1- خدمت منزل
یکی از زینت های مرد، کمک کردن به همسرش در امور خانه است، با اینکه وظایف حضرت امیر علیه السلام و حضرت زهرا علیها السلام معین شد و امور خانه به بانوی دو عالم واگذار گشت، امّا گاهی حضرت امیر علیه السلام در کارهای منزل، حضرت زهرا علیها السلام را یاری می دادند. روزی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله حضرت امیر علیه السلام را مشغول پاک کردن عدس دید، آن حضرت به وی فرمود:مَنْ لَمْ یأْنِفْ مِنْ خِدْمَةِ الْعِیالِ فَهُوَ کفَّارَةٌ لِلْکبائِرِ وَ یطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِ وَ مُهُورُ الْحُورُ العینِ وَ تَزیدُ فِی الْحَسَناتِ وَ الدَّرَجاتِ.[1]
کسی که از خدمت منزل ابا نکند، همان کفاره گناهان کبیره وی خواهد بود و غضب خداوند را فرو می نشاند و مهر زنان بهشتی بوده و حسنات و درجاتش را بالا می برد.
و نیز فرموده است:
لا یخْدِمُ الْعِیالَ الّا صِدّیقٌ اوْشَهیدٌ اوْ رَجُلٌ یریدُ اللَّهُ بِهِ خَیرَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ.[2]
خدمت منزل و همسر نمی کند، مگر صدیق یا شهید یا مردی که خداوند اراده فرموده خیر دنیا و آخرت به وی عطا شود.
قال الصادق علیه السلام: کانَ امیرُالْؤمنین علیه السلام یحْتَطِبُ وَ یسْتَقسی وَ یکنِسُ وَ کانَتْ فاطِمَةُ تَطحَنُ وَ تَعْجِنُ وَ تَخْبِزُ.[3]
حضرت امیر علیه السلام هیزم می آورد و آب می کشید و جارو می کرد، و حضرت زهرا گندم آرد می نمود و خمیر می کرد و نان می پخت.
2- تهیه وسایل رفاهی منزل در حد توان
هر چند نفقه زوجه، بر مرد واجب است، اما با این حال باز هم بهتر است که مرد به صورتی کار کند که بتواند نیازهای منزل و وسایل و امکانات رفاهی آن را فراهم کند، تنبلی و سستی برای کسی که تأمین نفقه برای وی حل شده است، صحیح نمی باشد.قال الرضا علیه السلام: الکادُ لِعِیالِهِ مِنْ حِلٍّ کالْمُجاهِدِ فی سَبیلِ اللَّهِ.[4]
کسی که برای عیالش از راه حلال کسب معاش می کند ثواب مجاهد در راه خداوند را دارد.
3- خدمت به همسر
باید متوجه بود که زن نیز بنده ای از بندگان خداست و چه بسا او در قیاس با شوهرش از مقامی بسیار برتر نزد خداوند برخوردار باشد، لذا خدمت به او و رفع نیازهای شخصی وی بهره ای بی حصر دارد.قال رسول الله صلی الله علیه و آله: انَّ الرَّجُلَ اذا سَقی امْرَئَتَهُ اجِرَ.[5]
مرد اگر به همسرش آبی بنوشاند، عملش مأجور است.
4- خرید هدیه
یکی دیگر از شایسته های مرد، اهداء هدیه به همسر در برخی مناسبت های مختلف و اعیاد و جشن ها می باشد. هدیه قلوب را به هم نزدیک تر می سازد و صلح و صفا را با خود به ارمغان آورده و کینه های گذشته را می زداید.قال رسول الله صلی الله علیه و آله: مَنْ دَخَلَ السُّوقَ فاشْتَری تُحْفَةً فَحَمَلَها الی عِیالِهِ کانَ کحامِلِ صَدَقَةٍ الی قَوْمٍ مَحَاویجَ...[6]
کسی که وارد بازار شود و هدیه ای خریداری نموده به سوی خانه اش برد، همانند حامل صدقه برای گروهی محتاج است.
تهیه هدیه در سفر برای همسر اثری جذاب تر از آنچه گذشت، در دل زن ایجاد می کند.
قال الصادق علیه السلام: اذا سافَرَ احَدُکمْ فَقَدِمَ مِنْ سَفَرِهِ فَلْیأتِ اهْلَهُ بِما تَیسَّرَ.[7]
وقتی یکی از شما مسافرت کرد و از سفر برگشت به آنچه که در توان دارد چیزی برای اهل خانه بخرد.
