ارتفاع سقف غار در قسمت‌های مختلف متفاوت است تا جایی که در بعضی نقاط تنها به شکل سینه‌خیز می‌توان عبور کرد همچنین این غار دارای یک دالان اصلی چند انشعاب فرعی و تالارهای مختلف است که از این غار بسیار بزرگ تنها دو کیلومتر برای بازدید گردشگران هموار و نورپردازی شده است. تمام قسمت‌های غار تقریباً خشک است و در قسمت انتهای غار رطوبت تا 90 درصد نیز افزایش می‌یابد. غار کتله خور قبل از سال 1300 توسط مردم شهر گرماب شناسایی و شناخته شده، اما به دلیل ورودی کوچک غار تا مدت‌ها تنها مردم شهر گرماب و کوهنوردان به داخل آن وارد می‌شدند تا اینکه توسط بخش خصوصی مورد توجه قرار گرفت و دهانه غار برای ورود به غار ترمیم و بخش‌های مختلف غار کشف و برای بازدید عموم نورپردازی و هموار سازی شده است. این غار که دومین غار وسیع ایران به شمار می‌رود، به سه قسمت مهم ورزشی، فرهنگی و عمومی یا تفریحی تقسیم شده است. قسمت ورزشی غار به دلیل وجود صخره‌های بزرگ و عظیم آن برای انجام فعالیت‌های صخره‌نوردی و غار نوردی عالی است به همین دلیل سالانه این غار پذیرای بسیاری از صخره‌نوردان حرفه‌ای است تا در این غار به رقابت با یکدیگر بپردازند. این بخش از غار که تا کنون بیش از چهار کیلومتر از آن شناسایی و برای ورزشگاهان قابل دسترسی است، هنوز به طور کامل شناسایی و نقشه‌ای کاملی از آن ترسیم نشده است.
قسمت تفریحی یا عمومی غار، شامل یک مسیر مشخص شده برای بازدید عموم و گردشگران است که برای راحتی آنها سراسر این مسیر نور پردازی و همراه سازی شده است، نورپردازی‌های درون غار به شکل کاملا هنری صورت گرفته و این امر زیبایی غار را چند برابر کرده است. دیدن زیبایی‌های موجود در این مسیر انسان را به شگفتی وا‌می‌دارد. در این غار غیر قابل وصف چیزهای را می‌توان مشاهده نمود که در کمتر غاری نمونه‌های آن وجود دارد؛ مثلاً قندیل‌های آهکی در این غار به قدری شفاف هستند که نور را به راحتی منعکس می‌کنند. بخش سوم این غار که بخش فرهنگی غار معروف است، شامل یک سالن بزرگ طبیعی برای برگزاری مراسم مختلف است. برای راحتی در عبور و خروج از آن، قسمت‌هایی از سالن و درب خروج آن به شکل مصنوعی ساخته شده است. البته این موضوع چیزی از ارزش و زیبایی سالن طبیعی شکل گرفته در قلب غار کم نمی‌کند.
زیبایی‌ها و شگفتی‌های موجود در غار کتله خور به قدری است که انسان قادر به بیان کلمات برای توصیف آنها نیست؛ وجود تالارهای مختلف، ستون‌های بلورین، دهلیزهای فرعی متعدد و سقف‌های پر از قندیل که هر بیننده‌ای را جادو می‌کند به گونه‌ای که انگار او قدم در سرزمین رؤیاها گذاشته است. در بخش‌های مختلف غار، اشکال شکل گرفته توسط قندیل‌های شفاف در طول هزاران سال به قدری زیبا و با جزئیات هستند که نمادهای آشنایی را در ذهن گردگشران تداعی می‌کنند. به همین دلیل در این غار می‌توان میدان‌های با نام شیر خوابیده، میدان چهل‌ستون، میدان شمع، میدان پنج شیر یا میدان بیستون را مشاهده نمود. جالب است بدانید در این غار تالارهایی با نام تالار عروس، اتاق عقد و تونل قندیلی نیز وجود دارد، که اسم این تالارها، با ساختار تالار و اشکال موجود در آن هماهنگ است. همچنین اشکالی مانند عروس و داماد و پای فیل به اندازه‌ای شبیه و دارای جزئیات هستند که باعث شده است این غار خاص‌ترین غار موجود در ایران و جهان باشد.
زیبایی‌های موجود در این غار بر اثر عبور آب ایجاد شده است. وجود دیواره‌های گل‌کلمی شکل، ناشی از رسوبات آهک نشان می‌دهد مدت زمان طولانی این بخش از غار در زیر آب قرار داشته است که به مرور زمان و با سرعت بسیار کمی سطح آب پایین آمده است. البته در کنار این بخش‌ها دهلیزهای ساده نیز وجود دارد که درون آنها اشیا، ظروف سفالی و جسدهای مربوط به دو هزار سال قبل از میلادی کشف شده است؛ اما برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی ورود به این مکان‌ها برای گردشگران ممنوع است؛ به عبارت دیگر می‌توان گفت تنها یک سوم غار برای بازدید عموم و گردشگران مسیر سازی و آماده شده است و زیبایی‌های مشاهده شده در این غار تنها گوشه‌ای از شگفتی‌های موجود در این غار چند هزار ساله است که زمانی اجداد ما در آن زندگی کرده‌اند.
محققان معتقد هستند غار کتله خور به دوره ی ژوراسیک مربوط به دوره دوم زمین شناسی است. این غار بر اثر عبور آب‌های اسیدی از خاک‌های آهکی ایجاد شده است، واکنش‌های شیمایی و فعل و انفعالات انجام شده باعث شده است چنین غار عظیمی در دل کوه ایجاد شود، رگه‌های سفید موجود بر روی دیواره‌های غار و کف غار گواه این واکنش‌ها هستند. بنابر شواهد موجود این غار با غار علیصدر به یک دوره زمانی مربوط می‌شوند. وسعت این غار به قدری زیاد است که هنوز بخش‌های بسیاری از آن کشف نشده است، اما محققان اعتقاد دارند این غار در انتها به غار علیصدر متصل خواهد شد جالب است بدانید در حال حاضر تنها صد متر با یکدیگر فاصله‌دارند، با این وجود تا کنون در غار کتله خور هنوز دریاچه‌های مانند غار علیصدر پیدا نشده است، هرچند که شواهد نشان می‌دهد بخش‌های وسیعی از جمله دالان اصلی غار تا مدت‌ها مملو از آب بوده است. با این وجود امروزه تمام نقاط کشف شده از غار کاملاً خشک است.
راه‌های دستیابی به غار کتله خور
امروزه مسیر ورود به این غار کاملاً آسفالت شده و امکانات رفاهی و اقامتی فراوان برای گردشگران و بازدید کنندگان غار فراهم شده است. برای رفتن به این غار می‌توان از مسیرهای زیر اقدام کرد.زنجان-خدابنده- گرماب
زنجان-بیجار-گرماب
همدان- کبودرآهنگ
منبع: سایت ستاره
