رعايت ايمني در تست تجهيزات برق دار (راهنماي عمومي)

هدف از نگارش اين راهنما چيست؟

اين نوشتار راهنماي اوليه پبرامون تست ايمن تجهيزات برقي را ارايه نموده و مورد استفاده افرادی قرار می گیرد که در كارگاه تست وسایل برقي كار كرده و يا فرآیند تست را مديريت مي كنند. همچنين اين راهنما براي كساني كه مستقيماً با تست تجهيزات برقی سر و كار دارند، مفید بوده و حاوي مطالب و اطلاعات تفصيلي در باره انواع خاص تست وسایل برقی نیز می باشد. تست تجهيزات برقي به دلايل متعددی انجام می شود که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. تست هاي تضمين كيفيت قطعات به کار رفته در تجهيزات برقي
2. تست هاي مربوط به تشخيص عیب وسایل برقی
3. تست شناسايي خطاي دستگاه های برقي
4. كنترل هاي روتين ايمني
اين راهنما همچنین حاوی توصيه هايي است كه می توان به كمك آنها از خطرات الكتريكي جلوگيري به عمل آورده و يا میزان خطرات را كاهش داد. برخي از روش هايي كه به كمك آنها مي توان به اين كار مبادرت نمود، عبارتند از:
1. به كار بردن سيستم هاي ايمني در كار، براي مثال:
الف) اقدامات پيشگيرانه براي جلوگيري از تماس افراد با قسمت هاي برقدار تجهيزات به ویژه افرادی كه كار تست را انجام نمي دهند.
ب) اقدامات پيشگيرانه براي جلوگيري از تماس افراده تست كننده تجهیزات با قسمت هاي برقدار دستگاه ها
پ) حفاظت و عايق كاري تجهيزات برقی كه اپراتورها بر روي آنها كار مي کنند و نیز عایق کاری و حفاظت دستگاه هایی که به کمک آنها، عملیات تست انجام می شود.
2. استفاده از تجهيزات مناسب برای انجام عملیات تست
3. حصول اطمينان از به كار گماردن افرادي كه در زمينه تست تجهيزات آموزش هاي لازم را ديده و تجربه كافي دارند و نیز در زمينه عمليات ايمني كار با تجهيزات داراي آگاهي هاي لازم هستند.
به چه نوع تست هايي در اين راهنما اشاره شده است؟
اين راهنما دربردارنده تست تجهیزات برقی (عمدتاً تجهیزات فشار ضعیف تا سطح ولتاژ 1000 ولت AC یا 1500 ولت DC) بوده و مربوط به مواقعی است که تجهیزاتی نظیر لوازم برقی خانگی مورد استفاده قرار می گیرند. بیشتر این تجهیزات به منابع تغذیه اصلی 230 ولت AC تکفاز و 400 ولت AC سه فاز وصل می شوند که البته می توان منابع تغذیه با ولتاژهای بالاتر و در برخی موارد ولتاژهای بیش از محدوده فشار ضعیف را نیز مورد استفاده قرار داد. در فرآیند تست تجهیزات برقی، برخی از ولتاژهای اعمال شده به تجهیزات ممکن است بیش از ولتاژهای محدوده فشار ضعیف باشد ولی در صورتی که ماکزیمم جریان خروجی دستگاه تست کننده بیش از 5 میلی آمپر نباشد، این ولتاژها خطرناک نخواهند بود (توجه داشته باشید که قبلاً جریان 5 میلی آمپر AC ملاک عمل قرار می گرفت اما از ماه می 2001، حداکثر جریان دستگاه های جدید تست کننده بایستی به 3 میلی آمپر AC محدود شود).

منظور از خطرات منجر به حوادث و صدمات چیست؟

حوادث و ضايعات زمانی رخ می دهند که قسمت های برقدار تجهیزات لخت بوده و افراد با این قسمت ها تماس برقرار کنند و یا بدنه دستگاه ها که می بایست به سیم ارت وصل شوند، با ولتاژ خطرناکی برقدار شده باشند. در خلال تست تجهیزات برقی و هنگام یافتن خطاها به ویژه موقعی که هادی های بدون روکش حامل ولتاژهای خطرناک باشند، احتمال تماس با قسمت های برقدار تجهیزات افزایش می یابد. چنانچه تست در حالی انجام پذیرد که تجهیزات برقی از هر منبع تغذیه خطرناکی ایزوله شوند، می توان خطرات منجر به حوادث و صدمات را به حداقل ممکن رساند. اگر چه ایزوله کردن تجهیزات برقی همیشه امکان پذیر نیست، ولی بایستی مراقب بود تا از تماس با هر ولتاژ تولیدی خطرناک جلوگیری به عمل آید. خطرناک ترین صدمات در نتیجه حوادث ناشی از برق گرفتگی به وجود می آید و این بدین خاطر است که اثرات برق گرفتگی عمدتاً غیرقابل پیش بینی بوده و به سادگی می تواند منجر به حوادث مرگبار شود. همچنین خطر صدمه و سوختگی ناشی از آرک زدگی که در اثر تماس هادی ها با یکدیگر و در نتیجه اتصال کوتاه پدید می آید، نیز وجود دارد. از دیگر خطرات تهدید کننده، می توان به خطر ناشی از واکنش بدن فرد در برابر حوادثی مانند سقوط یا وارد شدن شوک به بدن مصدوم در اثر برق گرفتگی اشاره کرد. برق گرفتگی زمانی رخ می دهد که تماس با هادی برقدار سبب عبور جریان کافی از طریق بدن انسان شده و منجر به آسيب و صدمه گردد. در حالت کلی، ولتاژهای بیش از 50 ولت AC یا 120 ولت DC بدون ریپل در مکان های خشک و نيز فضاهای باز و نارسانا را بایستی جزو ولتاژهای خطرناک به شمار آورد. چنانچه محل کار نمناک، محدود و یا رسانا باشد، مقادیر ولتاژهای مزبور را باید کاهش داد و بنابراين وقتی چنین محیط کار متفاوتی وجود داشته باشد، متصدیان کار و نیز افرادی که مستقیماً عملیات تست را انجام می دهند، باید از افزایش احتمالی خطرات منجر به صدمات و حوادث آگاهی كامل داشته باشند. در برخی تجهیزات از قبیل مایکروفر، ولتاژهای فشار قوی با پتانسیل چندین هزار ولت مورد استفاده قرار گرفته و چنانچه با هادی های حامل اين ولتاژها تماس ایجاد شود، خطر بسیار زیادی متوجه فرد شده و ممکن است منجر به صدمات مرگبار شود. جریان های در حد 5 میلی آمپر و یا بارهای ذخیره شده در تجهیزات برقی مي توانند منجر به بروز جراحت و صدمه بدنی شوند. بنابراین باید اقدامات مناسبی انجام شود تا از تماس فرد با بارهای ذخیره شده بیش از 350 میلی ژول جلوگیری به عمل آید. اگر در نقطه تماس بدن با قسمت های خطرناک تجهیزات برقی، پوست بدن سوراخ شده و یا بریدگی در آن ایجاد شود، جریان شوک وارده به بدن و در نتیجه میزان جدیت خطر بیشتر خواهد بود. البته پوست سالم هم ممکن است در زمان تماس با برق یا در اثر سوختگی ناشی از جریان و یا در نتیجه نفوذ هادی های لخت و نوک تیز به آن صدمه ببیند.

