این روزها بسیاری از کودکان و نوجوانان، اوقات فراغت خود را با رایانه و دنیای مجازی می‌گذرانند. به همین دلیل روز به روز بر تعداد بازیهای رایانه‌ای و گسترش محیط مجازی افزوده می‌شود؛ تا جایی که امروزه صنعت بازیهای رایانه‌ای جایگاه مهمی در حوزه اقتصاد و درآمد زایی دارد.
بازیهای رایانه‌ای بعد از تماشای تلویزیون، دومین فعالیتی است که اوقات فراغت کودکان و نوجوانان را به خود اختصاص می‌دهد.[1] چرا که این نوع بازیها بچه‌ها را وارد دنیایی می‌کنند که اختیارش در دست آنها نیست و به همین دلیل کودکان از این بازیها لذت فراوانی می‌برند.
گسترش بازیهای رایانه‌ای و استقبال از آنها به گونه‌ای است که نه تنها نمی‌توان وجود آنها را در دنیای امروز انکار کرد بلکه باید آنها را یکی از اجزای لاینفک محیط پیرامون دانست. این که بازیهای رایانه‌ای با توجه به دنیای مجازی که خلق کرده‌اند چگونه و به چه میزان مخاطبانشان را تحت تاثیر قرار می‌دهند، دل مشغولی بسیاری از متفکرین علوم انسانی است.
گسترش بازیهای رایانه‌ای و استقبال از آنها به گونه‌ای است که نه تنها نمی‌توان وجود آنها را در دنیای امروز انکار کرد بلکه باید آنها را یکی از اجزای لاینفک محیط پیرامون دانست. این که بازیهای رایانه‌ای با توجه به دنیای مجازی که خلق کرده‌اند چگونه و به چه میزان مخاطبانشان را تحت تاثیر قرار می‌دهند، دل مشغولی بسیاری از متفکرین علوم انسانی است.[2]
بازیهای رایانه‌ای این توانایی را دارند که بتوانند به رشد و توسعه‌ی فکری کودکان و نوجوانان کمک کنند و یا بالعکس، عاملی باشند برای ترویج خشونت، بی بند و باری و کم تحرکی آنها.
در این مقاله سعی داریم به برخی از فواید، آسیب‌ها و ضررهای این نوع بازیها بپردازیم:
مزایای بازیهای رایانه‌ای
منظور از بازیهای رایانه‌ای که در رشد و توسعه‌ی قوه خلاقیت کودکان مفید است بازیهای استاندارد است.
معمولا بازیهای رایانه‌ای دسته جمعی، کمتر مساله ساز است و این بازیها معمولا زمانی مخرب هستند که کودک به تنهایی برای ساعات طولانی غرق آن شود.
از مزایای این نوع بازیها می توان به هماهنگی چشم و دست و پرورش عضلات ظریف کودک و یادگیری آسان و کمک در یادگیری برخی مهارتها اشاره کرد.
آسیبهای بازیهای رایانه‌ای
معمولا تاثیرات این نوع بازیها در سه گروه آثار جسمانی، رفتاری و اجتماعی قابل بررسی است:
آسیبهای جسمانی
فعالیت فیزیکی و تعاملات اجتماعی برای سلامت و خلاقیت کودک ضروری است. در حالی که اگر کودک مدت زمان زیادی را در مقابل صفحه کامپیوتر یا تلویزیون بگذراند، او را از ورزش و دیگر فعالیت‌هایی که برای تکامل وی مفید می‌باشد بی‌بهره می‌کند.[3]
تغییر سبک فعالیتهای بازی نوجوان از ایستاده و متحرک به نشسته و سکون یکی از ویژگی‌های انجام بازیهای رایانه‌ای است که پیامدهای زیانبار جسمانی و روانی بسیار به همراه دارد. چاقی، انباشت چربی، درد ستون فقرات، عوارض بینایی و آسیبهای دست و پا از آثار سوء نشستنهای طولانی مدت در نوجوانان است.[4]
آسیبهای رفتاری
1. ترویج خشونت: مهمترین مشخصه بازیهای رایانه‌ای حالت جنگی اکثر آنهاست. در حقیقت خشونت مهمترین محرکه‌ای است که در طراحی جدیدترین و جذاب‌ترین بازیهای کامپیوتری به حد افراط از آن استفاده می‌شود، به طوری که در برخی از آنها کشتار بیشتر، امتیاز بیشتری دارد.
