قدمت سکونت در محل کنونی ملایر به تمدن ایلام باز میگردد. پس از ایلامی‌ها، مادها در ملایر ساکن شدند. همچنین بررسی تپه نوشیجان٬ آتشکده و قلعه ای باستانی در ۱۵ کیلومتری غرب ملایر با کاوش های باستان شناسان در این تپه باستانی سه طبقه شناسایی شد که طبقه اول را به مادها، طبقه دوم را به هخامنشیان و طبقه سوم را به ساسانیان نسبت می‌دهند.
۱. باغ سیف الدوله
یکی از قدیمی ترین بوستانهای طبیعی غرب کشور، بوستان سیفیه ملایر میباشد؛ که در شمال شرقی این شهر، در دامنه کوه گرمه واقع شده و در مساحتی در حدود ۱۰ هکتار ساخته شده است. این بنا، در سال ۱۳۰۴ توسط سیف الدوله (نوه فتحلیشاه)، در زمان حکومتش بر ولایت ملایر و تویسرکان ایجاد شد. یکی از علتهای ساختن این بنای قدیمی بدین شرح بوده است:در زمان قاجاریه شهرستان ملایر، شهر جدیدالتاسیسی بوده و فاقد امکانات رفاهی لازم؛ بنابراین حاج سیف الدوله تصمیم به ایجاد این پارک تفریحی گرفت…دلیل دیگر، اینکه آب وهوای گرم باعث شد که؛ سیف الدوله زمینی خریداری و از مهندسین ایتالیایی برای ساختن باغ، با موافقت ناصرالدین شاه کمک گرفت؛ این پارک، دارای درختان چنار کهنسال برای ایجاد سایه، حوضچه ها و آبنما وجنگل مصنوعی بر روی تپه هاست..jpg "سفری خاطره انگیز به شهر ملایر")
۲. بازار قدیمی ملایر
این بازار قدیمی شامل یک بازار اصلی، دو بازار فرعی، تعدادی سرا و منزل مسکونی است. بازار اصلی از یک بازار طولانی شمالی- جنوبی و یک بازار شرقی- غربی تشکیل شده که گنبدی بزرگ آنها را از هم قطع می کند. چهار قسمت این بازار به چهار محله شهر منتهی می شود. ورودی این بازار در خیابان بروجردی قرار دارد و بازار فرعی دوم هم در قسمت مسجد شیخ الملوک واقع شده و با چند انحنا به بازار طولی متصل می شود. معماری خاص این بازار باعث شده که خیلی ها دیدنش را از دست ندهند.
۳. مسجد جامع ملایر
مسجد جامع ملایر همین گونه که از آثار ملی پیداست قدمتی دیرینه دارد و همواره مورد توجه اقوام مختلف ساکن در این منطقه بوده است. سادگی و بی پیرایشی این مسجد به زیباییهای این مسجد افزوده است. در قسمت های سر در اصلی مسجد، در زیر قوس اصلی سر در مسجد، همچنین دو ستون تزیئنی که از دو طرف قوس تا بالا و رأس آن ادامه پیدا کرده و در سر در حرم نیز زیر قوس نیم گنبد کاشیکاری از پایه قوس تا رأس آن از دو طرف به طور کامل و همانند سردر اصلی مسجد وجود دارد. وجود این مسجد قدیمی در ملایر نشان از نفوذ اسلام در سالهای گذشته در این منطقه از کشور دارد..jpg "سفری خاطره انگیز به شهر ملایر")
۴. قلعه پری ملایر
قلعه پری محوطه ای باستانی در روستای پری (پیروز) در نزدیکی شهرستان ملایر است. این قلعه محل تولد کریم‌خان زند، سرسلسله خاندان زند، یکی از طوایف لک زبان است که خود را وکیل الرعایا می خواند. وی یکی از افراد نامدار ارتش نادرشاه بود که پس از پایان سلسله افشاریه، به حکومت رسید و سلسله زندیه را بنیان نهاد.در کل در تپه پری ۱۵۰ قبر شناسایی و مطالعه اولیه شده که اکثر سنگ قبرها از جنس سنگ آذرین و ساختار آن مستطیل شکل هستند. روی قبور زنان زندیه معمولا نقش مهر و تسبیح، شانه دوطرفه، آئینه و جانماز حک و روی قبور مردان مهر و تسبیح، قلیان، خنجر، تفنگ برنو و گاهی اسب نقش شده‌است.
