به حسب روایات مذکوره در کتب وسائل و مستدرک، از جمله مستحبات تاءکید شده تعقیب نماز است، و آن از تجارت و سفر به سوی شهرها زودتر روزی را می رساند.
سفارش به تعقیبات نماز در روایات، برای کسی که نماز واجب بخواند و مشغول تعقیب باشد تا نماز واجب دیگر، مهمان خدا است. و خدا مهمان خود را اکرام می کند.
نماز به مثابه مهم‌ترین فریضه ای که در دین اسلام به اقامه آن امر شده است، مبنایی برای شکل گرفتن طیفی از آداب دینی است که پیشاپیش نماز یا پس از آن، انجام می‌گیرد و به گونه اخیر تعقیبات گفته می‌شود.
سفارش به تعقیبات نماز در روایات، و در اخباری از زبان امام صادق (علیه‌السلام) به کار رفته، و در سده‌های متمادی همواره رایج بوده است
به طور مسلم بى اعتنایى به تعقیبات و دعاهاى پس از نماز، نشان بى علاقگى به خود نماز است، آنگونه که در روایات، نسبت به زودتر رفتن به مسجد و انتظار شروع نماز را کشیدن، تشویق و سفارش شده و منتظر نماز را، «مهمان خدا» گفته اند.
سفارش به تعقیبات نماز در روایات
توصیه و تاکید بر تعقیباتسوره یس یا آیة الکرسی پس از نماز فریضه توصیه شده است. در روایات و کتب فقهی، بر دعا و ذکر پس از نماز تأکید شده است. در این باره ادعیه مأثوری نیز وارد شده که از مشهورترین آنها در منابع امامیه، دعای «لا الٰه الا الله وحده وحده...» است.
همچنین می‌توان از دعای «اللهم انی اسألک من کلِ خیرٍ احاط بِه علمک...» یاد کرد که در روایات توصیه شده است. افزون بر ادعیه مشترک، برای هر یک از نمازهای روزانه، دعای مخصوصی نیز آمده است.
این در حالی است که بارها گوشزد شده است که نمازگزار باید هر آنچه را خواهش دارد، از خداوند بخواهد و دعا کند. [ در روایات گفته شده است که دعا پس از نماز فریضه، بر نماز نافله رجحان دارد..
بر پایه روایات، دعا پس از نمازهای فریضه به‌خصوص فجر، ظهر و مغرب، مستجاب است.برخی منابع فقهی بر این نکته تأکید دارند که اذکار و ادعیه مأثور بر غیر آن فضیلت دارند.
در وسائل پنج روایت به اسانید معتبره از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نقل کرده است که فرمود: کسی که نماز واجب بخواند، یک دعای مستجاب نزد خدا دارد.
و همین مفاد را امام صادق (علیه السلام ) فرموده است.
و به حسب روایت صحیح که شیخ طوسی و ابن ادریس نقل کرده اند امام صادق (علیه السلام ) فرمود: دعا افضل است از قرائت قرآن.
در روایت شیخ کلینی و شیخ طوسی وارد شده که امام (علیه السلام ) فرمود: دعا بعد از نماز واجب، افضل است از دعا بعد از نافله.
در کتب کافی و تهذیب و من لا یحضر به سند صحیح از زراره از امام باقر (علیه السلام ) نقل کرده اند که فرمود: دعا بعد از نماز واجب، افضل است از نماز نافله.
و این روایت را در وسائل نقل کرده است.
تعقیب بر دو قسم است: اول مشترک مابین نمازها، دوم مختص.
تعقیبات مشترکه
تعقیب مشترک چند چیز است:اول: بعد از سلام سه مرتبه ((الله اکبر)) بگوید.