2. خستگی ذهنی: هیجان این بازیها موجب جذب کودکان شده تا ساعتها بدون احساس گذر زمان در آن غرق شوند و برخی از آنها به این بازیها نیاز روانی پیدا می‌کنند.
هنگامی که کودک مشغول بازی رایانه‌ای است مرور زمان را نمی‌فهمد، اما وقتی از فضای بازی بیرون می‌آید کاملا متوجه مرور زمان شده و به شدت کم حوصله می‌گردد.[5] همچنین به علت آنکه انرژی خود را صرف بازی می‌کند با ذهنی خسته دست از بازی می‌کشد.
3. خیالبافی و ایجاد شخصیت دو گانه: رشد خیالبافی و قرار گرفتن در دنیای مجازی باعث می‌شود تا نوجوان در تضاد با شخصیت واقعی خویش قرار گیرد و از آنجایی که شناخت کاملی از هویت واقعی خود ندارد، این نوع حرکت متناوب از دنیای حقیقی به دنیای مجازی و بالعکس ایجاد حالت شخصیت دوگانه را در نوجوان تقویت می‌نماید[6]
4. آموزش مسایل جنسی: یکی از مضامین مورد استفاده در این بازیها، استفاده از جذابیت‌های جنسی و رفتارهای جنسی می‌باشد. مثل فیلم‌های نبرد تن به تن دختران نیمه برهنه، رقص و موسیقی غربی و روابط نامشروع.
وقتی کودک در بازیهای رایانه‌ای به صورت مداوم با لذت جنسی مواجه می‌شود بسیاری از لذتهای دیگر برای او رنگ می‌بازد. این لذتها موجب می‌شود که کودک دچار بلوغ زودرس شود.[7]
آسیبهای اجتماعی
1.انزوا طلبی: استفاده از رایانه به این دلیل که فعالیت زمان بر و وقت گیری است می‌تواند تعامل افراد جامعه را کاهش دهد.[8]
اگرچه بعضی بیان داشته‌اند که بازیهای رایانه‌ای موجب انزوای اجتماعی نمی‌گردند، ولی تحقیقات دیگر حاکی از آن است که این بازیها نه تنها سبب انزوا می‌شوند بلکه میزان نوع دوستی را کاهش داده و ارزش‌های مبتنی بر همکاری و همیاری را بی‌رنگ می‌سازند.
اگرچه بعضی بیان داشته‌اند که بازیهای رایانه‌ای موجب انزوای اجتماعی نمی‌گردند، ولی تحقیقات دیگر حاکی از آن است که این بازیها نه تنها سبب انزوا می‌شوند بلکه میزان نوع دوستی را کاهش داده و ارزش‌های مبتنی بر همکاری و همیاری را بی‌رنگ می‌سازند.[9]
2. تقویت میل به تنوع طلبی: یکی از دلایل خستگی کودکان رایانه‌ای از محیط زندگی، یکنواختی این محیط برای آنهاست. کودک وقتی با بازیهای رایانه‌ای تا این اندازه تنوع طلب تربیت می‌شود، در سنین بزرگسالی نیز تنها با پاسخگویی افراطی به میل تنوع طلبی، احساس آرامش می‌کند.[10]
3. کمرنگ شدن روابط خانوادگی: جاذبه سحر آمیز رایانه و بازیهای رایانه‌ای یکی از علل کاهش روابط خانوادگی است. کودکان رایانه‌ای ارتباط بسیار کمی با والدین و اعضای دیگر خانواده دارند. این کم شدن ارتباط موجب می‌شود تعلق عاطفی آنها به خانواده کم شود. کم شدن تعلق عاطفی به خانواده ، آسیبهای بسیار زیادی دارد.[11]
4. از خود بیگانگی فرهنگی: در میان انبوه بازیهای رایانه‌ای، بازیهایی هستند که در آن مسایل اعتقادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشورهای مسلمان به ویژه ایران مورد توهین قرار می‌گیرد. در واقع بازیهایی که بر اساس فرهنگ غیر ایرانی ساخته شده است می‌توانند به نوعی به تهاجم فرهنگی هم تبدیل شوند.
