی دست‌های او زدند که دستانش قرمز شد و سپس با بوجه بیت‌المال او را متأهل نمودند.
تقلید کور
در اواخر دوره قاجار و با تکرار سفرهای فرنگی شاهان قاجار به مرور زمان غرب که تا آن زمان به عنوان بلاد اجنبی شناخته می‌شد به خارج تبدیل شد و سفر فرنگی، لباس فرنگی، زندگی فرنگی و حتی تیپ فرنگی به عنوان کلاس و پرستیژ در جامعه ایرانی مطرح شد. کم‌کم افراد زمانی که می‌خواستند از کسی تعریف و تمجید کنند می‌گفتند فلانی مثل خارجی‌ها زندگی می‌کند؛ این روال بعد از سفر رضاخان به فرنگ شدت گرفت و رسما ساز فرنگی شدن در این کشور توسط حکومت کوک شد؛ از آن به بعد سوغات‌های مختلفی از غرب به ایران می‌رسید که یکی از آنها تغییر سبک زندگی و خانوادگی ایرانیان بود؛ گسست خانوادگی و میل به روابط بی پایه یکی از این سوغات‌های مشئوم بود.
یکی از انگیزه‌های که باعث شده است تا برخی از جوانان ایرانی به نوع زندگی ازدواج سفید روی بیاورند تقلید از غرب و گرفتن ژست روشن فکر مابانه است؛ آنها به دلیل خلاء هویتی تلاش می‌کنند در چیزهایی که با جامعه ایرانی مغایرت تام دارد خود را شبیه اروپائیان کنند تا در این تمایزات دیده شوند.
درفرهنگ دینی به شدت با این روحیه مقابله شده است امام صادق(ع) می‌فرماید خدا به پیامبری از پیامبران خود وحی فرستاد و فرمود: ای پیامبر ما به مومنین بگو:
یکی از انگیزه‌های که باعث شده است تا برخی از جوانان ایرانی به نوع زندگی ازدواج سفید روی بیاورند تقلید از غرب و گرفتن ژست روشن فکر مابانه است؛ آنها به دلیل خلاء هویتی تلاش می‌کنند در چیزهایی که با جامعه ایرانی مغایرت تام دارد خود را شبیه اروپائیان کنند تا در این تمایزات دیده شوند.
لاَ تَلْبَسُوا الناس لِبَاسَ أَعْدَائِی وَ لاَ تَطْعَمُوا طَعَامَ أَعْدَائِی وَ لاَ تَسْلُکُوا مَسَالِکَ أَعْدَائِی فَتَکُونُوا أَعْدَائِی کَمَا هُمْ أَعْدَائِی.[4]
لباس دشمنان مرا نپوشید و طعام دشمنان مرا نخورید و راه‌های دشمنان مرا نپیمایید وگرنه در زمره دشمنان من به شمار خواهید رفت.
کاری که باید برای رفع این مسئله انجام شود جز روشنگری و تلاش برای باز سازی هویتی افراد نیست. در بعد روشنگری پرداختن به جایگاه انسان؛ کرامت او و آسیب‌های زندگی ناسالم ضروری است و باید به زبان روز با جوانان حرف زد و در بعد باز سازی هویتی باید محسنات موجود و قابل کسب در شخصیت افراد را کشف کرد و به آنها نشان داد تا از رهگذر این کشف و نمایش، هویت جدید آنها ساخته شود.
فرار از مسئولیت
ازدواج به شیوه اصیل و صحیح آن، مسئولیت‌هایی را برای طرفین ایجاد می‌کند؛ به عنوان مثال مرد موظف است مهریه و نفقه همسر خود را فراهم نماید و در مقابل مخاطرات احتمالی تا پای جان از او محافظت نماید و در مقابل زن موظف است تا در چاچوب خانواده به وظایف زنانه خود اعم از وظایف زنا شویی و عاطفی در مقابل همسر خود عمل نماید. به عنوان مثال امام صادق(ع) در مورد حقوق مرد بر عهده زن می‌فرماید:
لاغِنى بِالزَّوجَةِ فیما بَینَها و بَینَ زَوجِها المُرافِقِ لَها عَن ثَلاثِ خِصالٍ و هُنَّ : صِیانَةُ نَفسِها عَن کُلِّ دَنَسٍ حَتّى یَطمَئِنَّ قَلبُهُ إلَى الثِّقَةِ بِها فی حالِ المَحبوبِ والمَکروهِ و حِیاطَتُهُ لِتَکِونَ ذلِکَ عاطِفا عَلَیها عِندَ زَلَّةٍ تَکونُ مِنها و إظهارُ العِشقِ لَهُ بِالخَلابَةِ و الهَیئَةِ الحَسَنَةِ لَها فی عَینِهِ.[5]
زن سازگار با شوهر خود سه نکته را باید رعایت کند؛ اول: آنکه خود را از هر گناه و آلودگی محافظت نماید تا شوهرش در هر حال خوشایند یا ناخوشایند در دل به او اطمینان داشته باشد؛ دوم: مراقبت از او و زندگى‌اش، تا شوهرش در صورتى که لغزشى از او سرزند با او مهربانى کند و سوم اظهار عشق به او با عشوه و دلبرى و ظاهر مناسب و خوشایند تا در چشم او جلوه نماید.
آنچه مسلم است در این گونه رابطه‌ها آنکه بیشترین آسیب را می‌بیند جامعه دختران و زنان هستند؛ چرا که پاشنه آشیل این گونه روابط به نوعی بهره کشی جنسی از زنان است که با توجه به اینکه هیچ مسئولیتی در این بین وجود ندارد و با در نظر گرفتن روحیه تنوع طلبی در مردان فاسد زنانی که به ازدواج سفید تن می‌دهند در معرض تبعات سنگینی روحی بعد از اتمام رابطه قرار دارند.
علاقه‌مندان به ازدواج سفید معمولا از کسانی هستند که از پذیرفتن مسئولیت فراری هستند و می‌خواهند در یک بستر آزاد و فارغ از هر‌گونه مسئولیت نیازهای جنسی و عاطفی خود را از طریقی ناهنجار برآورده نمایند؛ البته آنچه مسلم است در این گونه رابطه‌ها آنکه بیشترین آسیب را می‌بیند جامعه دختران و زنان هستند؛ چرا که پاشنه آشیل این گونه روابط به نوعی بهره کشی جنسی از زنان است که با توجه به اینکه هیچ مسئولیتی در این بین وجود ندارد و با در نظر گرفتن روحیه تنوع طلبی در مردان فاسد زنانی که به ازدواج سفید تن می‌دهند در معرض تبعات سنگینی روحی بعد از اتمام رابطه قرار دارند.
به نظر می‌رسد در مقابل این افراد بیش از آنکه نیاز به فعالیت فکری و فرهنگی باشد نیاز به برخورد قهری و قانونی است؛ ما در بخش چهارم یاداشت به موضوع حقوقی ازدواج سفید خواهیم پرداخت.
نویسنده: عبدالصالح شمس‌اللهی