دوم: تسبیح حضرت زهرا سلام الله علیها و علی ابیها و بعلها و بنیها. و در آن پنج روایت است که تمام آن در کتاب کافی است:
روایت اول: به سند صحیح از عبدالله بن سنان از امام صادق (علیه السلام ) نقل کرده که فرمود: کسی که بعد از نماز واجب تسبیح حضرت زهرا علیها السلام بگوید، هنوز از جای خود حرکت نکرده، خدا گناهان او را بیامرزد. و ابتدا ((الله اکبر)) گوید.
روایت دوم: امام صادق (علیه السلام ) فرمود: کسی که بعد از نماز واجب تسبیح حضرت زهرا (علیها السلام ) بگوید که صد ذکر است و بعد ((لا اله الا الله )) بگوید، خدا بیامرزد او را.
روایت سوم: امام صادق (علیه السلام ) فرمود: ما اطفال خود را به تسبیح حضرت زهرا (علیها السلام ) امر می کنیم همان طوری که امر می کنیم آنها را به نماز. پس ملازم آن باش و ترک نکن؛ که بنده ای که ملازم آن باشد شقی نخواهد شد.
روایت چهارم: امام باقر (علیه السلام ) فرمود: عبادت نشده خدا به چیزی از تمجید یا تحمید که افضل باشد از تسبیح حضرت زهرا (علیها السلام ) و اگر چیزی بهتر از آن بود، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به دخترش لطف می فرمود.
روایت پنجم: امام صادق (علیه السلام ) فرمود: تسبیح حضرت زهرا (علیها السلام ) بعد از هر نمازی محبوبتر است به سوی من از هزار رکعت نماز در هر روز.
تمام شد روایات کافی و این پنج روایت را در تهذیب ص 164 نقل فرموده. و شیخ صدوق در کتاب ثواب الاعمال روایت اول و سوم و پنجم را نقل کرده. و این روایات را در کتاب وسائل از این بزرگان و دیگران نقل فرموده. و در کتاب مستدرک روایت اول و پنجم را ذکر کرده است.
سوم: بعد از هر نماز از خدا بهشت و تزویج به حورالعین را سوال کند و پناه ببرد به خدا از آتش که در چند روایت امر و ترغیب به آن شده.
چهارم: خواندن آیه الکرسی بعد از هر نمازی.
در روایات وسائل و مستدرک فضایل زیادی برای آن از پیامبر و ائمه صلوات الله علیهم نقل فرموده اند که ملخص آن این است که: هیچ گزنده ای به او ضرر نمی رساند و گویا در رکاب پیامبران در راه خدا جهاد کرده تا آنکه شهید شده. و نماز او قبول و در امان خدا خواهد بود.
پنجم: در کتاب شریف محاسن برقی در باب 56 به سند صحیح از اسحاق بن عمار نقل کرده است که امام صادق (علیه السلام ) فرمودند: کسی که بعد از نماز واجب هنوز زانوها را از حالت نماز تغییر نداده، ده مرتبه بگوید: اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له الها واحدا احدا صمدا لم یتخذ صاحبه و لا ولدا. خداوند متعال از او چهل هزار هزار گناه را محو فرماید، و چهل هزار هزار حسنه در نامه عملش ضبط فرماید، و مثل کسی هست که دوازده مرتبه قرآن خوانده. پس حضرت به من التفات نموده فرمود: من صد مرتبه می گویم و شما ده مرتبه بگویید.
و این روایت را در کتاب وسائل و بحار از محاسن نقل کرده مثل آنچه نقل کردیم، لکن کلمه واجب را نقل نکرده اند. و این روایت را در کتاب کافی به سند خود از عمر بن یزید از امام صادق (علیه السلام ) نقل کرده، لکن فرموده هر روز ده مرتبه بگوید و در تمام اعداد 45000 فرموده است با فضیلت زیادتر. و مجلسی در مرآت فرموده: این روایت را شیخ صدوق در کتاب توحید و ثواب الاعمال مثل کافی نقل کرده، لکن در همه 000/000/45 فرموده با ثواب زیادتر.