در این نوع بازیها کودک دچار از خود بیگانگی می‌شود و مانند آنها می‌اندیشد. آنچه برای کودک در این بازیها مهم است این است که دشمن را از بین ببرد و فرقی نمی‌کند دشمن چه کسی باشد.
نباید فراموش کرد که موضوع اصلی برخی از بازیهای موجود در بازار صرفا سبک زندگی است. در برخی از این بازیها یک خانواده کامل وجود دارد، اما به سبک غربی زندگی می‌کنند. مناسبات میان پدر و مادر با هم و با فرزندان، رابطه‌ی فرزندان با یکدیگر و دوستانشان، همه بر اساس شیوه زندگی غربی است.[12]
5. دین زدایی: استفاده از نمادهای صوتی و تصویری اسلامی، برای معرفی وارونه‌ی اسلام، فراوان در بازیهای رایانه‌ای رواج دارد. کاربر پس از اینکه مدتی سرگرم این بازیها می‌شود، با شنیدن صداهای مذهبی یا دیدن نمادهای دینی، ناخودآگاه به یاد بازی‌ای می‌افتد که در آن این صداها یا نمادها با ترور و خشونت همراه بوده است. در برخی از این بازیها دین به عنوان یک ابزار برای کشور گشایی معرفی می‌شود.[13]
راهکارهای مدیریت بازیهای رایانه‌ای
خواسته یا ناخواسته بازیهای رایانه‌ای وارد زندگی‌ها شده و اگر بخواهیم فرزندانمان را از داشتن آن محروم کنیم در واقع در آنها حرص و ولع بیشتری ایجاد کرده‌ایم. از طرفی اگر بخواهیم نظارت کافی نداشته باشیم، مطمئنا فرزندانمان با خطرات روحی، روانی و جسمی فراوانی مواجه می‌شوند.
متاسفانه اکثر والدین خبر ندارند که فرزندانشان چه بازیهای رایانه‌ای می‌خرند. این در حالی است که در کشور ما بیشتر این بازیها وارداتی و بعضا قاچاق هستند.
آگاه کردن والدین از خطرات بازیهای خشن و غیر اخلاقی و غیر فرهنگی و آگاهی آنها از رده بندی سنی بازیها، کمک بسیاری در کاهش آسیبهای بسیار این نوع بازیها می‌کند.
آگاه کردن والدین از خطرات بازیهای خشن و غیر اخلاقی و غیر فرهنگی و آگاهی آنها از رده بندی سنی بازیها، کمک بسیاری در کاهش آسیبهای بسیار این نوع بازیها می‌کند.
البته بعضی از این بازیها قدرت تخیل و خلاقیت و سرعت عمل کودکان را بالا می‌برند، اما برخی والدین تلاشی نمی‌کنند تا بفهمند فرزندانشان چه بازیهایی خریداری می‌کنند.
جالب است که بدانید تنها ده درصد والدین در جهان، بازیهای رایانه‌ای را پس از بررسی برای فرزندانشان تهیه می‌کنند.[14]
همچنین مدیریت میزان ساعتهایی که کودک یا نوجوان مشغول بازی است کمک بسیاری در این زمینه خواهد کرد.
بازیهای رایانه‌ای بعد از تماشای تلویزیون، دومین فعالیتی است که اوقات فراغت کودکان و نوجوانان را به خود اختصاص می‌دهد.[1] چرا که این نوع بازیها بچه‌ها را وارد دنیایی می‌کنند که اختیارش در دست آنها نیست و به همین دلیل کودکان از این بازیها لذت فراوانی می‌برند.
گسترش بازیهای رایانه‌ای و استقبال از آنها به گونه‌ای است که نه تنها نمی‌توان وجود آنها را در دنیای امروز انکار کرد بلکه باید آنها را یکی از اجزای لاینفک محیط پیرامون دانست. این که بازیهای رایانه‌ای با توجه به دنیای مجازی که خلق کرده‌اند چگونه و به چه میزان مخاطبانشان را تحت تاثیر قرار می‌دهند، دل مشغولی بسیاری از متفکرین علوم انسانی است.