ارزیابی ریسک و خطرات

افزون بر عواملی همچون سطح ولتاژ، میزان بار ذخیره شده يا میزان جریان برق و نیز طبیعت محیط، عوامل دیگری هم وجود دارند که برای ارزیابی خطرات ناشی از جراحات و صدمات ناشی از تست تجهیزات برقی می بایست مد نظر قرار گیرند. ارزیابی خطر بایستی قبل از شروع تست انجام گیرد و این کار به شما کمک می کند تا اقدامات پیشگیرانه لازم را شناسایی نمایید. برخی از پرسش هایی که در حین انجام فرآیند ارزیابی خطرات مطرح می شوند، عبارتند از:
1. آیا می توان کار با تجهیزات بدون برق یا برقدار را در ولتاژ یا جریان ایمن انجام داد؟
2. آیا مطلقاً ضرورت دارد افراد بر روی تجهیزات برقدار و یا در نزدیکی آنها در شرایطی کار کنند که جریان ها و ولتاژهای خطرناک پیرامون تجهیزات وجود دارد؟
3. ماکزیمم ولتاژی که بر روی هادی ها در خلال فعالیت کاری دستگاه ها به وجود می آید، چقدر است؟
4. آیا افرادی که تست تجهیزات را انجام می دهند، شایستگی های لازم برای این کار را دارا هستند؟ آیا آموزش های لازم را فراگرفته و دانش کافی برای انجام کارهای خاص را دارند و آیا اطمینان حاصل شده که دیگران را در معرض خطر قرار نخواهند داد؟
5. چنانچه تست کنندگان صلاحیت کامل نداشته باشند، آیا بر کار آنها نظارت کافی صورت می گیرد؟
6. چه نوع حفاظ ایمن فیزیکی (مانند استفاده از فنس های موقت یا دائمی) می بایست برای تجهیزات تحت تست به کار رود تا از صدمه و جراحت پیشگری به عمل آید؟
7. آیا دستگاه های مخصوص تست از طراحی ایمن برخوردارند؟ آیا این دستگاه ها به خوبی نگهداری شده اند؟
8. آیا ضرورت دارد که محدوده اي دائمی براي تست تجهيزات جدا از محل استقرار آنها ساخته شود و يا ساخت محدوده تست موقت در پیرامون تجهیزات ضروري است؟
9. آيا تست کنندگان قادرند که حوزه کاری را به حد کفایت نظارت کرده و در هر زمان از بروز خطر برای دیگران جلوگیری کنند؟
10. در مواقعی که عملیات تست بخشی از "خدمات پس از فروش" باشد، چه میزان از این عملیات جزو تعهدات مشتری است؟ چنانچه تست در منزل مشتری انجام شود، چه اقدامات ویژه ای مورد نیاز است تا بتوان از فرد تست کننده و سایرین حفاظت نمود؟
11. تا چه میزان می بایست تست کنندگان تحت نظارت قرار گرفته و یا در كار تست همراهی شوند؟
12. آیا اقدام تست کنندگان در خصوص طراحی، ساخت یا استفاده از هر گونه تجهیزات ویژه تست با استاندارد BS EN 61010-1 مطابقت دارد؟
13. اندازه دستگاه مورد نظر براي تست چقدر بوده و چه مقدار فضا پیرامون آن جهت انجام تست به صورت ایمن و بدون محدودیت وجود دارد؟
14. اگر نیاز باشد که تمامی کارگران شاغل در کارگاه ها، به دستگاه های برقی نزدیک شوند، آیا شایستگی لازم برای پرهیز از خطر را دارند؟ اگر کارگران فاقد صلاحیت لازم در این زمینه باشند، چگونه از نزدیک نشدن آنها به دستگاه ها اطمینان حاصل می کنید؟
15. آیا زمانی که دستگاه به برق متصل بوده و درگیر فرآیند تست می باشد، به صورت برقدار رها می شود؟
16. آیا میز کار یا محدوده مجزای مربوط به تست، نیاز به وسیله هشدار دهنده مانند لامپ دارد تا نشان دهد که تست در حال انجام است؟
17. آیا نیاز به تهیه منابع اضطراری و یا وسایل اضافی برای دستگاه هایی که سایر کارگران از آنها استفاده می کنند، احساس می شود تا بتوان با اتصال دستگاه های مذکور به این منابع، میزان صدمه به تست کنندگان را کاهش داد؟ آیا کلیدهای محافظ جان (RCD) را می توان به عنوان وسایل تکمیل کننده حفاظت مورد استفاده قرار داد؟ (توجه: این راهنما و اطلاعات تکمیلی ضمیمه آن، توضیحاتی درباره کلیدهای RCD در حالت كلي و نیز کلیدهای RCD با جریان 30 میلی آمپر را ارایه می دهد. برای اخذ اطلاعات بیشتر، بخش مربوط به کلیدهای محافظ جان در صفحات آتي همین نوشتار را ملاحظه نمایید.)
18. آیا امکان کاستن از تعداد مسیرهای مرتبط با زمین برای کاهش احتمال شوک ناشی از تماس فاز به زمین با استفاده از وسایلی مانند حصار فلزی، فنس و فیبر عایقی یا فرش لاستیکی وجود دارد؟
19. آیا امکان استفاده از سایر منابع تغذیه مانند ترانس ها یا باتری های ایزوله برای کاهش احتمال بروز خطر ناشی از شوک فاز به زمین وجود دارد؟

مدیریت بر فرآیند تست تجهیزات برقی

فراهم نمودن محیطی ایمن برای کار و نیز استقرار یک سیستم ایمن کاری برای کارگران ضروری است. نتایج ناشی از ارزیابی ریسک و خطرات به شما کمک خواهد کرد تا مراحلی را که نیاز به انجام اين ارزیابی دارید، شناسایی کنید. کارگران نيز باید همکاری کرده و در حين كار مراقبت هاي منطقی در خصوص ایمنی خود و سایر افراد را به کار بندند. توصیه های زیر را بايد در مورد تمامي فعاليت ها و از جمله عمليات تست تجهيزات به كار برد:

الف) ايمني پرسنل

تمامی پرسنل بایستی:
1. بدانند که حتي با انجام عمليات تست در منطقه ايزوله از زمين و يا استفاده از ترانسفورماتورهاي ايزوله و حتي استفاده از كليدهاي محافظ جان (RCD) ، باز هم خطر برق گرفتگي وجود دارد.
2. به طور كامل از اتفاقات ناگواری که ممكن است در اثر برق گرفتگی و صدمات حاصل از آن در محيط كار رخ دهد، آگاهي داشته باشند.
3. آموزش های لازم در زمينه کمک های اولیه از جمله CPR را فرا گيرند (CPR مخفف Cardiac Pulmonary Resuscitation به معنی برگرداندن قلب و شش مصدوم به حالت نرمال اولیه مي باشد).