5- توجه یکنواخت به فرزندان
در خانه هایی که همه فرزندان یا برخی از آنان دخترند، زن انتظار دارد، شوهرش به آنان توجه بیشتری بنماید و بی میل و بی رغبت به دختران نباشد. و یا حداقل به دختران و پسران به یک شکل بنگرد، و اولادش را بر هم ترجیح ندهد. چه اینکه ترجیح دادن ظاهری اولاد، عامل بسیاری از کدورتهای بین برادران و خواهران در آینده خواهد بود.قسمتی از این حدیث را قبلًا آورده ایم، اکنون به تمام حدیث توجه فرمایید:
قال رسول الله صلی الله علیه و آله: مَنْ دَخَلَ السُّوقَ فاشْتَری تُحْفَةً فَحَمَلَها الی عِیالِهِ کانَ کحامِلِ صَدَقَةٍ الی قَوْمٍ مَحَاویجَ، وَ لْیبْدَءْ بِالْاناثِ قَبْلَ الذُّکورِ، فَانَّ مَنْ فَرَّحَ ابْنَتَهُ فَکانَّما اعْتَقَ رَقَبَةً مِنْ وُلْدِ اسْمعیلَ، وَ مَنْ اقَرَّ بِعَینِ ابْنٍ فَکانَّما بَکی مِنْ خَشْیةِ اللَّهِ وَ مَنْ بَکی مِنْ خَشْیةِ اللَّهِ ادْخَلَهُ اللَّهُ جَنَّاتِ النَعیمِ.[8]
کسی که وارد بازار شود و هدیه ای خریداری نموده به سوی خانه اش ببرد، ثواب وی همانند حامل صدقه برای گروهی محتاج است، و بایستی اول به دخترها هدیه را اعطاء کند. همانا کسی که دخترش را خوشحال کند مانند آنست که بنده ای از اولاد حضرت اسماعیل را آزاد کرده باشد. و کسی که چشم پسرش را روشن بدارد(وی را خوشحال کند) مانند آنست که از خوف خداوند گریسته باشد و کسی که از خوف خدا بگرید، خداوند وی را داخل بهشت پرنعمت خواهد ساخت.
6- آراستن ظاهر
همان طوری که مرد دوست دارد زنش را زیبا ببیند، زن نیز چنین خواسته ای دارد، لذا شایسته نیست مرد برای بیرون از خانه، خود را اصلاح کند، موهای سر و محاسن را شانه بزند، لباس نیکو بپوشد، عطر استعمال کند و.. . ولی در داخل منزل و مخصوصاً اوقات خاصه، لباس ژنده پوشیده و قیافه ای تنفرآور داشته باشد.قال الباقر علیه السلام: النِّساءُ یحْبِبْنَ انْ یرینَ الرَّجُلُ فی مِثْلِ ما یحِبُّ الرَّجُلُ انْ یری فیهِ النِّساءُ مِنَ الزّینَةِ.[9]
زنان دوست دارند مردانشان را به صورتی ببینند که مردان دوست دارند زنانشان را ببینند و برای آنها زینت کنند.
حسن بن جهم می گوید: امام اباالحسن علیه السلام را دیدم که خضاب نموده بود، عرض کردم:
فدایت شوم آیا خضاب کردی؟ امام علیه السلام فرمود:
نِعَمْ انَّ التَّهِیةَ مِمَّا یزیدُ فِی عِفَّةِ النِّساءِ وَ لَقَدَ تَرْک النِّساءُ الْعِفَّةَ بِتَرْک ازْواجِهِنَّ التَّهِیةَ... ایسُرُّک انْ تَراها عَلی ما تَراک عَلَیهِ اذا کنْتَ عَلی غَیرِ تَهِیةٍ؟ قلت لا. قال: فَهُوَ ذاک.[10]
امام علیه السلام فرمود: بلی، زیبایی مردان، عفت زنان را بالا می برد، زنان به خاطر ترک خودآرایی شوهرانشان عفت را ترک گفتند. آیا دوست داری او را در حالی ببینی که او بدون آراستنت تو را می بیند؟ عرض کردم خیر، فرمود: او هم چنین است.