گسترش بازیهای رایانه‌ای و استقبال از آنها به گونه‌ای است که نه تنها نمی‌توان وجود آنها را در دنیای امروز انکار کرد بلکه باید آنها را یکی از اجزای لاینفک محیط پیرامون دانست. این که بازیهای رایانه‌ای با توجه به دنیای مجازی که خلق کرده‌اند چگونه و به چه میزان مخاطبانشان را تحت تاثیر قرار می‌دهند، دل مشغولی بسیاری از متفکرین علوم انسانی است.[2]
بازیهای رایانه‌ای این توانایی را دارند که بتوانند به رشد و توسعه‌ی فکری کودکان و نوجوانان کمک کنند و یا بالعکس، عاملی باشند برای ترویج خشونت، بی بند و باری و کم تحرکی آنها.
در این مقاله سعی داریم به برخی از فواید، آسیب‌ها و ضررهای این نوع بازیها بپردازیم:
مزایای بازیهای رایانه‌ای
منظور از بازیهای رایانه‌ای که در رشد و توسعه‌ی قوه خلاقیت کودکان مفید است بازیهای استاندارد است.
معمولا بازیهای رایانه‌ای دسته جمعی، کمتر مساله ساز است و این بازیها معمولا زمانی مخرب هستند که کودک به تنهایی برای ساعات طولانی غرق آن شود.
از مزایای این نوع بازیها می توان به هماهنگی چشم و دست و پرورش عضلات ظریف کودک و یادگیری آسان و کمک در یادگیری برخی مهارتها اشاره کرد.
آسیبهای بازیهای رایانه‌ای
معمولا تاثیرات این نوع بازیها در سه گروه آثار جسمانی، رفتاری و اجتماعی قابل بررسی است:
آسیبهای جسمانی
فعالیت فیزیکی و تعاملات اجتماعی برای سلامت و خلاقیت کودک ضروری است. در حالی که اگر کودک مدت زمان زیادی را در مقابل صفحه کامپیوتر یا تلویزیون بگذراند، او را از ورزش و دیگر فعالیت‌هایی که برای تکامل وی مفید می‌باشد بی‌بهره می‌کند.[3]
تغییر سبک فعالیتهای بازی نوجوان از ایستاده و متحرک به نشسته و سکون یکی از ویژگی‌های انجام بازیهای رایانه‌ای است که پیامدهای زیانبار جسمانی و روانی بسیار به همراه دارد. چاقی، انباشت چربی، درد ستون فقرات، عوارض بینایی و آسیبهای دست و پا از آثار سوء نشستنهای طولانی مدت در نوجوانان است.[4]
آسیبهای رفتاری
1. ترویج خشونت: مهمترین مشخصه بازیهای رایانه‌ای حالت جنگی اکثر آنهاست. در حقیقت خشونت مهمترین محرکه‌ای است که در طراحی جدیدترین و جذاب‌ترین بازیهای کامپیوتری به حد افراط از آن استفاده می‌شود، به طوری که در برخی از آنها کشتار بیشتر، امتیاز بیشتری دارد.
2. خستگی ذهنی: هیجان این بازیها موجب جذب کودکان شده تا ساعتها بدون احساس گذر زمان در آن غرق شوند و برخی از آنها به این بازیها نیاز روانی پیدا می‌کنند.
هنگامی که کودک مشغول بازی رایانه‌ای است مرور زمان را نمی‌فهمد، اما وقتی از فضای بازی بیرون می‌آید کاملا متوجه مرور زمان شده و به شدت کم حوصله می‌گردد.[5] همچنین به علت آنکه انرژی خود را صرف بازی می‌کند با ذهنی خسته دست از بازی می‌کشد.
3. خیالبافی و ایجاد شخصیت دو گانه: رشد خیالبافی و قرار گرفتن در دنیای مجازی باعث می‌شود تا نوجوان در تضاد با شخصیت واقعی خویش قرار گیرد و از آنجایی که شناخت کاملی از هویت واقعی خود ندارد، این نوع حرکت متناوب از دنیای حقیقی به دنیای مجازی و بالعکس ایجاد حالت شخصیت دوگانه را در نوجوان تقویت می‌نماید[6]
4. آموزش مسایل جنسی: یکی از مضامین مورد استفاده در این بازیها، استفاده از جذابیت‌های جنسی و رفتارهای جنسی می‌باشد. مثل فیلم‌های نبرد تن به تن دختران نیمه برهنه، رقص و موسیقی غربی و روابط نامشروع.
