نگاهی گذرا به سوره حمد (11)

« اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيم‏ »

ما را به راه راست هدایت فرما
« هدايت، راهنمايى با مهر و محبت و صلاح است، و درباره مقصود خير گفته مى‏شود. و درباره شر و بدى به صورت مجازى است و براى سرزنش گفته مى‏شود. ودر استعمالات به جاده باز و عمومى گفته می شود، گويا از اين جهت است كه جاده عمومى خود راهروان را جلو مى‏برد و مانند دستگاه هضم در خود ميكشد. صراط چون راه عمومى رو به خير و صلاح و مطلوب فطرى عمومى است،و به کمالاتی به مانند حق و مستقيم اضافه مي گردد، پس راههاى فرعى خصوصى آن گاه راه خير و سلامت و سعادت است كه بصراط حق و مستقيم رسد، و آن گاه اطمينان بخش است كه از روى بصيرت باشد اگر راه‏هاى خصوصى زندگى از روى بصيرت نباشد و به صراط مستقيم نرساند موجب نگرانى و سرگردانى راهرو است، پس صراط مستقيم خود مطلوب است، و چون كسى در اين راه افتاد بسوى مقصودش پيش مي برد و نگرانى و اضطرابش از ميان مى‏رود و راه، راهرو را بسوى خود مى‏كشد.
صراط مستقيم گر چه راه است و راه براى رسيدن به مقصود مي باشد ولى براى موجود متحرك راه جو و مستعد راه مستقيم خود مطلوب است و هر تلاشى براى ادامه زندگى و اضطرابها و نگرانيها براى رسيدن به همان است، تا به آن راهى رسد كه راه او را بربايد و هر چه پيشتر رود اطمينانش بيشتر گردد و در هر قدمى مطلوب و كمال و نور و بصيرتى بيابد، تا آنكه شعاعهايى از مبدء كمال و ربوبيت او را دريابد و رشته‏هاى جاذبه آن بر سرعت حركتش بيفزايد و بسوى قربش كشاند و دلش را پر از شور و شوق گرداند و از هر جاذبه‏اى رها ‏شود و سر از پا نمي شناسد تا آنجا كه از هر چه غير انوار عظمت و قدرت است منصرف ‏شود.»
عبادت و بندگی خدا بستر رشد و شکوفايي استعداد هاي معنوي انسان را فراهم می کند. انسان با ايمان وقتي پروردگار خود را با عظمت و زوال ناپذير يافت، و او را مالک و تدبير کنندة مخلوقات ديد. و معتقد به اين شد که در روز قيامت او بر کرسي قضاوت مي نشيند،و با اين حال او نسبت به مخلوقاتش مهربا ن است. و در مقابل خود را موجودي ضعيف یافت ، که هم در وجود و هم در بقا محتاج پروردگار است ، فطرت و سرشتش از او می خواهد که از خداوند تکامل و هدايت را طلب کند ،تا در مسير سعادت قرار گيرد.
کساني که به مفاهيم آيه هاي قرآن با دقت نگاه مي کنند، توجه دارند که در اين آيه نیز مانند آیه قبل فعل جمع به کار رفته است . بنده خدا هدايت را فقط براي خود نمي خواهد بلکه جمع را در نظر مي گيرد.و دعا می کند:«ما را به راه راست هدایت فرما.»در اينجا نیز انسان طلب هدايت خود را با هدايت انسانهاي ديگر همراه مي کند تا ضعف همه انسانها را در مقابل پروردگار نشان دهد. و از طرف ديگر محبت خود را به انسانها در مقام دعا اظهار می کند.

مراد از راه راست

برخی از مفسران معتقدند آیه بعدی«راه کسانی که به آنان نعمت داده ای»بیان کننده راه راست است .و منظور از راه راست ،مسیر کسانی است که خدا به آنان نعمت داده است.مصداق کسانی که خدابه آنان نعمت بخشیده است راآیه69 سوره نساء مشخص می کند: « وَ مَن يُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُوْلَئكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيهِْم مِّنَ النَّبِيِّنَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشهَُّدَاءِ وَ الصَّالِحِينَ وَ حَسُنَ أُوْلَئكَ رَفِيقًا» « و كسانى كه از خدا و پيامبر اطاعت كنند، در زمره كسانى خواهند بود كه خدا ايشان را گرامى داشته [يعنى‏] با پيامبران و راستان و شهيدان و شايستگانند و آنان چه نيكو همدمانند. »
ادامه دارد ....

پي نوشت :

1- سيد محمود طالقانى،پرتوى از قرآن،‏ چاپ چهارم، تهران،شركت سهامى انتشار،1362 ش،ج 1، ص 33.
2- سيد على اكبر قرشى، تفسير احسن الحديث، چاپ سوم، تهران، بنياد بعثت،‏1377 ش‏،ج1،ص35.
3- ترجمه از محمد مهدی فولادوند.

/س