حقیر گوید: در کتاب محاسن باب 15 به سند خود از عمر بن یزید از امام صادق (علیه السلام ) مثل روایت کافی نقل کرده است. و عمل کردن به هر دو روایت یا به هر یک کافی است.
ششم: خواندن قل هو الله احد است. فرمود امام صادق صلوات الله علیه: کسی که ایمان به خدا و روز قیامت دارد، پس ترک نکند قرائت سوره قل هو الله را بعد از هر نماز واجب؛ که کسی که بخواند، خدا برای او خیر دنیا و آخرت را جمع کند و پدر و مادر او را بیامرزد.
و این روایت را در کتاب وسائل از شیخ صدوق و کلینی نقل کرده است.
هفتم: خواندن سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر سی مرتبه است که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: کسی که این کلمات را سی مرتبه بعد از نماز بگوید، دفع شود از او خراب شدن خانه و غرق شدن و سوختن و افتادن در چاه و خوردن حیوان درنده او را و مرگ بد. و سایر بلیات که نازل می شود در آن روز، از همه محفوظ ماند.
و این روایت را در وسائل و مستدرک به چند طریق معتبر و صحیح نقل کرده اند.
و از امالی صدوق به سند خود از امام صادق (علیه السلام ) نقل است که فرمود: کسی که چهل مرتبه بعد از نماز واجب بگوید: سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر و سپس از خدا سوال کند، داده شود به او آنچه سوال کرده است.
و به سند دیگر از امام صادق (علیه السلام ) نقل کرده شده که فرمود: کسی که نماز واجب بخواند و بعد سی مرتبه تسبیح نماید، گناهی بر بدنش باقی نماند.
و این روایات را در وسائل و بحار نقل کرده اند.
سفارش به زود رفتن به مسجد.
در روایات، نسبت به زودتر رفتن به مسجد و انتظار شروع نماز را کشیدن، تشویق و سفارش شده و منتظر نماز را، «مهمان خدا» گفته اند. (1) و به انجام مستحبات و دعاهای پس از اتمام نماز نیز سفارش شده است.
سفارش به تعقیبات نماز با دعا
امام صادق علیه السلام مىفرمایند: همین که از نماز واجب فارغ شدى، به دعا و تعقیب نماز مشغول باش.(2)
و مىفرمایند: دعا پس از نماز صبح و ظهر و مغرب، مستجاب مىشود. (3)
رسول خدا صلى الله علیه و آله مى فرمایند:«التعقیبُ بَعْدَ صَلاةِ الفجرِ ابْلَغُ فىِ طَلَب الرِزّقِ»(4)
دعاى پس از نماز صبح، براى زندگى و جلب رزقِ، مؤثّرتر است.
سفارش به تعقیبات نماز با تسبیحات حضرت زهرا علیها السلام
یکى دیگر از تعقیبات نماز، تسبیحات حضرت زهرا علیها السلام است. (34 مرتبه الله اکبر، 33 مرتبه الحمدللّه و 33 مرتبه سبحان اللّه پس از هر نماز) این تسبیحات را رسول خدا صلى الله علیه و آله به دخترش فاطمه علیها السلام تعلیم داد و بر گفتن آن، بسیار سفارش شده است و پاداش بسیار دارد
رسول خدا صلى الله علیه و آله به فاطمه علیها السلام تعلیم مىداد. (5)
سفارش به تعقیبات نماز با درود و نفرین
از جمله کارهاى تعقیباتى، درود و صلوات فرستادن بر نیکان و زبدههاى کمال بشَرى، و لعن و نفرین بر مظاهر شرک و پلیدى و سردمدارانِ کفر و ستم است.
در آنچه به عنوان دعاهاى تعقیب آمده، هم به موارد متعدّدى از «صلوات» برمىخوریم، همه به مواردى از لعن و این، گوشهاى از تولى و تبرى در یک مکتب زنده و جهت دار است.
صلواتها، که نقل شده به جاى خود، حتى در نمونههاى فراوانى، خود «اللّهم صلّ على محمّد و آل محمّد»، به عنوان یکى از تعقیبات نمازها بیان شده است.