ب) نواحی تست دائم

این نواحی مي بایست:
1. تحت کنترل یک فرد مسئول باشند.
2. به وسيله فنس از ساير نقاط جدا شوند تا بدين وسيله از ورود افراد غيرمجاز به منطقه جلوگیری شود.
3. دارای علائم هشدار دهنده مناسب در ابتداي ورود به منطقه باشند.
4. در خلال عملیات تست و تنها برای پرسنل مجاز و نيز افرادي كه تحت نظارت مستقيم پرسنل واجد شرايط کار می کنند، قابل دسترسی باشند.
5. دارای چراغ های هشدار دهنده مناسبي باشند که نشان دهنده انجام تست بوده و نيز مجهز به چراغ هاي دیگری باشند که نشان دهد ورود به منطقه مزبور ایمن است (غالباً از چراغ های سبز و قرمز استفاده می شود).
6. دارای شستی های قطع اضطراری یا ساير وسایل كارآمد باشند تا قطع تمام منابع تست در مواقع اضطراري امكان پذير باشد. کنترل های اضطراری بایستی به دقت شناسایی شوند و بايد توجه كرد كه اين کنترل های اضطراری نباید منابع تغذیه مربوط به روشنایی عمومی منطقه را از مدار خارج نمایند.
7. حاوي پوستری در باره برق گرفتگی باشد. اين پوستر مي تواند مثلاً نشان دهنده خطر برق گرفتگي و كمك هاي اوليه در اين زمينه باشد. همچنين پوستر مزبور بايد در نقاط حساس نصب شده و اقدامات مربوط به ايمني به ويژه شماره تلفن هاي مربوط به امداد رساني در آن درج گردد.
8. دارای نظم و آراستگي در چيدمان وسايل و دستگاه ها بوده و فواصل بين تجهيزات به طور مناسب رعايت گردد.

پ) نواحی تست موقت

در برخی مواقع ممکن است انتقال تجهیزات به محل دائمي انجام عمليات تست، عملی و یا منطقي نباشد، مثلاً موقعی که تجهیزات بسیار بزرگ هستند كه در اين صورت امكان استقرار آنها در منطقه دائمي ويژه عمليات تست وجود ندارد. همچنين زمانی که تست تجهیزات برقي جزو تعهدات مشتری است، نمي توان اين گونه تجهيزات را به محل دائمي عمليات تست منتقل نمود. بنابراين چنانچه نیاز به انجام تست در حالت برقداربودن تجهيزات باشد، یک منطقه تست موقت بایستی پیرامون تجهیزات ایجاد گردد. در هنگام ایجاد منطقه تست موقت، تمامي اقدامات پیشگیرانه اي كه در مورد مناطق تست دائم به آنها اشاره شد، بایستی مد نظر قرار گيرند و چنانچه اين كار مقدور نباشد، نياز به انجام ارزیابی است تا بتوان اقدامات لازم جهت كاهش خطرات را تا حد ممكن به عمل آورد. توجه داشته باشید که تسترهاي كوچك مجهز به دوشاخه مخصوص تست (Plug-in Tester) كه داراي دو وضعيت “Go/No go” هستند، در حالت کلی فقط پلاريته منبع را کنترل كرده و حداكثر مي توانند وجود اتصال زمین را نشان دهند ولي قادر به تشخيص ميزان تأثير اتصال زمين نيستند.

ت) مناطق ايزوله از زمین

منطقه تست را به گونه اي ایجاد کنید كه حتي الامكان از زمين ايزوله باشد و همچنين سعي كنيد از منابع تغذيه ايزوله استفاده نمایید. برای نیل بدین منظور، اقدامات زیر را به انجام رسانید:
1. ميز تست مورد استفاده بايد از مواد عایق ساخته شده و قاب و پایه های آن عایق باشد تا از امکان تماس با زمین در حین تست جلوگیری نمايد.
2. تمامی لوله ها، رادیاتورها، سازه ها و قطعات فولادی ساختمان، لوله های فلزی، وسایل برقی ارت شده، سوکت های فلزی، و غیره را از دسترسی به میز دور نماييد و يا آنها را به طور دائم با مواد عایقی بپوشانید تا از تماس آنها با ميز تست جلوگیری شود.
3. در جایی که نیاز به استفاده از هویه یا چراغ هاي مخصوص روشنايي ميز كار باشد، از نوع فشار ضعیف اين وسايل استفاده کنید که برق آنها از ترانسفورماتور ایزوله مطابق استاندارد BS 61558 تأمين شود. در اين صورت نيازي به استفاده از ميله اتصال زمين در منطقه تست نخواهيد داشت.
4. اگر نیاز به نصب پريز مربوط به آنتن تلویزیون و يا راديو در منطقه تست باشد، نصب اين پريز بایستی مطابق با استاندارد BS 415 صورت پذيرد.
5. فرش عايق لاستیکی بایستی با استاندارد BS 921 مطابقت داشته و نیز تمیز و خشک باشد ضمن این که فرش مزبور بايد به طور منظم تست گردد و همچنین بایستی برای عملیات تست به حد کافی بزرگ باشد تا زمانی که فرد تست کننده در حالت ایستاده و یا نشسته قرار دارد، بتواند به راحتي بر روی آن قرار گیرد (توجه داشته باشيد كه پایه های صندلی هنگام نشستن فرد تست كننده، ممکن است به فرش مذكور آسیب برسانند).
6. اگر از نوارهای مچی مخصوص تخلیه الکتريسيته ساكن استفاده شود، اين نوارها بایستی دارای مقاومت مناسب باشند (مقامتی در حد 1 مگا اهم یا بیشتر). استفاده از نوارهای مچی که سبب ارتباط مستقیم فرد با زمين مي شود، مجاز نمي باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر در اين زمينه، به استاندارد BS IEC 61340-5-1: 1998 مراجعه نمایید.