7- مراعات وضعیت جدید
یکی از مشکلات زن های جوان، ادامه رفتارهای گذشته همسرانشان با دوستان و رفقایشان می باشد. برخی جوان ها قبل از ازدواج با دوستان و رفقای خود مدتی را سپری می کردند. جلسات بگو و بخند داشتند، شب نشینی های مفصّل برگزار می کردند، طبیعی است ادامه این وضعیت بعد از ازدواج برای همسر سخت است.بنابراین جوان باید همسر خود را تنها نگذارد، اکثر اوقات بیکاریش را با او صرف کند و بذر محبّت را در دل او بکارد. پیامبر مکرم اسلام صلی الله علیه و آله در مورد مردی که شب ها در خانه دیگران بیتوته کند می فرماید:
هَلَک بِذی الْمُرُوَّةِ انْ یبیتَ الرَّجُلُ عَنْ مَنْزِلِهِ بِالْمِصْرِ الّذی فیهِ اهْلُهُ.[11]
ناجوانمرد کسی است که در شهر خود با اینکه خانواده اش آنجاست، در غیر خانه خود بخوابد.
8- تدارک سرگرمی
زن در منزل علاوه بر کارهای متداول، بایستی مقداری به ترقی و تکامل روانی خود بیندیشد، از این رو بهتر است، برای او شرایط و مقدمات مطالعه مخصوصاً فراگیری واجبات فراهم گردد و وی را ترغیب و تشویق به این عمل نمود.غیر از مطالعه، کارهایی که معمولًا زن ها انجام می دهند، همانند خیاطی و.. . نیز موجب می شود ضمن پر شدن وقت بیکاری، اغواها و فریب های شیطان کاسته شود و تقوای زن مصون و محفوظ بماند.
قال رسول الله صلی الله علیه و آله: ثَلاثٌ تَخْرُقُ الْحُجُبَ وَ تَنْتَهی الی ما بَینَ یدَی اللَّهِ، صَریرُ اقْلامِ الْعُلَماءِ وَ وَطْی اقْدامِ الْمُجاهِدینَ، وَ صَوْتُ مَغازِلِ المُحْصِناتِ.[12]
سه چیزند که حجاب ها را کنار می زنند و تا پیشگاه خداوند می رسند: 1- صدای قلم علماء بر کاغذ، 2- صدای پای مجاهدین فی سبیل الله 3- صدای چرخ ریسندگی زن های عفیفه.
9- مهر و عطوفت
یکی دیگر از شایستگی های مرد، شیوه برخورد با زن است، هر چند تاکنون دراین باره مطالبی کلی گفته شد، امّا در اینجا می خواهیم وارد برخی جزئیات شویم.مرد باید بداند، زن یک امانت الهی است که به ودیعت نزد او گذاشته اند، و در برخورد با وی آن کند که در پیشگاه الهی برای حفظ امانتش روسفید باشد.
قال رسول الله صلی الله علیه و آله:... فَانَّهُنَّ اعْوانٌ [عَوانٌ] بَینَ ایدیکمْ، اخَذْتُمُوهُنَّ عَلی اماناتِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.[13]
زنان، اسیران شمایند، یاران شمایند و امانات خداوند در دست شما هستند، شما امانات الهی را اخذ نموده اید.
و نیز رسول مکرم صلی الله علیه و آله می فرماید:
اوْصانی جَبْرَئیلُ بِالْمَرْئَةِ حَتّی ظَنَنتُ انَّهُ لاینْبَغِی طَلاقُها الّا مِنْ فاحِشَةٍ مُبَینَةٍ.[14]
جبرئیل آنقدر مرا در مورد زن سفارش نمود که گمان کردم طلاق وی مگر در صورتی که فحشایی مستدلّ و مبین انجام دهد، جایز نیست.
و نیز فرموده است:
وَ لَمْ یزَلْ یوصینی بالنِّساءِ حَتّی ظَنَنْتُ انْ لا یحِلَّ لِزَوْجِها انْ یقُولَ لَها افٍّ.[15]
و دائماً مرا به رعایت حال زنان سفارش می کرد آن قدر که گمان بردم شوهرش حقّ ندارد به وی افّ گوید.
برخوردهای کوچک چه خوب و چه بد، می تواند عمیق ترین تاثیرات را بر مخاطب بگذارد، و گاهی یک سخن و یک کلام از شمشیر برنده، برنده تر است، زیرا چه بسا زخم شمشیر مداوا گردد و پس از مدتی آثاری از آن باقی نماند، امّا زخم کلام سالیان سال و گاهی تا آخر عمر می تواند مخاطب را بیازارد. آزاری که چون بیماری خوره، جانش را از درون بکاهد و نیز چه بسا کاری از شمشیر ساخته نشود، امّا سخنی نافذ و کلامی رسا در قلب مخاطب وارد شود و سختی ها را آسان نماید.