باباپیری افزود: « بالای قبر خان‌ها و بزرگان ایل یک سنگ ایستاده قرار می‌گرفت. روی این سنگ معمولا صحنه‌های آوردن قلیان و چای برای خان یا بزرگ ایل به تصویر کشیده شده است.» وی افزود:« همچنین بررسی‌ها روی سیستم آبرسانی قلعه زندیه کشف شده در تپه پری نشان دهنده شباهت سیستم آبرسانی در این قلعه با حمام فین‌کاشان است. در این سیستم، لوله‌های سفالی به صورت مارپیچ از رودخانه به طرف قلعه کشیده شده‌اند تا بتوان آب را با فشار به داخل بنا رساند.»
کشف ۲ قطعه لوله سفالی یا تن‌پوشه که حدود ۴۵ سانتی متر طول و ۱۵ سانتی متر قطر دارد، باستان شناسان را متوجه سیستم آبرسانی محوطه تپه پری کرد. لوله های سفالی کشف شده مربوط به دوره زندیه است و اطراف آن با ساروج و نخاله های خشت پخته پوشانده شده است. این لوله‌ها در جبهه‌غربی گمانه‌های زده شده در حاشیه رودخانه پری به دست آمده است. مسیر لوله های آبرسانی شناسایی شده و با توجه به آثار به دست آمده مقصد این سیستم ابرسانی قلعه زندیه است.
۵. مینی ورلد ملایر
مینی ورلد یا جهان کوچک مکانی است که در آن المانهای مختلفی از نمادهای ایرانی و جهانی مانند برج پیزا،حافظیه، تخت جمشید و.... وجود دارد. می‌توانید در این مجموعه چندین ساعت به تفریح و گشت و گذار بگذارنید.
۶. مقبره سیف الدوله
این نوع مقبره ها از نوع مقابر غیر مذهبی بوده است و دارای پلان چهار ضلعی میباشد. چهار ظلعی گنبد، دارای پیشینه دو گانه میباشد؛ که یک قسمت آن، همان آتشکده ساسانیان و یا چهار طاق میباشد و یکی به دوره قاجاریه وحتی بعد از آن باز میگردد. در این مقبره، علاوه بر قبر سیف الدوله؛ قبرامیرالمؤید و نوه سیف الدوله و هفت قبر دیگر در آنجا واقع است..jpg "سفری خاطره انگیز به شهر ملایر")
۷. قلعه باستانی انوج
قلعه باستانی انوج دارای قدمتی هشت هزار ساله (بیش از ۶۰۰۰ شش هزار سال قبل از میلاد) است. این قلعه باستانی از خشت و گل ساخته شده که گرداگرد آن تونل و غار هایی طولانی است که گویا به عنوان یک نوع راه مخفی برای زمان های اضطراری حفر شده است. گذر زمان وخاکبرداری فراوان آسیب های جدی به این بنا وارد نموده است. بااین حال بقایای این دژ استوار همچون کتیبه ای ماندگار سخن از فرهنگ و تمدن دیرین این دیار دارد. این قلعه در روستای انوج در ۳۵ کیلومتری جنوب غربی ملایر بر فراز تپه ای داخل روستا قرار گرفته است.منبع: سایت ستاره
.jpg "5 ابزار ضروری برای زنده ماندن در صعودهای زمستانی")