ث) تغذیه تجهیزات تحت تست

هر قطعه ای از تجهیزات تحت تست بایستی از طريق منبع تغذیه خاص خود به برق متصل شود. این منابع باید از سوکت ها یا ترمینال های مربوطه تأمین شده و داراي پوشش های عایق مناسب باشند. منابع تغذيه بايستي داراي سيستم حفاظتي مناسبي در برابر اضافه بار و اضافه جريان در صورت بروز خطا در وسايلي مانند فيوزها باشند. توجه داشته باشيد كه:
1. در جايي كه از ترانسفورماتور ايزوله به عنوان منبع تغذيه براي تست تجهيزات استفاده مي كنيد، بايستي علاوه بر رعايت استاندارد BS 61558 ، از ترانسفورماتورهاي جداگانه براي هر ميز تست استفاده نماييد. چنانچه اين كار به طور منطقي عملي نباشد، از يك ترانسفورماتور ايزوله مي توان براي تغذيه ميزهاي ديگر استفاده نمود ضمن اين كه بايستي خطر اتصال اين منبع تغذيه به زمين را در هر ميز به درستي كنترل كرده و بدين وسيله از نبودن جريان نشتي به زمين مطمئن شد.
2. تأمين انر‍ژي از ترانسفورماتور ايزوله بايد از طريق يك سوكت مخصوص انجام گرفته و بر روي آن عبارت "فقط براي استفاده به منظور تست تجهيزات برقدار" به وضوح نوشته شود. هيچ سيمي نبايد به طور ثابت به ترمينال زمين سوكت وصل شود و نيز قاب سوكت بايستي از ماده عايق ساخته شده باشد. همچنين نبايد قسمت هاي برقدار تجهيزات در حال تست در معرض ديد قرار داشته باشند.
3. در شرايط خاص، تجهيزات تحت تست از نوع كلاس I بايستي به طور كامل ارت شوند مگر اين كه براي تغذيه آنها از ترانسفورماتور ايزوله استفاده شود. ارت نمودن تجهيزات، خطر برق گرفتگي را افزايش مي دهد كه البته مي توان به كمك ساير اقدامات ايمني، اين خطرات را به حداقل ممكن كاهش داد.
4. وقتي تجهيزات تحت تست از نوع كلاس I باشند، هر گونه خطاي زميني كه از قبل در تجهيزات موجود بوده، بايستي آشكار شده و رفع خطا گردد. اين كار بايد پيش از اتصال تجهيزات به برق انجام شود. در صورت تأمين برق از ترانسفورماتور ايزوله، خطاي به وجود آمده بدين معني است كه تماس همزمان با محفظه دستگاه و يك قطب و يا هر دو قطب منبع تغذيه ايزوله ممكن است سبب برق گرفتگي خطرناكي شود.
5. كليه هادي هاي حفاظتي مدار (مسير ارت) در مجموعه تجهيزات كلاس I نوع پرتابل پس از تكميل شدن چيدمان ميزهاي ويژه تست، بايستي دوباره آزمايش شوند تا اطمينان حاصل شود كه هيچ خطاي زميني قبل از وصل دستگاه به برق وجود ندارد.

ج) ارزيابي خطرات موجود در تجهيزات تست و منابع تغذيه برق

تمامي اقداماتي كه براي كنترل خطر برق گرفتگي به كار مي روند، بايد مطابق سلسله مراتب زير به انجام رسند:
1. اولين و مهمترين مورد اين است كه تا حد ممكن به كمك روش هاي سخت افزاري كنترل هاي لازم را انجام دهيد.
2. دوم اين كه تمام خطرهاي قابل پيش بيني را با استفاده از سيستم هاي ايمن كاري كنترل كنيد. اين موارد بايستي شناخته شده و تمامي پرسنل مربوط از آنها اطلاع كافي داشته باشند. همچنين بايد خطرات به پرسنل گوشزد شده و به طور مكتوب به ايشان ابلاغ شود (اين كار مرجع مناسبي است كه به كمك آن مي توان دستورالعمل هاي ايمني را در صورت نياز اصلاح نمود).
3. و نهايتاً استفاده از پرسنل مجرب (يا ساير پرسنلي كه زير نظر افراد مجرب كار مي كنند) به طوري كه اين افراد بايد داراي تجربه و دانش فني لازم باشند تا بتوانند از خطرات و صدمات تهديد كننده جلوگيري كنند.
اگر استفاده از ترانسفورماتورهاي ايزوله به عنوان منابع تغذيه جهت تست تجهيزات، جزو اقدامات سخت افزاري لازم براي ارزيابي خطرات باشند، اين فرآيند بايد به طور نرمال انجام شده و ترانسفورماتور ايزوله بايستي جدا از تجهيزات زير تست بررسي شود. همچنين ضرورت دارد قفسه اي حاوي وسايل لازم براي تست هر يك از تجهيزات تعبيه گردد. با قرار دادن تمامي وسايل مورد نياز براي تست تجهيزات بر روي قفسه هاي عايق كه در بالاي ميز مخصوص تست تعبيه شده اند، مي توان برخي از خطرات مربوط به استفاده از تجهيزات تست را كاهش داد ولي بايد توجه داشت كه امكان حذف كامل خطرات وجود ندارد. همچنين اين كار امكان اتصال همزمان وسايل تست كننده با تجهيزات تحت تست را كاهش خواهد داد.
وقتي كه استفاده از ترانسفورماتورهاي ايزوله به عنوان منابع تغذيه جهت تست تجهيزات، جزو اقدامات سخت افزاري مربوط به ارزيابي خطرات باشد، همه منابع متصل به تجهيزات تست بايد توسط كليدهاي محافظ جان (RCD) با جريان 30 ميلي آمپر حفاظت شوند. توجه داشته باشيد كه براي منابع تغذيه اي كه جرياني بيش از 16 آمپر را به تجهيزات تحت تست وارد مي كنند، و يا در جايي كه تجهيزات زير تست داراي جريان نشتي بالايي هستند، ممكن است استفاده از كليدهاي RCD بدليل ايجاد نويز در سيستم، عملي نباشد. به منظور مطالعه ساير توصيه هاي ايمني مربوط به اين قسمت، به بخش 607 استاندارد BS 7671 مراجعه نماييد.

ساخت مناطق ايمن براي تست

حصول اطمينان از اين كه افراد غير دخيل در تست بايد از خطرات دور نگهداشته شوند، حائز اهميت است. اين كار با منحصر كردن انجام امور تست در نواحي مشخص شده براي اين منظور، امكان پذير است. در برخي كارگاه ها امكان ساخت و ايجاد يك منطقه تست همراه با ميز كار ثابت وجود دارد كه تنها پرسنل تست كننده تجهيزات بتوانند به آن دسترسي داشته باشند. در غير اين صورت، با قرار دادن فنس و موانع فيزيكي و يا ساير روش هاي محصور كننده بايستي افراد غير مجاز را از نزديك شدن به تجهيزات زير تست دور نگهداشت. منطقه ويژه تست مي تواند به يكي از صورت هاي زير باشد:
1. اتاقي مخصوص كه به منظور عمليات تست ساخته شده و داراي وسايل حفاظتي وي‍ژه باشد. همچنين اين اتاق بايد مجهز به درهاي ايمن باشد تا از دسترسي افراد غيرمجاز جلوگيري شود (اين درها با توجه به ميزان و درجه خطر، بايد امكان قفل شدن هم داشته باشند).
2. منطقه اي مشخص شده در يك كارگاه مجهز به مانع فيزيكي و فنس دائمي.
3. يك ميز كار كه براي عمليات تست طراحي شده و براي تعمير تجهيزات و تست آنها مورد استفاده قرار گيرد.
4. يك محل كار مشخص شده در خلال فرآيند توليد و يا در انتهاي خط توليد.
5. يك منطقه موقت ساخته شده در اطراف تجهيزات با استفاده از فنس ها و موانع فيزيكي ايجاد شده به همين منظور.
6. يك منطقه ساخته شده در پيرامون تجهيزات ثابت مانند سوئيچ گيرها يا كليدهاي كنترل كننده مدار كه در اين منطقه افراد ماهر بتوانند كارهاي تعميراتي را انجام داده و عيب و نقص تجهيزات را رفع نمايند و يا در خلال روند نگهداري تجهيزات، بتوانند فرآيند تست را به انجام رسانند.
در كارگاه هايي كه تمام پرسنل آن به خوبي آموزش هاي لازم را فرا گرفته و از دستورالعمل هاي مربوط به ايمني آگاهي كامل دارند و از سوي ديگر هيچ فرد غيرمجازي را در جمع خود نپذيرفته اند، ايجاد فنس در درون كارگاه و در پيرامون ميز كار يا محدوده كاري ايشان ممكن است ضرورت نداشته باشد. علاوه بر اين، همه كارگران بايد آگاه باشند كه نبايستي تمركز افرادي كه به انجام عمليات تست مشغول هستند، توسط سايرين كه درگير فرآيند تست نيستند، بر هم زده شود.

