نقش بازی در تربیت کودک (قسمت دوم)

 با وجود اینکه بازی ها فعالیتی لذت بخش و سرگرم کننده برای کودکان می باشد اما حائز اهمیت است که برخی از این بازی ها تأثیرات مخربی همچون آسیب های جسمی در حین استفاده از اسباب بازی های نامناسب و یا بازی هایی که در آنها از برخوردهای فیزیکی و رفتار خصمانه استفاده می شود، تجربه ی شکست و ناکامی در بازی های رقابتی که در آن شکست خوردن کودک باعث کاهش عزت نفس و خودباوری او می شود. و در ادامه به معرفی بازی های مناسب و کاربرد تربیتی آنها می پردازیم: خشم یکی ازانواع هیجان های طبیعی در انسان است و هرکس درجه هایی از آن را دارد. کودکان نیز در  سنین مختلف و در طبقات اجتماعی ـ اقتصادی متفاوت عصبانی می شوند، اما باید از ابتدایی ترین مراحل تربیتی شان یاد بگیرند چطور این احساس سرکش را مهار کنند. در گذشته والدین با دیدن این رفتار ها درفرزندشان او را تنبیه می کردند، اما امروزه تکنیک های مفیدی برای کنترل خشم توصیه می شود:

●کودکان ۵-۳ ساله
وقتی فرزندتان خشمگین شد، یک ظرف حباب درست کرده به او بدهید. لازمه حباب درست کردن، تمرکز بر تنفس است. تنفس آرام و شمرده، احساسات خروشان کودک را آرام می کند. به مدت چند هفته روزی یک دقیقه با فرزندتان حباب درست کنید؛ بعد از اینکه حباب درست کردن را یاد گرفت، از او بخواهید با کمک گرفتن از قوه تخیلش، حباب های متفاوتی درست کند. لطافت حباب ها و تلاش برای ساخت آنها روحیه کودک را اآرام تر می کند.

●کودکان ۸-۶ ساله
با پایان دوره خردسالی، کودک یاد می گیرد افکار خود را مدیریت کند و حتی تغییر دهد. ابتدا با حوصله به او کمک کنید محرک های خشمش را بشناسد؛ مثلا ممکن است هنگامی که کسی او را هل می دهد یا با عنوان زشتی صدایش می زند یا مسخره اش می کند، عصبانی شود. به او یاد دهید چطور بر خشمش غلبه کند و به او بفهمانید در برخوردهای اجتماعی اش باید صبور باشد و قبل از هر اقدامی، نفسی عمیق بکشد و اگر می تواند چند قدم از اآنچه عصبانی اش کرده فاصله بگیرد؛ در دل جمله های اآرام کننده تکرار کند مثل: «از پسش بر میام» یا «مهم نیست». در نهایت هم رفتار های عاقلانه و مودبانه را به او آموزش دهید مثلا «این توپ منه، لطفا پسش بده» یا «چه حرف زشتی زدی، من این طوری حرف نمی زنم». به او یاد بدهید قرار نیست کسی با خشونت بیشتر برنده شود. علایم جسمی عصبانیت را به او بیاموزید. به فرزندتان بگویید هر وقت کسی عصبانی می شود، بلندتر حرف می زند، صورتش قرمز می شود، دست هایش را هنگام صحبت به شدت تکان می دهد، ضربان قلبش بالا می رود، اخم می کند، دهانش خشک می شود و تندتند نفس می کشد، سپس از او بخواهید اگر این علایم را در خودش دید، یاد توصیه های شما بیفتد.

●کودکان ۱۲-۹ ساله
به فرزندتان بیاموزید قبل از هر کاری به خصوص واکنش های خشمگینانه، فکر کند. این بار که فرزندتان با یکی از همسالانش دعوایش شد، بگذارید تا هرجا که می خواهد پیش برود سپس از او بپرسید: «دعوایت را کردی، عصبانیتت را نشان دادی؟ نتیجه چه شد؟ مشکلتان حل شد؟ برای حل این نا آرامی ها چه کار می خواهی بکنی؟ اگر دوباره دعوایت شد هم می خواهی همین رفتار ها را داشته باشی؟»با کمک این روشها، احتمالاً خواهید توانست کودک خود را در کنترل خشم، یاری نمایید.

