تاریخچه سازمان تجارت جهانی
در خلال جنگ جهانی در سال ۱۹۴۱، منشور آتلانتیک که حاوی اصولی ازجمله خودمختاری دولت‌ها، برابری دسترسی به مواد اولیه، آزادی دریاها و خلع سلاح بود، مابین دولت‌های بزرگ (رزولت و چرچیل و بعد‌ها آمریکا و انگلستان و…) به امضا رسید.در این سند بر این موضوع تأکید شد که همکاری میان ملل آزاد جهان و به‌طور کلی ایجاد یک سیستم تجارت بین‌المللی بعد از جنگ جهانی دوم باید ادامه پیدا کند، زیرا بعد از جنگ جهانی دوم، کشور‌های درگیر جنگ، با اقتصاد نامطلوب و نابه‌سامانی مواجه شدند. لذا این کشور‌ها جهت سامان دادن به اوضاع اقتصادی و فرار از این وضعیت، به برقراری یک سیستم تجارت جهانی براساس عدم تبعیض و مبادله‌ی آزاد کالا و خدمات نیاز داشتند. در این راستا، در سال ۱۹۴۵، آمریکا درمورد نظام اقتصادی بین‌المللی، پیشنهاد گسترش اشتغال و تجارت در سطح بین‌الملل را ارائه داد و شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل (پیشتر در مورد این سازمان توضیح داده شده است) در ژنو، طی دو کنفرانس جداگانه که درمورد مسائل اقتصاد بین‌المللی بود، این پیشنهاد را مورد بررسی قرار داد.
در سال ۱۹۴۷، در یکی از این کنفرانس‌ها، طرح سازمان تجارت جهانی مطرح گردید که به‌دلیل مخالفت کشور‌های توسعه‌نیافته با شکست مواجه شد. در کنفرانس دیگری که در زمینه‌ی مسائل گمرک بود، مقرر گردید تا زمانی که سازمان تجارت جانی تشکیل نشده، موافقت‌نامه‌ای تحت عنوان تعرفه و تجارت یا گات (که به‌نوعی پیش نویس سازمان تجارت جهانی است) به امضای ۲۳ کشور مهم جهان برسد که این موافقتنامه در سال ۱۹۴۸، درحالی‌که فقط درمورد تجارت کالا و نه تجارت خدمات بود لازم‌الاجرا گردید.
این موافقتنامه بعد‌ها در اول ژانویه ۱۹۹۴ در چهارچوب موافقت‌نامه‌ی مراکش به سازمان تجارت جهانی تبدیل گردید. با توجه به پیش‌نویس‌بودن گات جهت تشکیل سازمان تجارت جهانی، ابتدا تعریفی از اهداف و ساختار این موافقتنامه ارائه می‌شود.
موافقت نامه تعرفه و تجارت GATT، اهداف و ساختار آن
گات اهداف متعددی را جهت تضمین امنیت تجاری ازطرق زیر دنبال می‌کند:-کاهش نرخ‌های گمرکی و سایر موانع تجاری؛
-حذف تبعیض در مبادلات تجاری و تضمین اشتغال کامل و توسعه‌ی استفاده از منابع جهانی و تشویق تولید و آزاد‌سازی تجاری.
اصول گات
-اصل عدم تبعیض در روابط تجاری (اصل دولت کاملة‌الوداد؛ به‌معنای این است که هرگاه یکی از دولت‌های عضو موافقتنامه از شرایط مساعدی دررابطه با عوارض گمرکی وارداتی و صادراتی برخوردار گردید، این شرایط به سایر دولت‌های عضو تسری داده شود.)؛-استفاده از حقوق گمرکی به‌عنوان وسیله‌ای برای حمایت از صنایع داخلی؛
-آیین‌های مشاوره‌ای و حل‌وفصل اختلافات؛
-شناخت موافقتنامههای تجاری منطقه‌ای؛
-ممنوعیت ایجاد محدودیت کمّی در واردات.
ساختار موافقت نامه تعرفه و تجارت
گات دارای چهار رکن است که عبارت‌اند از:
۱. اجلاس اعضا
این اجلاس به‌عنوان عالی‌ترین رکن گات، معمولا سالی یک‌بار جلسه تشکیل می‌دهد. اعضای آن فعالیت‌های گات را بررسی می‌کنند و تصمیماتی می‌گیرند که این تصمیمات نیز با رأی اکثریت یا دوسوم اعضای رأی‌دهنده اتخاذ می‌شوند.
۲. شورای نمایندگان
این شورا مرکب از نمایندگان دولت‌های عضو است که معمولا ۹ بار در سال تشکیل جلسه می‌دهد. این شورا به اختلافات تجاری دوجانبه، درخواست‌های جدید عضویت، تخلفات و گزارش‌های گروه‌های کاری رسیدگی می‌کند.
۳. کمیته‌های دائمی و گروه‌های کاری
این کمیته‌ها مسائلی را که منافع خاصی برای کشور‌های درحال توسعه دارند و همچنین وضعیت کشورهایی را که به محدودیت‌های تجاری متوسل شده‌اند، بررسی می‌کنند. از طرفی، گروه‌های کاری برای حل‌وفصل مسائل جاری، بررسی مطابقت موافقتنامههای منعقده با کشور‌های عضو و… تشکیل شده‌اند.
۴. دبیرخانه
این دبیرخانه که در رأس آن مدیرکل قرار دارد، مسئول اداره‌ی ارکان دائمی گات است. همچنین از دیگر وظایف آن ارائه کمک‌های فنی به کشور‌های درحال توسعه است.
