از دیدگاه معصومان و نیز از دیدگاه مکاتب روانشناختی، رشد در تمام ابعاد شخصیت آدمی صورت می گیرد و به بعد خاصی محدود نیست. از آنجا که بررسی همه ابعاد رشد کودک، به مجالس فراخ تر احتیاج دارد، اولا، سخن گفتن در این باره از حوصله این بحث خارج است و ثانیا، به نظر می رسد که سخن گفتن از برخی ابعاد رشد، ارتباط تنگاتنگی با این بحث ندارد. بنابراین، در اینجا از پرداختن به همه ابعاد رشد کودک اجتناب می شود و آن ابعادی که به نظر می رسد تقریبا ارتباط تنگاتنگی با برنامه درسی تربیت اخلاقی دارند، به طور اجمال، بررسی می شوند.یکی از کارکردهای نظام آموزش و پرورش، رشد و پرورش شخصیت کودکان، نوجوانان و جوانان است. ضرورت توجه به رشد شخصیت آدمی و اهمیت پرورش جسمی و سلامت تن و پرورش قوای ذهنی، عواطف و ذوق هنری، و رشد اخلاقی و تربیت دینی دانش آموزان، موجب شده استبرخی از ابعاد و ویژگی های روان شناختی که باید در برنامه درسی تربیت اخلاقی به آنها توجه شود، در اینجا بیان می کنیم. هدف از بیان این ویژگیهای توجه دادن به نقش آنها در تدوین و طراحی برنامه درسی است.
بعد شناختی
اگرچه محیط انسانی و اجتماعی در ایجاد شناختها و گرایش های انسانی نقش دارد، تأثیر آن به گونه ای نیست که انسان، ادراک و شناختی را که زمینه های فطری آن را در خود ندارد، از محیط انسانی و جامعه دریافت کند. هرکس با امکانات ادراکی دامنه دار و متنوع زاده می شود. این امکانات ادراکی و عاطفی، سرمایه های بالقوه اند که به تدریج، براثر تربیت و مطالبات محیط اجتماعی، از قوه به فعلیت می رسند و به شکل های معینی جلوه گر می شوند. از دیدگاه اسلام نیز این اصل پذیرفته شده است که انسان در جنبه های شناختی و قلبی، خصوصیاتی فطری دارد. بر اساس آیات قرآن کریم، انسان در بعد شناختی، به برخی چیزها اگاهی فطری دارد؛ نفس انسان به محض تولد، مستعد ترقی و تکامل است، اما اینکه در طول زندگی سیر صعودی به سمت کمال داشته باشد یا سیر نزولی، بستگی به انتخاب او دارد.بعد عاطفی – اخلاقی
از جنبه های مهم رشد، تحول و تکامل اخلاقی است که از آغاز طفولیت تا سنین جوانی خط سیر مشخصی دارد. آنچه علمای تعلیم و تربیت در زمینه پذیرش قلبی و روحی کودکان و نوجوانان، به آن توجه داشته اند، آشنایی با مکانیزم اخلاقی و ساحت روحی انسان است.روحیه نشاط و شادابی
در کنار برخی از ابعاد روان شناختی که در این مرحله از سن، تربیت اخلاقی را مهم جلوه می دهد، برخی از ویژگی های روحی و روانی کودک نیز بر اهمیت این دوران در تربیت اخلاقی می افزاید. از آن جمله، روحیه نشاط و شادابی کودک است. یکی از ویژگی های بارز این دوره از سن، داشتن نشاط و تحرک بدنی است. برای رشد و تکامل بدنی دانش آموز و برآوردن نیازهای گوناگون وی، بازی اهمیت زیادی دارد. یکی از بهترین موقعیت ها برای آموزش مفاهیم اخلاقی و کاربردی کردن گزاره های اخلاقی، موقعیت بازی است. در موقعیت بازی که متشکل از یک محیط اجتماعی محدود است، کودک می فهمد که اگر قوانین اخلاقی بازی را رعایت نکند، از بازی اخراج می شود. بنابر این، مربیان نباید به زنگ ورزش به عنوان یک کلاس تفریحی و سرگرمی صرف نگاه کنند، بلکه باید آن را کارگاهی بدانند که موقعیت مناسبی برای تبیین برخی از مفاهیم اخلاقی است. در مجموع، کودکان در این مقطع سنی از یک سلسله ویژگی های ذهنی، و همچنین، تحول روانی برخوردارند که هم باعث تسهیل فعالیت تربیتی می شود و هم اینکه توجه ویژه برنامه ریزان را به خود جلب می کند.اهداف تربیتی مقطع ابتدایی
امروزه در تمام کشورها آموزش و پرورش وظایف و کارکردهای مختلفی را به طور آشکار و پنهان بر عهده دارد و ابزار تحقق اهداف و مقاصد اجتماعی به شمار می رود.یکی از کارکردهای نظام آموزش و پرورش، رشد و پرورش شخصیت کودکان، نوجوانان و جوانان است. ضرورت توجه به رشد شخصیت آدمی و اهمیت پرورش جسمی و سلامت تن و پرورش قوای ذهنی، عواطف و ذوق هنری، و رشد اخلاقی و تربیت دینی دانش آموزان، موجب شده است که رشد و پرورش، یکی از کارکردهای اساسی نظام آموزش و پرورش و تربیت همه جانبه فرد محسوب شود.
آموزش و پرورش در دوره ابتدایی، فعالیتی نظام دار و هدفمند است؛ از این رو، صاحب نظران اهداف متعددی برای این دوره ذکر کرده اند. بر اساس طرح نظام آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۷، و در جهت اهداف کلی نظام، اهداف دوره ابتدایی در سه حیطه شناختی، عاطفی و روانی - حرکتی تنظیم شده است. البته این اهداف برای دو دسته سنی در نظر گرفته شده است: دسته اول، کلاس اول ابتدایی؛ دسته دوم، کلاس دوم تا پنجم ابتدایی.
در باب تأثیر گذاری آموزش و پروش در مردم، نسبت به سایر نهادها، باید گفت که هیچ نهادی به میزان آموزش و پرورش تأثیرگذار نیست؛ زیرا تحولاتی که سایر نهادها ایجاد می کنند، تحول در ابزار و آلات است و جنبه فرعی و تبعی دارد، اما تحولاتی که آموزش و پروش ایجاد می کند، تحول در هویت روحی و معنوی افراد جامعه است. در واقع، متولیان امر تعلیم و تربیت وظیفه دارند که فطرت دینی انسان ها را بیدار، و غبار غفلت را از آن پاک کنند. به دلیل اهمیت مقطع دبستان نسبت به سایر مقاطع تحصیلی نظام آموزش و پرورش در شکل گیری شخصیت اخلاقی، به بعضی از ویژگی های کودکان دبستانی، اهمیت دوران کودکی از منظر روایات و روان شناسی، و نقش آموزش و پرورش در تربیت اخلاقی کودکان دبستانی پرداخته شد.
منبع: برنامه درسی وتربیت اخلاقی، حمیدرضا کاظمی، چاپ اول، انتشارات مؤسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی(قدس سره)، قم 1393