چگونگي حفاظت از افرادي كه به انجام عمليات تست مبادرت مي نمايند

اقدامات انجام شده براي حفاظت افرادي كه مبادرت به انجام عمليات تست مي كنند، بايد مؤثر بوده و بتواند ايشان را از تماس با هادي هاي لخت برقدار كه منجر به وارد شدن صدمه به پرسنل و ايجاد حادثه مي شود، برحذر دارد. اين تماس مي تواند به صورت برخورد يكي از دست ها با منبع انرژي باشد كه يكي از هادي هاي تغذيه اش به زمين وصل شده و يا تماس مزبور مي تواند از طريق قسمت ديگري از سطح بدن صورت گيرد. تجهيزات كلاس I در اين طبقه بندي قرار مي گيرند زيرا بيشترين خطر در منبع هنگام ارتباط آن با زمين به وجود مي آيد. بنابراين خطر مربوط به تجهيزات الكترونيكي در محلي است كه سطوح بزرگ فلزي (يا شاسي ها) به منبع تغذيه متصل مي شوند. همچنين خطر صدمه ناشي از منابع تغذيه در جايي كه اتصال زمين وجود نداشته و يا در محلي كه اتصال همزمان با قطب هاي منبع صورت مي گيرد، زياد است. روش هاي كاهش خطر برق گرفتگي ناشي از اتصال همزمان با هادي ها عبارتند از:
1. انجام تست در جريان ها و ولتاژهاي كم و بي خطر
2. استفاده از محفظه هاي تست مجهز به قفل كه بتوان تجهيزات تحت تست را در درون آنها قرار داد.
3. استفاده از عايق كاري موقت.
4. استفاده از پوشش هايي كه براي انجام عمليات تست نياز به برداشتن آنها نباشد كه عايق كاري اوليه سيم هاي متصل به منبع تغذيه، مثالي از اين مورد است.
5. ايجاد منطقه اي كه حتي الامكان ايزوله از زمين باشد.
6. استفاده از ترانسفورماتورهاي ايزوله به عنوان منبع تغذيه اصلي
7. استفاده از كليدهاي RCD با جريان 30 ميلي آمپر
مطالب مندرج در بخش هاي ذيل، اطلاعات تفصيلي بيشتري درباره هر يك از اقدامات حفاظتي ارايه مي نمايند:

جريان ها و ولتاژهاي ايمن

امکان تست تجهیزات از طریق برقدار کردن آنها با سطوح ولتاژ و جریان بدون خطر وجود دارد. این موضوع بایستی قبل از تصمیم به استفاده از سطوح ولتاژ و جریان خطرناک، همواره مد نظر قرار گيرد.

محفظه های تست مجهز به قفل

این محفظه ها ممكن است از لحاظ اندازه با يكديگر تفاوت داشته باشند به طوري كه محفظه هاي مزبور مي تواند به صورت جعبه اي کوچک همراه با درپوش مجهز به قفل باشد كه بر روي ميز كار نصب مي شود و يا به صورت محفظه اي بزرگ همراه با درهاي مجهز به قفل باشد (بزرگی محفظه به گونه ای است که افراد می توانند وارد آن شوند). حصول اطمینان از این که عملكرد ایمنی سیستم قفل مزبور همانند عملكرد عايق به كار رفته در تجهيزات مناسب است، حائز اهمیت فراوان مي باشد كه بدين منظور استفاده از سیستم قفل و کلید مخصوص موسوم به trapped key یا key exchange با عايق مناسب می تواند به اين اطمينان کمک کند. در حالت کلی قفل نمودن محفظه و استفاده از سيستم كنترلي براي بازرسي آن به تنهایی مورد قبول نبوده و منبع تغذیه هم بایستی از طریق سیستم قفل مذكور، ایزوله شود.
در شرایط معین مانند استفاده از خازن ها، ممکن است پتانسیل ناشي از بارهای ذخیره شده خطرساز باشد. در چنین شرایطی منبع تغذیه مربوط به تجهیزات زیر تست را باید قبل از هر گونه اقدام براي تست ترجیحاً به صورت اتوماتیک به زمین ارت کرد. چنانچه امکان ارت اتوماتیک تجهيزات وجود نداشته باشد، بایستی با ابزار مناسب و مخصوص ارت نسبت به اتصال زمین دستی اقدام کرد. همچنین در زمان به کار بردن ارت اتوماتیک، استفاده از وسیله ارت دستی برای ارت کردن تجهیزاتی که قبلاٌ برقدار بوده اند، اهمیت فراوان دارد. ضمناً توجه داشته باشيد كه وقتی محفظه های بزرگ مورد استفاده قرار می گیرند، باید اطمینان حاصل شود که هنگام بروز خطر در تجهیزات زیر تست، افراد نتوانند به درون محفظه ها راه پيدا كنند.

عایق کاری موقت

وقتی که خطر تماس همزمان با هادی های خطرناک وجود دارد، نبايد فرض را بر اين بگذاريم که کارگران قادر به جلوگيري از چنين تماس های خطرناکي هستند. استفاده از عایق کاری موقت که می تواند به كمك صفحات مخصوص و یا ورقه های عایقی (به صورت انعطاف پذير و یا غیر قابل انعطاف) باشد، را مد نظر قرار دهيد. البته ممکن است یک محدودیت عملی در استفاده از صفحات مزبور در زمان تست و سوارکردن تجهیزات الکترونیکی کمپکت وجود داشته باشد.