وقتی کودک در بازیهای رایانه‌ای به صورت مداوم با لذت جنسی مواجه می‌شود بسیاری از لذتهای دیگر برای او رنگ می‌بازد. این لذتها موجب می‌شود که کودک دچار بلوغ زودرس شود.[7]
آسیبهای اجتماعی
1.انزوا طلبی: استفاده از رایانه به این دلیل که فعالیت زمان بر و وقت گیری است می‌تواند تعامل افراد جامعه را کاهش دهد.[8]
اگرچه بعضی بیان داشته‌اند که بازیهای رایانه‌ای موجب انزوای اجتماعی نمی‌گردند، ولی تحقیقات دیگر حاکی از آن است که این بازیها نه تنها سبب انزوا می‌شوند بلکه میزان نوع دوستی را کاهش داده و ارزش‌های مبتنی بر همکاری و همیاری را بی‌رنگ می‌سازند.
اگرچه بعضی بیان داشته‌اند که بازیهای رایانه‌ای موجب انزوای اجتماعی نمی‌گردند، ولی تحقیقات دیگر حاکی از آن است که این بازیها نه تنها سبب انزوا می‌شوند بلکه میزان نوع دوستی را کاهش داده و ارزش‌های مبتنی بر همکاری و همیاری را بی‌رنگ می‌سازند.[9]
2. تقویت میل به تنوع طلبی: یکی از دلایل خستگی کودکان رایانه‌ای از محیط زندگی، یکنواختی این محیط برای آنهاست. کودک وقتی با بازیهای رایانه‌ای تا این اندازه تنوع طلب تربیت می‌شود، در سنین بزرگسالی نیز تنها با پاسخگویی افراطی به میل تنوع طلبی، احساس آرامش می‌کند.[10]
3. کمرنگ شدن روابط خانوادگی: جاذبه سحر آمیز رایانه و بازیهای رایانه‌ای یکی از علل کاهش روابط خانوادگی است. کودکان رایانه‌ای ارتباط بسیار کمی با والدین و اعضای دیگر خانواده دارند. این کم شدن ارتباط موجب می‌شود تعلق عاطفی آنها به خانواده کم شود. کم شدن تعلق عاطفی به خانواده ، آسیبهای بسیار زیادی دارد.[11]
4. از خود بیگانگی فرهنگی: در میان انبوه بازیهای رایانه‌ای، بازیهایی هستند که در آن مسایل اعتقادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشورهای مسلمان به ویژه ایران مورد توهین قرار می‌گیرد. در واقع بازیهایی که بر اساس فرهنگ غیر ایرانی ساخته شده است می‌توانند به نوعی به تهاجم فرهنگی هم تبدیل شوند.
در این نوع بازیها کودک دچار از خود بیگانگی می‌شود و مانند آنها می‌اندیشد. آنچه برای کودک در این بازیها مهم است این است که دشمن را از بین ببرد و فرقی نمی‌کند دشمن چه کسی باشد.
نباید فراموش کرد که موضوع اصلی برخی از بازیهای موجود در بازار صرفا سبک زندگی است. در برخی از این بازیها یک خانواده کامل وجود دارد، اما به سبک غربی زندگی می‌کنند. مناسبات میان پدر و مادر با هم و با فرزندان، رابطه‌ی فرزندان با یکدیگر و دوستانشان، همه بر اساس شیوه زندگی غربی است.[12]
5. دین زدایی: استفاده از نمادهای صوتی و تصویری اسلامی، برای معرفی وارونه‌ی اسلام، فراوان در بازیهای رایانه‌ای رواج دارد. کاربر پس از اینکه مدتی سرگرم این بازیها می‌شود، با شنیدن صداهای مذهبی یا دیدن نمادهای دینی، ناخودآگاه به یاد بازی‌ای می‌افتد که در آن این صداها یا نمادها با ترور و خشونت همراه بوده است. در برخی از این بازیها دین به عنوان یک ابزار برای کشور گشایی معرفی می‌شود.[13]
راهکارهای مدیریت بازیهای رایانه‌ای
خواسته یا ناخواسته بازیهای رایانه‌ای وارد زندگی‌ها شده و اگر بخواهیم فرزندانمان را از داشتن آن محروم کنیم در واقع در آنها حرص و ولع بیشتری ایجاد کرده‌ایم. از طرفی اگر بخواهیم نظارت کافی نداشته باشیم، مطمئنا فرزندانمان با خطرات روحی، روانی و جسمی فراوانی مواجه می‌شوند.
