عوامل و آثار کینه توزی

اهمیت کینه زدایی

از ویژگی های مردان و زنان خداجو، پرهیز از کینه توزی است. آنان آرزومندند که دل های شان همچون دل های بهشتیان، تهی از کینه و دشمنی مؤمنان شود. در کریمه قرآنی آمده: {وَ لا تَجْعَلْ فی قُلُوبِنا غِلاًّ لِلَّذینَ آمَنُوا}؛ « در دل هایمان از آنان که ایمان آورده اند، کینه ای قرار مده ». (حشر: 10)

در مقابل، آنان که به خدا و سرای آخرت ایمان ندارند، کینه دیگران را در دل جای می دهند و در کمین فرصتی برای انتقام گیری هستند. کینه توزی و دشمنی، نفس قدسی انسان را بیمار می سازد و روح آدمی را میآزارد. همچنین آدمی را از بساط قرب الهی دور و از هم نشینی با ساکنان عالم قدسی محروم می کند و صاحب خود را از آنچه شیوه اهل ایمان و نیکان است، باز می دارد.[1]

کینه توزی، از گناهان بزرگ به شمار می آید که بر دل عارض میشود. وقتی انسان از کسی خشمگین می شود، در حالی که زمینه انتقام جویی برایش فراهم نباشد، دشمنی او را به دل می گیرد. در این صورت، حالتی در او به وجود می آید که به آن « کینه » می گویند و این حالت، مناسب مؤمنان نیست. حضرت علی ( علیه السلام ) در سفارش به کینه زدایی از دل ها می فرماید: « طَهِّرُوا قُلُوبَکمْ مِنَ الْحِقْدِ فَإنَّهُ داءٌ مُؤَبّی »[2]؛ « دل ها را از کینه پاک سازید، زیرا کینه توزی دردی مهلک است ».

انسان های کینه توز، طبعی پست و فرومایه دارند و چون از دشمن خود انتقام می کشند، حالت سرمستی و غرور می یابند و دل های آدمیان پست و مغرور، نور الهی را برنمی تابد. از این رو خداوند در قرآن مجید می فرماید: « مؤمنان از خدا می خواهند که دلشان را از کینه دیگران پاک سازد ».[3]

از امام علی ( علیه السلام ) نیز نقل می کنند: « رَأسُ الْعُیوبِ الْحِقْدُ »[4]؛ « کینه توزی در رأس عیب هاست ».

کینه، مانع تکامل

کینه توزی همان گونه که مانع حرکت دل به سوی کمال است، از خردورزی و عقلانیت جلوگیری می کند؛ زیرا به آدمی اجازه نمی دهد درباره دیگران درست بینیدیشد و آنها را دقیق بشناسد. پس شناخت درست و استدلال منطقی و نتیجه گیری مطمئن، زمانی امکان پذیر است که عقل آدمی، از هرگونه محدودیتی آزاد باشد. بدیهی است که کینه توزی، اندیشه و نتیجه آن را به سمتی نادرست می کشاند و عقل را وامی دارد که در جهت انتقام گرفتن از دیگران و ضربه زدن به آنها حرکت کند. حضرت علی ( علیه السلام ) می فرماید: « سَلاحُ الشَّرِّ الْحِقْدُ » [5]؛ « کینه ابزار شرارت و فتنه است ».

برای رهایی از چنین دل مشغولی هایی، باید با عزم و توان بسیار، برای کینه زدایی و پالایش قلب از این دشمن خطرناک کوشید.

حضرت علی ( علیه السلام ) در سخنی دیگر می فرماید: « مَنْ اَطْرَحَ الْحِقْدَ اِسْتراحَ قَلْبُهُ وَلُبُّه » [6]؛ « کسی که کینه را دور بریزد، دل و عقلش آسوده می شود ».

در واقع انسان ها در پی زندگی آرام و سرشار از محبت و به دور از شعله های کینه و نفرت هستند؛ زیرا نیک می دانند که کینه، شاخ و برگ و ریشه درخت معنویت را می سوزاند. کینه توزی افزون بر فرد، اجتماع را نیز به جهنمی از فتنه ها، آشوب ها و دشمنی ها تبدیل می سازد. چه خوب است از آتش کینه توزی دوری و به سفارش رسول رحمت ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) عمل کنیم که فرمود: « دنیا کوچک تر و بی ارزش تر و ناچیزتر از آن است که در آن از کینه ها پیروی شود. » [7]

آری، مؤمن کینه به دل نمی گیرد و به فرموده امام صادق ( علیه السلام ):

حِقْدُ الْمُؤْمِن مُقامُهُ ثُمَّ یفارِقُ اَخاهُ فَلا یجِدُ عَلَیهِ شَیئاً و حِقْدُ الْکافِر دَهْرُه. [8]

کینه مؤمن، لحظه ای است و چون از برادر دینی خود جدا شود، کینه او را در دل نگه نمی دارد، ولی کینه کافر، دائمی است.