درواقع، گات دادگاهی بین‌المللی است که دولت‌ها می‌توانند اختلافات خود را با سایر اعضای گات در آنجا حل‌وفصل کنند. همچنین تا به حال ۸ مذاکره درمورد مسائل تجاری در چهارچوب گات برگزار شده که هدف اصلی از این مذاکرات، کاهش حقوق گمرکی و سایر موانع در مبادلات تجاری بین‌المللی بوده است. در میان این مذاکرات، مذاکرات دور اوروگوئه حائزاهمیت است، زیرا این مذاکرات که حدود ۸ سال به‌طول انجامید، سرانجام در سال ۱۹۹۴ منجر به تبدیل گات به سازمان تجارت جهانی و همچنین امضای سند نهایی شد. این سند نهایی، سندی حقوقی، شامل نظرات دولت‌ها درخصوص دسترسی به بازار کالاها و خدمات است.
سازمان تجارت جهانی
سازمان‌های بین‌المللی تجمعی از دولت‌هاست که منجر به تشکیل نهادی جدید و دائمی با ارکان خاص و شخصیت حقوقی بین المللی می‌شود. این سازمان‌ها کامل‌ترین ساختار برای تحقق بخشیدن به یک یا چند هدف مشترک هستند.سازمان تجارت جهانی با نام اختصاری WTO یا OMC سازمانی بین‌المللی و از مؤسسات تخصصی سازمان ملل متحد است که ۱۱۳ کشور جهان در مراکش، سند آن را امضا کردند و تا سال ۱۹۹۵ بالغ بر ۱۲۴ دولت، عضو این سازمان شدند. لازم به ذکر است که ایران عضو سازمان تجارت جهانی نیست و فقط ناظر محسوب می‌شود.
سازمان تجارت جهانی موافقتنامه گات، نتایج نشست دور اوروگوئه، موافقتنامههای همه جانبه و تمامی موافقت‌ها و قواعدی که در موارد ذکر شده وجود دارد را در بر می‌گیرد. و از طرفی این سازمان موافقتنامه مربوط به حل و فصل اختلافات و مکانیسم بررسی سیاست‌های تجاری را اداره و اجرا می‌کند.
اهداف سازمان تجارت جهانی
سازمان تجارت جهانی اهداف زیر را دنبال می‌کند:الف) جهت دادن به روابط دولت‌ها در قلمرو اقتصادی و تجاری ازطریق:
-ترقی و تعادل سطح زندگی و درآمد
-تحقق بخشیدن به اشتغال کامل و افزایش درآمد واقعی
-افزایش تولید و تجارت کالا و خدمات
ب) استفاده‌ی بهینه از منابع جهانی در انطباق با هدف توسعه‌ی پایدار، حمایت و حفاظت از محیط زیست و تقویت امکانات برای رسیدن به آن‌ها به روش‌‌های مناسب.
اعضای سازمان تجارت جهانی
کشورهایی که در تاریخ لازم‌الاجرا شدن موافقت‌نامه‌ی مؤسس سازمان تجارت جهانی (موافقتنامه مراکش) عضو گات هستند، اعضای اصلی این سازمان خواهند شد. سازمان ملل متحد برخی کشور‌ها را به‌عنوان کشور‌های کمترتوسعه‌یافته شناخته است؛ لذا این کشور‌ها، متناسب با میزان توسعه و رشدشان مکلف به پذیرش تعهداتی هستند.
ساختار سازمان تجارت جهانی
۱. کنفرانس وزرااین کنفرانس شامل نمایندگان کلیه‌ی دولت‌های عضو است که جزء عالی‌ترین رکن سازمان به‌شمار می‌آید. این کنفرانس هر دو سال یک بار برگزار می‌شود.
۲. شورای عمومی
این شورا از نمایندگان کلیه‌ی دولت‌های عضو تشکیل شده است و اصلی‌ترین اهداف سازمان را برعهده دارند. کار این شورا نظارت بر اجرای موافقتنامه و تصمیمات کنفرانس وزرا، داشتن صلاحیت درمورد کلیه‌ی مسائل تجاری موردنظر سازمان و ایجاد ارکان فرعی است.
همچنین این شورا مسئولیت‌های رکن حل اختلاف و رکن بررسی سیاست‌های تجاری را بر عهده دارد.
۳. رکن حل اختلاف
همان‌گونه که از نام این رکن مشخص است، مسئولیت حل اختلاف و ارائه‌ی مشورت‌های لازم میان دولت‌های عضو بوده و دولت‌ها موظف به رعایت دستورات و تصمیمات این رکن هستند.
۴. رکن بررسی سیاست‌های تجاری
وظیفه و هدف اصلی این رکن، بررسی رویه‌ی تجاری اعضا و ارزیابی عملکرد و رویه‌ی سیاست‌های تجاری است.
۵. دبیرخانه
مدیر کل، ریاست دبیرخانه را برعهده دارد و از طرف کنفرانس وزیران انتخاب می‌شود.
۶. ارکان فرعی
ارکان فرعی که تحت عنوان شورای تخصصی و کمیته‌های تخصصی هستند، توسط کنفرانس وزیران در جهت اجرای وظایف خود ایجاد می‌شوند که شامل شورای خدمات، شورای کالا، شورای تریپس (که مربوط به حقوق مالکیت معنوی در ارتباط با تجارت است)، کمیته‌ی تجارت و توسعه، کمیته‌ی موازنه و پرداخت‌ها و کمیته‌ی بودجه است.
منبع: سایت چطور