قال علی علیه السلام: رُبَّ کلامٍ کالْحِسامِ.[16]
چه بسا سخنی که از شمشیر برنده تر باشد.
و ایضاً عنه علیه السلام: رُبَّ کلامٍ انْفَذُ مِنْ سَهامٍ.[17]
چه بسا سخنی که از تیر شکافنده تر باشد.
هنگام ورود مرد به منزل، سلامی گرم به اهل و عیال، بزرگ شمردن کارهای انجام شده چون نظافت و پخت و پز و...، احترام و تکریم وی، و پرهیز از سخنانی که اثری جز دلسردکردن او ندارند، از افتخارات یک مرد محسوب می شود.
10- تحمل سوء خلق
اگر اخلاق زن تند است، باید با نصیحت و راهنمایی پی در پی آن را اصلاح نمود. باید دانست که مقابله به مثل اثر مثبتی در پی ندارد و البته اگر کسی بر مصیبت بدخلقی همسرش صبر کند و چیزی نگوید، صبر ایوب پیامبر را داشته و اجر وی را خواهد داشت.قال رسول الله صلی الله علیه و آله: وَ مَنْ صَبَرَ عَلی سوءِ خُلْقِ امْرَئَتِهِ و احْتَسَبَهُ اعْطاهُ اللَّهُ لَهُ بِکلِّ مَرَّةٍ یصْبِرُ عَلَیها مِنَ الثَّوابِ مِثْلَ ما اعْطِی ایوبَ عَلی بَلائِهِ وَ کانَ عَلَیها مِنَ الوِزْرِ فی کلِّ یوْمٍ وَ لَیلَةٍ مِثْلُ رَمْلٍ عالجٍ فَانْ ماتَتْ قَبْلَ انْ تَعْقِبَهُ وَ قَبْلَ انْ یرْضی عَنْها حُشِرَتْ یوْمَ الْقِیمَةِ مَکنُوسَةٌ مَعَ الْمُنافِقینَ فِی الدَّرْک الْاسْفلِ مِنَ النَّارِ.[18]
مردی که بر بد خلقی زنش صبر کند و به طلب ثواب اکتفا نماید، خداوند به هر بار صبر او بر اخلاق زن، همانند آنچه به حضرت ایوب علی نبینا و آله و علیه السلام بر صبر در بلایش داده شده است، به وی اعطا می فرماید، و نیز وزر و وبال زن در هر شبانه روز به اندازه پشته های متراکم شن است، و اگر زن قبل از اینکه در پی شوهرش رود و قبل از اینکه شوهرش از وی راضی شود از دنیا برود، روز قیامت واژگون محشور می گردد و با منافقین در آخرین نقطه جهنم و آتش خواهد بود.
و نیز در حدیث مناهی که مشتمل بر نهی از دسته ای از رذایل و معاصی است، فرمود:
مَنْ صَبَر علی خُلْقِ امْرَئَةٍ سَیئَةِ الْخُلْقِ وَ احْتَسَبَ فی ذلِک الْاجْرِ اعْطاهُ اللَّهُ ثَوابَ الشَّاکرینَ.[19]
کسی که بر زن بد اخلاقش صبر کند و به طلب ثواب اکتفا نماید، خداوند ثواب شاکرین را به وی اعطا می فرماید.
آمده است که، عالِمی شب هایی چند به مناجات بر می خواست و روزها روزه می داشت و تنها خواسته اش از خداوند دیدن یکی از خوبان درگاه او بود. شبی در رویا، وی را به شخصی معرفی کردند، صبح نزد همان رفت و جویای قضیه از وی شد که چه شده است و چه عمل نیکی از تو سر زده است که چنین شده ای و به این مقام رسیده ای؟ آن شخص که به شغل قهوه چی کسب معاش می کرد، به اصرار زبان گشود و گفت: شب زفاف که نزد عروس رفتم وی را با کره نیافتم، برخواستم که اعلام کنم و عقد را فسخ نمایم، زن مرا چسبید و گفت آبروی مرا مبر، خداوند آبرویت را حفظ کند. غضب من با شنیدن رحمت حق، به سرعت خاموش شد، و بر او برای رضای خداوند صبر کردم و این مطلب را با احدی جز شما تا حال در میان نگذاشتم، و البته الآن هم از او چند فرزند دارم و هیچگاه خطایی از وی ندیده ام، شاید همین عمل را خداوند از من پسندیده باشد، چون من آن را جز برای رضای او انجام نداده ام.