تأثیر کینه توزی بر فرد و جامعه

کینه توزی در جامعه فتنه و آشوب می آفریند و هرگاه بر شمار کینه توزان افزوده شود، این دشمنی به بیماری تبدیل خواهد شد که زندگی و پیشرفت جامعه را به شدت تهدید می کند. کینه توزی در محیط کار، به تحقیر شخص مورد کینه می انجامد. بدین ترتیب زمینه بی توجهی یا کم توجهی به او فراهم میآید و خواسته یا ناخواسته، همدلی و همکاری از این محیط رخت بر می بندد و کارها به سامان نمی رسد. توقع بر اینکه آدمی هیچ گاه به خشم و غضب دچار نشود، بسیار سخت و مشکل است، ولی می توان خشم را گذرا و بی کینه کرد. بی شک، مؤمنان و انسان های درستکار نیز گاهی به خشم و غضب گرفتار می شوند، ولی هرگز خشم و عصبانیت آنها به گناه و کینه توزی نمی رسد؛ زیرا خشم آنها از دو حال خارج نیست: یا زودگذر است و پس از فروکش کردن، هیچ کینه ای در دل آنها باقی نمی ماند، یا اگر کینه ای هم در دل شان باقی بماند، از آن بسیار اندوهناک هستند و می کوشند ریشه این صفت زشت را از دل خویش برکنند. شایسته است به فرمایش امام صادق ( علیه السلام ) نیز دقت کنیم که فرمود:

اَلْمُؤْمِنُ یحْقِد مادام فی مَجلسِهِ فَإذا قامَ ذَهَب عَنْهُ الْحِقدُ. [9]

مؤمن وقتی در مجلس است [ممکن است] دچار کینه شود، ولی آنگاه که از مجلس خارج شد، کینه هم از دل او می رود.

امام علی ( علیه السلام ) نیز می فرماید: « تنها کسانی عاقل هستند که کینه ها را از دل بیرون کنند ».[10]

برخی عوامل کینه ورزی

گفت وگو، گاه برای حقیقت جویی است و گاهی با هدفی نادرست مانند فضل فروشی و به رخ کشیدن برتری در دانش صورت می گیرد. اگر هدف گفتمان، پست و ناشایست باشد، تلاش هر یک از دو طرف گفت وگو آن است که طرف دیگر را محکوم و سخن خود را حاکم کند. گاهی حتی پس از ثابت شدن حق، طرف ناحق بر دیدگاه خود پافشاری و از پذیرش حق خودداری می کند. این حالت را « مِراء » می گویند که ائمه ( علیهم السلام ) نیز در روایت ها به شدت از آن نهی می کنند.

دیگر از عوامل کینه ورزی، سخن چینی و شوخی های بیش از اندازه و بدون مرز است. زشتی بدگویی و سخن چینی، در نهایت آشکار می شود و به گوش کسی که از او بد گفته اند، خواهد رسید و همین امر، سبب ایجاد کینه و دشمنی میان شان خواهد شد. امیر مؤمنان علی ( علیه السلام )، سخن چینی را از عوامل مهم کینه توزی می داند و می فرماید: « اِیاکمْ وَالنَّمائِمَ فَإنَّها تُورِثُ الضَغائِن »[11]؛ « از سخن چینی بپرهیزید که کینه توزی می آورد ».

در روایتی دیگر میفرماید: « از سخن چینی بپرهیزید که در دل های مردان، کینه توزی می آفریند ». [12]

در برخی دیگر از روایت ها، شوخی های هرزه و بدون مرز، از اسباب کینه توزی معرفی شده است. حضرت علی ( علیه السلام ) می فرماید: « از شوخی بپرهیزید، زیرا کینه می آورد و دشمنی بر جای می گذارد و آن دشنام کوچک به شمار می رود ». [13]

پی نوشت:
[1] معراج السعاده، ص 241-
[2] غرر الحکم و درر الکلم، فصل 47، ح 34-
[3] حشر: 10-
[4] غرر الحکم و درر الکلم، فصل 34، ح 6-
[5] غرر الحکم و درر الکلم، فصل 39، ح 6-
[6] همان، فصل 77، ح 929-
[7] میزان الحکمه، ج 3، ص 1218-
[8] بحارالانوار، ج 82، ص 211-
[9] تحف العقول، ص 310-
[10] غرر الحکم و درر الکلم، ح 1962-
[11] بحارالانوار، ج 68، ص 293-
[12] همان.
[13] کافی، ج 4، ص 487-

منبع: حوزه نت