مناطق ايزوله از زمین

دستیابی به یک منطقه کامل ايزوله از زمین بسيار دشوار است زیرا براي اين منظور ضرورت دارد اطمينان حاصل كنيم كه تمامي سقف ها و دیوارها جریان را از خود عبور نمي دهند چرا كه شوك حاصل از عبور جريان موجب آسيب و صدمه به افراد مي شود. بنابراین استفاده از مواد عایقی مناسب مانند فرش هاي عايق لازم است تا منطقه اي ايزوله از زمين ایجاد شود. سپس این مناطق باید در فواصل منظم تست شوند تا اطمينان حاصل شود كه خواص عایقی آنها ثابت مانده است. ايجاد منطقه ايزوله از زمین به آساني عملي و امكان پذير است اما ارزیابی کلی از خطرات ضرورت دارد تا اطمینان حاصل شود که افراد تست کننده با هیچ یک از هادی های ارت شده تماس خطرساز برقرار ننمايند. اقلامی همچون لوله های هدایت آب و گرما و نیز رادیاتورها بایستی مجهز به حفاظ باشند و یا منطقه تست باید به گونه ای باشد كه از تماس همزمان افراد تست کننده با تجهیزات زیر تست و دستگاه های ارت شده جلوگیری نماید. مناطق ايزوله از زمين باید به گونه اي باشد كه امکان تماس با قسمت های هادی و رسانا به حداقل ممكن برسد. ضمناً می توان از یک کلید RCD با جریان 30 میلی آمپر به عنوان وسيله تکمیلی حفاظت استفاده نمود. مناطق ايزوله از زمین اغلب همراه با ترانسفورماتورهای ایزوله مورد استفاده قرار می گیرند. وقتی که امکان ایجاد منطقه ايزوله از زمين به خاطر ضرورت ارت کردن تجهیزات زیر تست وجود نداشته باشد، مي توانيد از میزان قطعات فلزی غير ضروري تا حد ممكن بكاهيد.

ترانسفورماتورهای ایزوله

در صورت تماس فرد با یک هادی برقدار در منبع تغذیه ایزوله شده و تماس قسمت دیگري از بدن وي به هادی ارت شده، ترانسفورماتور ایزوله مورد استفاده به عنوان منبع تغذیه در عمليات تست، مي تواند از خطر برق گرفتگی جلوگیری نمايد. اما باید توجه داشت که اگر فردي به طور همزمان با هر دو هادی ثانویه ترانسفورماتور تماس برقرار کند، ترانسفورماتور ایزوله نمی تواند از برق گرفتگی وي جلوگيري نمايد مگر این که ولتاژ خروجی كمتر از 50 ولت متناوب ( يا 120 ولت مستقیم) در محيط خشک بوده و یا ولتاژ مزبور كمتر از 16 ولت متناوب (يا 35 ولت مستقیم) در محيط نمناك باشد. شرايط ایزوله بودن از زمین بایستی به طور منظم تست شود و یا بايد اقدام به نصب وسایل نشان دهنده ارت فالت نمود تا اطمینان حاصل شود که ارت فالت های خطرناک تشخيص داده شده و رفع عيب مي شوند.

کلیدهای محافظ جان (RCD)

این کلیدها وسایل تكميلي حفاظت هستند که از برق گرفتگی جلوگیری نمی کنند ولی مي توانند از مدت زمان وقوع برخی از شوك هاي الكتريكي جلوگیری کنند. اين كليدها توانايي قطع سريع منبع تغذیه برق را در صورت عبور جریان نسبتاً کم از طريق زمین (مانند زماني که برق گرفتگی رخ می دهد) دارا هستند. بنابراین کلیدهاي RCD قادر به ايجاد سطح حفاظتی بالاتری در برابر خطرات ناشي از برق گرفتگی شدید در هنگام استفاده از منابع تغذيه حفاظت نشده مي باشند. یک کلید RCD مورد نیاز برای به حداقل رساندن خطرات و ضايعات انساني بایستی دارای حداكثر جریان قطع نامی 30 میلی آمپر بوده و نباید دارای زمان تأخیر قابل تنظیم باشد. اگرچه اغلب از کلیدهای با جریان 30 میلی آمپر استفاده می شود، ولی کلیدهای با جریان قطع کمتر (10 میلی آمپر یا کمتر) نيز موجودند كه می توان از آنها برای حفاظت تكميلي در جايي كه ايجاد نويز مشكل خاصي محسوب نشود، استفاده کرد. هنگامي که حفاظت فردی تا اندازه اي بستگی به عملکرد کلید RCD داشته باشد، این کلید بایستی با استفاده از تجهیزات تست مربوطه و در فواصل زمانی مناسب تست گردد (برای نمونه کلیدهای RCD قابل حمل قبل از هر بار استفاده باید به طور هفتگی مورد بررسي قرار گيرند). افزون بر این، تمامی کلیدهای RCD بایستی حداقل سالی یکبار با استفاده از تست کننده مخصوص RCD تست شوند که این دستگاه تست کننده، جریان قطع و سرعت عمل کلید را تست می کند.

دستگاه هاي ويژه تست تجهیزات برقي

در صورت امکان، دستگاه هاي تست كننده باید از يك طراحی ويژه برخوردار باشند. در اين حالت سازنده بايد عمليات ايمني لازم در خلال استفاده از دستگاه را در طراحي خود مد نظر قرار دهد. در صورت امكان تجهيزات تست بايد مطابق استاندارد BS EN 61010 ساخته شوند. دستگاه هاي ويژه تست تجهيزات برقي بايد با همان استاندارد ايمني تجهيزات مربوطه طراحي و ساخته شوند. وقتي تجهيزات از طريق منبع تغذيه برق راه اندازي مي شوند، استفاده ايمن از آنها بايد به شيوه صحيح انجام پذيرد. علاوه بر این، چگونگي اتصال دستگاه هاي ويژه تست به تجهیزات بايد با ایمنی لازم صورت گيرد.
دستگاه های تست عایقي می توانند ولتاژهای زیادی در خروجی خود تولید کنند و برخی از آنها دارای قابليتي هستند كه می توانند جریان خروجی را به سطح ایمن و بدون خطر كاهش دهند. عموماً جریان بدون خطر و ایمن برابر با 5 میلی آمپر می باشد (قبلاً جریان 5 میلی آمپر متناوب به عنوان جريان ايمن در نظر گرفته مي شد ولی از ماه می 2001 جريان خروجي تجهیزات جدید باید به 3 میلی آمپر محدود شود). اگر تماس خطرناکی با هادی های خروجی برقرار شود، خطر صدمه و جراحت در صورتی که این سطوح جریان افزایش نیابند، به حداقل می رسد. چنانچه سطوح جریان بالاتری مورد نیاز باشد، اقدامات خاص نیاز است تا از آسيب و ضايعات جلوگیری شود. این اقدامات شامل استفاده از رابط های تست متصل به کلیدهای کنترل و یا استفاده از محفظه های مجهز به قفل برای جلوگیری از دسترسی به قسمت های خطرناک و ایجاد محدودیت در انجام تست توسط افراد غیرمجاز می باشند. اکثر تست هاي عایقی را می توان تحت جریان های ایمن مشخص شده در فوق به انجام رساند.
نحوه اتصال تجهیزات براي تست باید به گونه اي باشد كه حفاظت مناسبی در برابر برق گرفتگی ایجاد نماید. تنها استثناء در این مورد هنگامی است که تجهيزات مورد نظر براي تست در درون محفظه قفل دار به دستگاه هاي تست كننده وصل شده و يا رابط اتصال آنها قطع مي شود كه در اين گونه موارد منبع تغذیه بايستي ایزوله بوده و نيز مي بايست اطمینان حاصل شود که هر گونه انرژی ذخیره شده در منبع، از بين رفته باشد تا خطري براي افراد ايجاد ننمايد. در این حالت، هادی های اتصال دهنده قسمتی از هادی های تحت تست را تشكيل داده و بنابراين دارای خطري مشابه همان هادي ها خواهند بود.

