خودشناسی

وقتی صحبت از شناختن دیگران یا وسایل گوناگونی که با آنها سر و کار داریم می‌شود، حسابی حرف برای گفتن داریم؛ مثلا می‌دانیم جدید‌ترین مدل گوشی تلفن همراه چیست؟ ستاره فلان تیم فوتبال چندسانتی‌متر قد دارد و غذای مورد علاقه او کدام است؟ درآمد هنرپیشه‌های معروف چقدر است! اما زمانی که درباره خودمان می‌خواهیم نظر بدهیم و حرف بزنیم، کمی دچار مشکل می‌شویم. راستی اگر از شما بخواهند که در ده جمله خودتان را معرفی کنید، چه می‌نویسید؟ می‌توانید خودتان را آزمایش کنید. ده جمله بنویسید که به شکل زیر پر می‌شود: «من............ هستم».

چرا خودشناسی؟

کسی که خودش را نمی‌شناسد، نمی‌تواند اهداف مشخصی برای خود طراحی کند و امکانات لازم مانند دوستان مناسب را در اختیار بگیرد. چنین فردی در شناخت دیگران هم دچار مشکل می‌شود. زمانی می‌توانیم به صورت واقعی دنبال موفقیت باشیم که تکلیف ما با خودمان روشن باشد. بدانیم چه نقطه‌ضعف‌ها و توانمندی‌هایی در ماست؛ از چه چیزهای خوش‌مان می‌آید و چه مسائلی باعث ناراحتی ما می‌شود؟ قدرت یادگیری، هوش و نیز سطح تحمل ما به چه میزان است؟ اگر کسی خودش را گم کرده باشد، سرمایه‌های واقعی خود را هم گم می‌کند.

خود خیالی

بعضی‌ها گرفتار زندگی خیالی و ذهنی می‌شوند. در ذهن خود همه چیز دارند: پول، تحصیلات، زندگی، شهرت و ... ولی همینکه از دنیای ذهنی خود فاصله می‌گیرند، مثل کسی می‌شوند که از خواب شیرینی بلند شده باشد؛ خوابی که در آن پولدارترین فرد در دنیا بوده و در حال تصمیم‌گیری برای خرج کردن آنها بود که سر و صدای بچه‌ها داخل خانه، او را ناکام گذاشت و از خواب بیدار شد. این زندگی ذهنی و تصور نادرست از خود می‌تواند ما را دچار اشتباهات زیادی در تصمیم‌گیری کند. تصور کنید فردی خود را قوی‌ترین مرد دنیا می‌دانسته و الان زمان انتخاب وزنه است. با 50 کیلو وزن و ذهنی پر از توهم، اگر بخواهد وزنه 200کیلویی را انتخاب کند، چه اتفاقی می‌افتد؟ یا زیر وزنه له می‌شود و یا به صورت اساسی ضایع! خود خیالی می‌تواند به ما توهم موفقیت بدهد، توهم باهوش بودن و تصور اینکه همه چیز مرتب است و جای هیچ‌گونه نگرانی و تلاش نیست! دوره‌ای که در آن قرار داریم، دوره شتاب و لذت است. دوره‌ای که ما گمان می‌کنیم همه چیز مانند اتفاقات رایانه‌ای در نزدیک‌ترین زمان ممکن و با بهترین لذت به دست می‌آید. پذیرفتن این توهم، می‌تواند ترمز خطرناکی برای حرکت‌های ما باشد.

خودت را بشناس!

خداوند در وجود ما شگفتی‌های قرار داد که مانند یافتن رمز عبور در یک نرم افزار است. با به دست آوردن دانش درباره خود، کلمه عبور شناخت خدایی است که این همه ترکیبات پیچیده را رقم زد¹. شناخت خدا راه‌های دیگری هم مانند توجه به طبیعت و دیگر آفریده‌های خداوند دارد²؛ ولی در دسترس‌ترین و دشوارترین رمز شناخت خدا، شناخت خود است. از این رو، یکی از پیشنهاد‌های خداوند به ما این است که خودمان را بشناسیم، نقاط قوت و ضعف خودمان را بدانیم و برای بهتر شدن تلاش کنیم. هر کدام از ما این ظرفیت را داریم که خودمان را به صورت کامل بشناسیم و بر بدی‌ها و خوبی‌های خودمان آگاهی و تسلط داشته باشیم. به این آیه توجه کنید: «بَلِ الْإِنْسانُ عَلى‏ نَفْسِهِ بَصیرَةٌ؛ بلکه انسان خود بر نیک و بد خویش به خوبى آگاهست‏»³

خوبان و خودشناسی

همه خوبان و انسان‌های کامل و موفق، ما را به خودشناسی و خودیابی تشویق کرده‌اند. در سخنان این مردان بزرگ، واژه‌های نابی وجود دارد که با دقت در آنها حرکت ما به سوی بهتر شدن آغاز می‌شود. چند نکته طلایی از امیرمؤمنان امام علی(ع) به شما تقدیم می‌شود:⁴

در شگفتم از کسى که براى گمشده خود جار میزند، و از این و آن مى‏پرسد، در حالى که خودش را گم کرده و در پى یافتن خود نیست.
کسى که هنوز خود را نشناخته است، چگونه دیگرى را مى‏شناسد؟
هر که خویش را بشناسد، دیگران را بهتر مى‏شناسد و هر کس نسبت به خود جاهل باشد، نسبت به دیگران نادان‏تر است.
کسى که خود را نشناسد، از راه رستگارى و نجات دور شده و به وادى جهل و گمراهى کشیده مى‏ شود.⁵

نوجوانی و خودشناسی

روزگار نوجوانی، فرصتی است برای نگاهی دوباره به خودمان. اگر در گذشته فردی ضعیف، فاقد اعتماد به نفس، کمرو، منزوی و مانند آن بودید، الان با رشدی که در شما اتفاق افتاده است، می‌توانید تغییرات تازه‌ای را ایجاد کنید. نوجوانی شخصیت تازه‌ای به شما می‌دهد که قدرت تغییر بیشتر را در خود احساس می‌کنید.

مطالعه کتاب‌ها و مجلات، تفکر درباره خودتان، مشورت با کسانی که از دنیای شما به خوبی خبر دارند، فراهم کردن فرصتی برای حساب و کتاب درباره خود و ویژگی‌های منحصر به فردتان و نمونه‌های مشابه دیگر، می‌تواند زودتر شما را به نتایج واقعی نزدیک کند و از راه آشنایی با خود، به شناخت خدا، شناخت مسیر موفقیت و حرکت در آن مسیر دست یابید.

نویسنده: ابراهیم اخوی

منابع:

1.سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَ وَ لَمْ یَکْفِ بِرَبِّکَ أَنَّهُ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ شَهِید؛ فصلت:53

2.وَ فِی الْأَرْضِ آیاتٌ لِلْمُوقِنِینَ. وَ فِی أَنْفُسِکُمْ أَ فَلا تُبْصِرُونَ؛ ذاریات:20-21.

3. قیامه:14

4. ترجمه المیزان، ج‏6، ص 256.

5. فهرست موضوعی غررص387