١. با توجه به جایگاهی که برای دوران کودکی و دانش آموزان مقطع ابتدایی، از منظر روایات و تجربیات معلمان در تربیت اخلاقی، ترسیم شد، ضروری است برنامه‌های درسی نظام آموزشی دوران کودکی که تعیین کننده بنیان های فکری اخلاقی و رفتارهای اخلاقی آنهاست، تحول اساسی یابد؛
٢. با توجه به جایگاه مهم معلمان در تربیت اخلاقی کودکان، لازم است در جذب و گزینش معلمان دقت کافی شود. کسی را باید به عنوان معلم برای کودکان انتخاب کرد که به کارش عشق بورزد، خودش قبل از همه، مهذب و خودساخته باشد و معلمی را نه شغلی که در برابرش مزد می گیرد، بلکه به منزله عهده داری هدایت، ارشاد و الهام خوبیها بداند؛
٣. با توجه به نقش مؤثری که فضا و محیط در تربیت اخلاقی دارد، دو پیشنهاد عرضه می شود: الف) مجریان به منظور فراهم کردن محیط تربیتی مساعد و فضای اخلاقی در مدرسه، در زمانهایی که برای تفریح مقرر شده است، از نرم افزارهای صوتی - تصویری که بیان کننده نصایح اخلاقی و محتوی شرح زندگانی علمای مهذب است که در بین مخاطبان جایگاه خاصی دارند، استفاده کنند؛ ب) با توجه به اینکه ساختار فیزیکی مدرسه در تربیت افراد تأثیرگذار است، در زمان طراحی نقشه بنای مدرسه، به معماری اسلامی توجه شود؛
٤. اگرچه گرایش انسان به فضایل اخلاقی و مباحث دینی، فطری است، به علت لغزنده بودن مباحث اخلاقی، و جذابیت های کاذبی که در طرف مقابل آن وجود دارد، تربیت اخلاقی ظرافت های خاصی را می طلبد؛ از این رو شایسته است در تربیت اخلاقی از روش های غیر مستقیم که بسیار مؤثرند، غافل نشویم؛
5. مفاهیم اخلاقی باید همانند روح در کالبد تمام مواد و عناصر برنامه درسی حضور داشته باشند. در واقع، برنامه ریزان برنامه درسی نباید آموزش رفتار اخلاقی را به یک کتاب درسی محدود کنند، بلکه باید در برنامه درسی، یک نگاه همه جانبه و همگانی به تربیت اخلاقی داشته باشند؛
6. به جای اینکه هم و غم برنامه ریزان اصلاح رفتار ظاهری دانش آموزان باشد، باید بر فهم و درونی شدن ارزشها و فضیلت های اخلاقی پایه، به منزله یک مؤلفه تربیتی مهم تأکید داشته باشند؛
7. با توجه به نقشی که تکریم شخصیت در تربیت انسان دارد، باید به دانش آموزان، البته با هدایت و نظارت معلمان و نه اجبار و تحکم، فرصت انتخاب داده شود. به بیان دیگر، معلم نقش هدایتگری دارد، نه انتقال دهندگی اطلاعات از قبل آماده شده؛
8. به دانش آموزان فرصت حضور فعال در برنامه ها داده شود. به بیان دیگر، به فراگیر به منزله فردی نگریسته شود که در صورت فراهم بودن زمینه، می تواند از توانایی عقلی خویش برای مواجهه با مشکلات اخلاقی استفاده کند؛
9. عقلانیت و مدیریت در برنامه ریزی درسی اقتضا می کند که در تقویت و به روزسازی برنامه ها، از هیچ ظرفیتی غافل نشویم. یکی از ظرفیت های آماده در فرایند یاددهی – یادگیری، معلمان اند که باید به نحو مطلوب از تجارب علمی و عملی آنها استفاده شود؛
۱۰. با توجه به ابعاد انسان و انواع ارتباطاتی که در مکتب تربیتی اسلام برای او ترسیم شده است؛ یعنی، ارتباط با خدا، ارتباط با خویش و ارتباط با دیگران، هدف برنامه درسی تربیت اخلاقی باید رشد اخلاقی فراگیران در این سه حوزه ارتباطی باشد.
برنامه درسی، یکی از مهم ترین ابزارهایی است که می توان از طریق آن در مسیر تربیت اخلاقی گام برداشت. از آنجا که برنامه درسی منعکس کننده اهدف، آرمان های تربیتی، ارزش ها و اعتقادات و به طور کلی، فرهنگ یک جامعه و کشور است، نمی تواند بدون بهره گیری از مبانی انسان شناسی، معرفت شناسی و هستی شناسی حاکم بر تفکر آن جامعه، و بدون توجه به آنها تدوین شود. در این فصل، دلالت های مبانی انسان شناسی، و اهداف، اصول و شیوه های تربیت اخلاقی علامه مصباح یزدی در برنامه درسی بیان شد. خلاصه اینکه برنامه درسی مطلوب برنامه ای است که با توجه به تمام ابعاد مادی و روحی انسان تدوین گردد و جهت کلی آن، به سمت معرفت خدا، هدایت انسان به سعادت و کمال و رسیدن او به تقرب الهی باشد.
اهمیت تربیت اطفال و خطر سهل انگاری در این زمینه اطفال را معلومات یا اخلاقی که در اول صبابت حاصل شده، تا آخر کهولت باقی و برقرار است و نسیان، به معلومات زمان طفولیت کمتر راه پیدا می کند. از این جهت، تربیت اطفال و ارتیاض صبیان از مهماتی است که عهده داری آن، بر ذمه پدر و مادر است و اگر در این مرحله، سهل انگاری و فتور و سستی شود، چه بسا که طفل بیچاره را کار به رذایل بسیار کشد و منتهی به شقاوت و بدبختی ابدی او شود.
شکوفایی فطرت از طریق تربیت صحیح از اول این طور نیست که انسان فاسد به دنیا آمده باشد؛ از اول با فطرت خوب و الهی به دنیا آمده است: کل مولود یولد على الفطرة. این فطرت، همان فطرت انسانیت، فطرت صراط مستقیم، فطرت اسلام و فطرت اخلاق در رأس برنامه های تحصیلی باید دانشگاه و فیضیه و همه آنها که مربوط به فیضیه هستند، در رأس برنامه های تحصیلی شان، برنامه اخلاقی و برنامه های تهذیبی باشد تا فراورده های آنها، امثال مرحوم مطهری را به جامعه تسلیم کند و اگر خدای نخواسته برخلاف آن باشد، آن وقت افراد مقابل این افراد را به جامعه می فرستند و اینها جامعه را به فساد می کشند و مردم را به اسارت.
منبع: برنامه درسی وتربیت اخلاقی، حمیدرضا کاظمی، چاپ اول، انتشارات مؤسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی(قدس سره)، قم 1393