نمونه دستگاه های تست كننده

پاراگراف های زیر عمدتاً مربوط به اسیلوسکوپ می شود اما می توان برخی اوقات آنها را برای دستگاه های دیگر نظیر سیگنال ژنراتور نيز مورد استفاده قرار داد.
ولتاژهای خطرناک ممکن است در قاب اسیلوسکوپ ارت شده کلاس I یا در برخی موارد در انواع معینی از اسیلوسکوپ های کلاس II با عایق دوبل پديد آيند. ولتاژهای خطرناک ممکن است از ولتاژهای اندازه گیری شده بر روی تجهیزات زیر تست ناشی شوند و یا در بعضی موارد به خاطر شکست عایقی خود اسیلوسکوپ پدید آیند. مشکلات اندازه گیری از آنجا بوجود می آیند كه بیشتر اسیلوسکوپ ها دارای ترمینال "سیگنال مشترک" متصل به شاسی اسیلوسکوپ و نیز قاب و اتصالات آن هستند. در یک اسیلوسکوپ کلاس I، این قسمت ها به هادی حفاظتی منبع تغذیه وصل می شود. این بدین معنی است که همه اندازه گیری ها باید نسبت به زمین انجام شود که البته اين امر سبب محدود شدن اندازه گیری ها با اسیلوسکوپ مي شود. اخيراً تکنیکی به وجود آمده که به كمك آن می توان اسیلوسکوپ را به صورت شناور وصل نمود (منظور از شناور بودن اين است كه اتصال اسيلوسكوپ از طريق هادی حفاظتی منبع تغذیه حذف مي شود). در اين صورت قاب و محفظه اسیلوسکوپ در بالای پتانسیل زمین شناور مي ماند که احتمالاً خطرات برق گرفتگی خاص خود را خواهد داشت (در این حالت می توان از اسيلوسكوپ برای ولتاژهای بالا و نيز در برخی از انواع اندازه گیری ها استفاده نمود). راه اندازی یک اسیلوسکوپ با حذف هادی حفاظتی بدین معنی است که دستگاه دیگر در برابر شكست عایق داخلی حفاظت نمی شود. عیب دیگر این وضعیت از این قرار است که نياز به ایجاد یک منطقه ايزوله از زمین وجود دارد. چنین استفاده ای نیز مفهوم حفاظت اولیه سازنده تجهیزات را در باره حفاظت کلاس I زیر سؤال برده و بایستی از آن اجتناب نمود. تاكنون روش هايي به کار رفته اند تا به كمك آنها اندازه گيري ايمن در حالت شناور بودن اسيلوسكوپ امکان پذير گردد. یکی از این روش ها تغذیه نمودن اسیلوسکوپ از طریق ترانسفورماتور ایزوله بوده که در این حالت مرجع زمین در منبع تغذیه حذف گرديده و امکان اندازه گیری شناور فراهم مي شد. مزیت این روش این است که منطقه ايزوله از زمین نیاز نبوده ولی عیب آن این است که اسیلوسکوپ در برابر شکست عایقی نسبت به شاسی محل استقرار خود حفاظت نمی شود (همچنين در صورت انجام اندازه گيري فشار قوي، عایق داخلی اسیلوسکوپ می تواند تحت فشار مضاعف قرار گیرد). روش دوم استفاده از مانیتور ایزوله مخصوص در تغذیه اسیلوسکوپ می باشد (که البته به آن مانیتور ایزوله خط یا مانیتور ایزوله زمین هم می گویند). این روش به اسیلوسکوپ امکان می دهد که بدون نیاز به هادی حفاظتی، به كار خود ادامه دهد كه در اين صورت مانیتور به طور مدام ولتاژ بین محفظه اسیلوسکوپ و نقطه مرجع زمین را کنترل می کند. اگر ولتاژ روی محفظه اسیلوسکوپ به حد خطرناکی برسد، مانیتور منبع تغذیه اصلی را حذف کرده و معمولاً دوباره هادی حفاظتی منبع تغذیه را وصل می کند. ولتاژ نمونه براي عملكرد مانیتور باید در حدود 30 ولت مؤثر باشد. در اين ولتاژ است كه اسیلوسکوپ در برابر شكست عایق داخلی حفاظت می شود.
عیب این روش در آن است که تنها برای اندازه گیری سیگنال های فشار ضعیف به کار می رود زیرا در غیر این صورت، عایق داخلی اسیلوسکوپ تحت فشار فراوان قرار می گیرد.
در سال های اخیر، پیشرفت هاي تكنولوژي منجر به ساخت وسایل متنوعي شده است که مي توانند در سیم رابط اندازه گیری اسیلوسکوپ مورد استفاده قرار گيرند. همچنين در اين صورت، امکان ارت اسیلوسکوپ کلاس I نسبت به منبع تغذیه اصلی وجود داشته و مي توان ولتاژهای اندازه گیری شده را ايزوله نمود تا از بروز پتانسیل در محفظه اسیلوسکوپ جلوگیری به عمل آيد. براي وسایل مدرن و مخصوص از تکنیک های گوناگونی استفاده می کنند تا مشكل عايقي آنها را برطرف نموده و بتوانند به طور مثال در محدوده میلی ولت تا هزار ولت اقدام به اندازه گيري نمايند (عایق های اپتيكي موسوم به opto-isolators كه به آنها optical isolators هم مي گويند، از اين نمونه تكنيك هاي به كار رفته هستند). در ضمن به ياد داشته باشيد كه عایق هاي به كار رفته به عنوان حفاظ های عملی و منطقی، ممكن است خطراتي نيز داشته باشند. وسایل عایقی در اشکال متنوعی عرضه شده و ممکن است مطابق میل سازنده نام هايی مختلف داشته باشند. برخی از نام های متداول برای این وسایل عبارتند از: تقویت کننده های ایزوله، تقویت کننده های دیفرانسیل، و رابط های ایزوله. انتخاب درست وسیله عايقي مطابق نوع اندازه گیری مورد نظر حائز اهمیت بوده و کاربر بایستی به توصیه سازنده نيز عمل نمايد. برخی سازندگان اینک اسیلوسکوپ هایی با ورودی های ایزوله (یعنی جایی که ورودی های اندازه گیری شده از یکدیگر و نیز از شاسی اسیلوسکوپ ایزوله هستند) تا سطوح ولتاژ فشار قوی (به طور نمونه 850 ولت ماکزیمم متناوب و مستقیم) ارايه می کنند. در مورد استفاده از این تجهیزات و نیز همه اسیلوسکوپ های کلاس II تمام عایق بایستی ملاحظات لازم را به عمل آورد. اسیلوسکوپ هایی که با باتری راه اندازی می شوند را می توان برای سطوح اندازه گیری فشار قوی موجود مورد استفاده قرار داد كه البته این وسایل دارای نقطه مرجع صفر نیستند.
استفاده از کلید RCD با حداكثر جریان قطع نامی 30 میلی آمپر همراه با وسايلي مانند منابع تغذیه دستگاه های کلاس I، هویه هاي مورد استفاده و يا ساير تجهیزات برقی مي تواند اقدام مناسبي باشد. برخي اوقات ترانسفورماتورهای ایزوله به عنوان بخشی از سیستم توزیع و تأمين كننده برق سوکت های ثابتي به كار مي روند كه اين سوكت ها در واقع منابع تغذيه جهت تست تجهيزات مي باشند. در اين صورت سوکت هاي فوق بایستی متفاوت از سوكت هاي معمولي و نيز استاندارد بوده و یا از نوع پولاریزه شده باشند تا اطمینان حاصل شود که فقط به منظور تست در نظر گرفته شده اند.