11- عفو لغزش
محیط خانواده چون محیط کار مدرسه و.. . نیست که تنها زمانی اندک از شبانه روز را اشغال کند و ارتباط بین اهل آن محیط ارتباطی محدود و در حد امور آموزشی و یا معیشتی باشد.زندگی زناشویی، زندگی دو نفر برای تمام عمر و در تمام لحظات شبانه روز است، ارتباط این دو با هم در حدی است که بیشتر از آن قابل تصور نیست.
از سوی دیگر انسان ها سلیقه واحدی ندارند و کمتر می شود دو نفر دارای یک سلیقه باشند، هر کسی رنگی از میان رنگ ها، منظره ای از مناظر طبیعی،... را می پسندد. اگر در جامعه ای دیده شد که در امور جزئی، همه یک چیز را اختیار کرده اند باید در جستجوی عامل آن بود، عامل این اتحاد رأی در امور جزیی (البته در امور کلی، عقل انسان ها می تواند آنها را به یک سو راهنمایی کند) یا احترام و تکریم یکی به دیگری است و یا اضطراب و ترس و...
مرد و زن نیز از این مقوله کلی استثناء نیستند، آنهانیز ممکن است دو سلیقه مختلف داشته باشند و هر کدام کارهایی طبق سلیقه خود انجام دهند که بر مشام دیگری ناخوش باشد.
بدیهی است که اختلاف سلیقه زوجین، با توجه به ارتباط زیاد آنان و کثرت اصطکاک های حاصله، بسیار بیشتر بارز می شود. اینجاست که بایستی حلم و بردباری را از دست ندهند، آراء و سلایق یکدیگر را تحمل کنند و در پی انتقام و ایجاد حقد و کینه و سپس عداوت نباشند. اگر از زن عملی به دور از پسند مرد صادر شد و کاری ناآگاهانه انجام داد، و یا سخنی جاهلانه بر زبان راند، باید او را نصیحت نمود. سرزنش، توبیخ و آزار در مراحل اولیه نه تنها اثر مثبت ندارد بلکه موجب افزایش لجاجت وی می شود و چه بسا عمداً او را به آلودگی های بیشتری بکشاند.
امام صادق علیه السلام در مورد حق زن بر مرد در این رابطه می فرماید:
... وَ انْ جَهَلَتْ غَفَرَلَها.[20]
اگر کاری جاهلانه انجام داد از وی بگذرد.
12- هوو نیاورد
یکی دیگر از اعمال شایسته مرد این است که اگر زن شایسته ای دارد، حوائج وی را تامین می کند، در رفع گرفتاری های وی می کوشد در امور دین و دنیا او را یاری می نماید، سزاوار نیست زن دیگری بگیرد.فراموش نشود تا حضرت خدیجه در قید حیات بودند رسول خاتم زنی دیگر نگرفتند، و تا حضرت زهرا علیها السلام به شهادت نرسیده بودند، حضرت امیر علیه السلام، همسری دیگر نگزید.
پی نوشت ها:
[1] بحارالأنوار، ج 104، ص 132.
[2] همان.
[3] همان، ج 43، ص 151.
[4] همان، ج 104، ص 72.
[5] کنزالعمال، 16380.
[6] وسائل الشیعة، ج 15، ص 227.
[7] همان، ج 8، ص 337.
[8] همان، ج 15، ص 277.
[9] مکارم الاخلاق، ص 80.
[10] وسائل الشیعة، ج 14، ص 183.
[11] همان، ص 122.
[12] الشبهات فى الحکم و الآداب، ص 22 به نقل از تفسیر نمونه، ج 24، ص 377.
[13] مستدرکالوسائل، ج 14، ص 252.
[14] وسائل الشیعة، ج 14، ص 121.
[15] مستدرک الوسائل، ج 14، ص 252.
[16] غررالحکم.
[17] همان.
[18] وسائل الشیعة، ج 14، ص 116.
[19] همان، ص 124.
[20] وسائل الشیعة، ج 14، ص 121.
منبع: حوزه نت