متاسفانه اکثر والدین خبر ندارند که فرزندانشان چه بازیهای رایانه‌ای می‌خرند. این در حالی است که در کشور ما بیشتر این بازیها وارداتی و بعضا قاچاق هستند.
آگاه کردن والدین از خطرات بازیهای خشن و غیر اخلاقی و غیر فرهنگی و آگاهی آنها از رده بندی سنی بازیها، کمک بسیاری در کاهش آسیبهای بسیار این نوع بازیها می‌کند.
آگاه کردن والدین از خطرات بازیهای خشن و غیر اخلاقی و غیر فرهنگی و آگاهی آنها از رده بندی سنی بازیها، کمک بسیاری در کاهش آسیبهای بسیار این نوع بازیها می‌کند.
البته بعضی از این بازیها قدرت تخیل و خلاقیت و سرعت عمل کودکان را بالا می‌برند، اما برخی والدین تلاشی نمی‌کنند تا بفهمند فرزندانشان چه بازیهایی خریداری می‌کنند.
جالب است که بدانید تنها ده درصد والدین در جهان، بازیهای رایانه‌ای را پس از بررسی برای فرزندانشان تهیه می‌کنند.[14]
همچنین مدیریت میزان ساعتهایی که کودک یا نوجوان مشغول بازی است کمک بسیاری در این زمینه خواهد کرد.
نام نویسنده: حسنیه صالحان
___________________________________________________
پی نوشت:
[1].نگرانی‌های والدین در مورد آسیبهای بازیهای رایانه‌ای بر نوجوانان: یافته‌های یک پژوهش ترکیبی، فرهاد سراجی، مریم علی بخشی، فصلنامه خانواده و پژوهش،ش 26
[2]. تاثیر بازیهای رایانه‌ای بر ویژگی‌های شخصیتی و سازگاری نوجوانان، راشن عبداللهی و کاظم رسول زاده طیاطبایی، دو فصلنامه مطالعات پلیس زن، سال7، ش18، بهار و تابستان 92
[3]. همان
[4]. نگرانی‌های والدین در مورد آسیبهای بازیهای رایانه‌ای بر نوجوانان: یافته‌های یک پژوهش ترکیبی، فرهاد سراجی، مریم علی بخشی، فصلنامه خانواده و پژوهش،ش 26
[5].من دیگر ما، بازی روی ابر خیال و کودکی‌های رو به زوال، نقش بازیهای رایانه‌ای در تربیت فرزند، محسن عباسی ولدی، ص36
[6]. تاثیر بازیهای رایانه‌ای بر ویژگی‌های شخصیتی و سازگاری نوجوانان، راشن عبداللهی و کاظم رسول زاده طیاطبایی، دو فصلنامه مطالعات پلیس زن، سال7، ش18، بهار و تابستان 92
[7].من دیگر ما، بازی روی ابر خیال و کودکی‌های رو به زوال، نقش بازیهای رایانه‌ای در تربیت فرزند، محسن عباسی ولدی، ص160
[8]. تاثیر بازیهای رایانه‌ای بر ویژگی‌های شخصیتی و سازگاری نوجوانان، راشن عبداللهی و کاظم رسول زاده طیاطبایی، دو فصلنامه مطالعات پلیس زن، سال7، ش18، بهار و تابستان
[9].همان
[10]. من دیگر ما، بازی روی ابر خیال و کودکی‌های رو به زوال، نقش بازیهای رایانه‌ای در تربیت فرزند، محسن عباسی ولدی، ص146
[11]. همان، ص 128
[12]. همان، ص 37
[13]. همان، ص194و 195
[14]. همان، ص36