برای سنین ۳ تا ۱۱ سال:
کودکان از بازی با گل یا خمیر لذت می برند چرا که بازی با آنها از نظر حس لامسه لذت بخش است و در ضمن می توانند هر طور که بخواهند به آنها شکل دهند، تغییرش دهند و هر وقت که مایل بودند خرابش کنند. گرد کردن و شکل ساختن از آنها، روزنه ای برای برون ریزی احساسات پرخاشگری است. کار با گل و خمیر، ظاهرا بیان احساسات و مفاهیم مربوط به آن را تسهیل می کند. نکته: بهتر است در بازی از قالب استفاده نشود چون در نحوه ی بیان کودک اثر تسهیل کننده دارد.
 

در این بازی، ترکاندن بادکنک ها کودک را قادر می کند خشم خود را ببیند، بشنود و احساس کند. بنابراین به او فرصت داده می شود که خشم خود را لمس کرده و آن را بیان کند.این روش بیان مستقیم خشم است و به کودک کمک می کند بفهمد چگونه خشم در درون او می تواند انباشته و سپس منفجر شود و به او یا دیگران آسیب برساند.چگونه او می تواند خشم را به آرامی و با احساس امنیت و آرامش تخلیه کند.
 

پاکوبیدن و ترکاندن حباب به کودکان اجازه می دهد که به شکلی جامعه پسند هیجان های خود را تخلیه کنند. در این روش کودک ابزارهای عینی بیان خشم خود را یافته است نه اینکه فقط به او “بازداری “گوشزد شود.
روش بازی: کودک در این روش بازی مجاز است پاها را به هر شکلی که دوست دارد به زمین بکوبد. برای کودک توضیح می دهیم که بهترین کار تند و شدید کوبیدن پا در یک مکان مناسب است. معمولا زمانی که خشم بیرون ریخته می شود ما نه تنها احساس بهتری داریم بلکه کف پایمان گرم می شود.این،علامت مطمئنی برای پایان بخشیدن به پا کوبیدن است. سعی کنید با کودک پا بکوبید و بعد از مدتی پا کوبیدن از او بپرسید آیا کف پایش گرمتر شده است؟ا گر پاسخ منفی بود، به کودک می گوییم که به حد کافی، سخت و تند پایمان را نکوبیده ایم و در نتیجه دوباره شروع می کنیم و پا کوبیدن را ادامه می دهیم تا جایی که صورت، شاد به نظر برسد. همیشه از کودک می پرسیم: آیا به نظر نمی رسد که احساس خشم از بدن بیرون رفته باشد. احساس خشم از طریق پای ما پایین می رود، خارج شده روی زمین می آید.از کودک می پرسیم در بدن خود چه احساسی دارد.
 

حباب ترکاندن وسیله ای برای کنترل خشم است، برای این کار از حباب های پلاستیکی (ضربه گیر) استفاده می شود. از کودک می خواهیم که برای راحت شدن از خشم خود ۱۰ حباب را بترکاند. سپس از او می پرسیم: آیا حس می کند که چگونه خشم او از انگشت شست و انگشت اشاره اش بیرون می آید. زمانی که خشم کاملا بیرون آمد یک حباب می ترکد. معمولا پس از ترکاندن ۱۰ حباب به نظر می رسد خشم تمام شده باشد. زمانی که ما واقعا عصبانی باشیم شاید بیشتر از ۱۰ حباب و زمان دیگر کمتر از ۱۰ حباب لازم است. در این باره با کودک صحبت می کنیم، وقتی که حباب می ترکد خشم ما به هوا می رود و به ما امکان می دهد که دوباره به آرامش برسیم.معمولا پس از تلاش های کودک و آرام شدن او بهتر است درباره ی مسئله ای که موجب عصبانیت او شده صحبت شود.

منابع:
- .بازی درمانی شناختی رفتاری
- بازی درمانی هنر برقراری ارتباط
- بازی درمانی
- کودک و روابط خانوادگی
- روانشناسی بازی