سفارش به تعقیبات نماز با لعن:
امام باقر علیه السلام مىفرماید: «اذِا انْحَرَفْتَ عَنْ صَلاةٍ مَکتوبةٍ فلا تَنْحَرِفْ الا بِانْصرافِ لَعْنِ بَنى امیّةَ» (6)
هر گاه نماز واجب را تمام کردى، جز با لعن بنى امیّه، از جاى خود حرکت نکن.
سفارش به تعقیبات نماز با دانه اى از خاک مقدّس امام حسین
در روایات متعددى، تأکید شده به همراه داشتن تسبیِح 34 دانه اى از خاک مقدّس امام حسین علیه السلام و ذکر گفتن با آن، ثواب زیاد دارد و حتى گرداندن آن، بدون ذکر هم ارزشمند و خوب است. (7)
و در حدیثى است که: خود آن دانه ها ذکر مى گویند. (8)
سفارش به تعقیبات نماز باسجده شکر
سپاس نعمتهاى حقتعالى، نشان معرفت و ادب و بندگى است. در آیات و روایات، به مسئله شکرگزارى از نعمتها، بسیار سفارش شده و اینکه یاد نعمتها، محبت انسان را به خدا زیاد مىکند و نعمتهاى الهى را مستدام و افزون مى گرداند.«لئن شَکَرتُم لازیدنّکم» ابراهیم، (9)
گرچه شکر نعمتها، از توان و طاقت بشر بیرون است، ولى انسان باید هر قدر که مىتواند، سپاسگزار احسان و نعمت و نیکى پروردگار باشد. یکى از شکلهاى شکر، سجده بر خاک کردن و پیشانى بر خاک نهادن در برابر خداوند و شکر گفتن اوست.
و «سجده شکر» یکى از تعقیبات نماز به حساب آمده است. (10)
مرحوم علامه مجلسى، تمام جلد 83 بحارالانوار را (جز چند صفحه آخر) به روایات تعقیبات نماز اختصاص داده و 63 حدیث، پیرامون سجده شکر، از ائمه اطهار علیهم السلام نقل کرده است.
در حدیث است: خداوند به حضرت موسى فرمود: دلیل آنکه تو را به پیامبرى مبعوث کردم، سجدههایى بود که بعد از نماز داشتى. (11)
نتیجه:
سفارش به تعقیبات نماز در روایات، حدّ و مرزی خاص و ندارد چنان که نیایش های پیش از نماز، زمان و وقت مخصوصی ندارد. و هر مقدار از آن را بنده ای که سالک راه معبود است می آورد یا واجب است و یا مستحب.
بنابراین هر سخنی که بر زبان جاری می سازد و بدان نیایش می کند و یا هر آیه ای که تلاوت می کند با عملی که انجام می دهد منافاتی ندارد.
در فضیلت تعقیب گفته شده است که اگر مؤمنی پس از نماز آن اندازه به تعقیب پردازد که نماز دیگر فرا رسد، او میهمان خداست و حق او بر خداوند آن است که میهمانش را گرامی دارد
پی نوشت:
1.مستدرک الوسائل، ج 1، ص 336
2.مستدرک الوسائل، ج 1، ص 336
3.مستدرک الوسائل، ج 1، ص 336
4.مستدرک الوسائل، ج 1، ص 336
5.وسائل الشیعه، ج 4، ص 1024.
6.وافى، ج 2، ص 121
7.جواهر، ج 10، ص 405
8.وسائل الشیعه، ج 4، ص 1033.
9. سوره ابراهیم آیه 7.
10.بحارالانوار، ج 83، ص 194
11.بحارالانوار، ج 83، ص 200)
منبع :
https://fa.wikifeqh.ir/
https://article.tebyan.net/208895
https://article.tebyan.net/208895/
* این مقاله در تاریخ 1401/11/6 بروز رسانی شده است.