سیستم های ایمنی کار

چنانچه از لحاظ منطقی امكان پذير باشد، بايد جزئیات سیستم های ایمنی کار برای فعالیت هاي مربوط به تست تجهيزات به تفصيل نوشته شوند. برای ایجاد یک سیستم کاری مناسب، تمامی پرسنل باید در فرآيند ايمن سازي محيط كار درگیر باشند. اسناد تکمیلی که گهگاهی نیاز به مرور نيز دارند، باید در دسترس کارگران قرار گيرند.
در جایی که فرآيند تست کردن محدود به تست تشخیص سیستم های توزیع برق و تجهیزاتي مانند سوئيچ گیر بوده و اين كار توسط اشخاص متخصص صورت گيرد، محتویات اسناد مکتوب بایستی عملیات ضروری و کاری مربوط به ایمني را در بر گيرد. البته اسناد فوق ممکن است حاوي مطالبي نباشد كه افراد در اثر تجربه و دانش ذاتی خود كسب مي كنند زيرا دانش هر فرد ذيصلاح بستگي به تجربه وي دارد و اسناد مكتوب ياد شده، بيانگر موضوعات عمومي هستند. پرسنلي كه كار تست را مطابق تعهد سازمان خود براي مشتریان به انجام مي رسانند، باید مطابق قوانیني متفاوت از دستورالعمل هاي مربوط به تست تجهيزات در كارخانه ها رفتار کنند. این بدین معنی است که ممکن است نياز به دو مجموعه قانون و دستورالعمل باشد كه اين موضوع بایستی در ايجاد سیستم ایمن کاری در نظر گرفته شود. محتویات سیستم های مكتوب جهت كار ایمن، حداقل بايد شامل جزئیات زیر باشند:
1. افراد مجاز به انجام تست، مكان مناسب براي تست، و نيز چگونگي دسترسي به منطقه تست و همچنين شناسايي افرادي كه نبايد به اين مناطق وارد شوند.
2. مکانی كه مي توان در آن جا اقدام به ساخت مناطق موقت تست نمود و نيز چگونگي ساخت مناطق مزبور.
3. قوانین مربوط به عايق كاري تجهیزات و نحوه ایمن نگهداشتن عايق اين تجهيزات.
4. ساير اقدامات مناسب براي حفاظت، براي مثال چگونگي استفاده از عایق هاي قابل انعطاف براي برداشتن پوشش تجهيزات قبل از اقدام جهت تست آنها. ضمناً توجه داشته باشيد كه چنانچه استفاده از عایق هاي مذكور براي برداشتن پوشش تجهيزات در زمان برقدار بودن دستگاه ضروری باشد، خطر برق گرفتگی ناشی از این کار بایستی مورد ارزیابی قرار گیرد.
5. منبع تغذیه مناسب برای تأمین انرژی تجهیزات زیر تست و مخصوصاً بررسي مكان هايي كه در آنها استفاده از منبع تغذيه نامناسب به بحث ايمني لطمه نمي زند.
6. نحوه كنترل و بازرسی دستگاه هاي تست كننده قبل از استفاده از آنها براي فرآيند تست و نيز چگونگي گزارش نقايص موجود در دستگاه هاي مذكور.
7. نحوه درست استفاده از تمامي تجهیزات هشدار دهنده که بخشی از سیستم ایمنی را در مناطق مورد نظر براي تست تشکیل می دهند.
8. دستورالعمل هاي مربوط به اقدامات لازم در شرایط اضطراری.

آموزش

تمامی پرسنل درگیر در فرایند تست بایستی آموزش هاي خاص ایمنی را مطابق کاری که انجام می دهند، فرا گيرند. در مورد افرادي كه ممکن است مبادرت به ورود به مناطق تست نموده و يا به ميزهاي مخصوص تست دسترسي داشته باشند، بايد آموزش هاي لازم داده شده و نيز دستورالعمل هاي مربوطه به آگاهي ايشان رسانده شود. در هنگام رويارويي با موارد زير، احتمالاً نياز به آموزش های جدید خواهد بود:
1. تغییرات در طراحی محصول توليدي و نيز تغيير در جانمایی و نصب تجهيزات
2. تغییرات در روش های تولید یا متدهاي کاري
3. تغییرات در دستگاه های تست و روش هاي انجام تست
4. تغییرات در پرسنل تست كننده تجهيزات و سایر افرادی که ممکن است این تغییرات بر آنها اثرگذار باشد.

صلاحیت تست کنندگان

در شرکت های کوچک، برخی اوقات برق کاران و تکنسین های ماهر عملکرد سیستم های برقی را به طور روزانه کنترل می کنند. اگر این افراد درگير تنظيم كردن دستگاه هاي تست كننده به منظور آماده نمودن آنها جهت انجام فرآيند تست باشند، بايستي اطمینان حاصل شود كه اين افراد از تمامي جنبه های ایمنی مربوط به تست آگاهی دارند. در اين گونه موارد، توصیه افراد متخصص و ذیصلاح ممکن است ضروري باشد تا به ما اطمینان دهد که روش تست به صورت ایمن انجام می شود.
وقتی اقدام به ساخت منطقه تست مي شود، در امان نگهداشتن افراد غیرماهر یا بی تجربه از رويارويي با خطرات برقی، حائز اهميت فراوان است. همچنین اقدامات مناسبی باید به انجام رسد تا از صدمه زدن به افراد ماهر و دارای دانش فني برق جلوگیری شود. به یاد داشته باشید که در صورت عدم حفاظت، حتی ممكن است افراد ماهر نيز در تماس حادثه ساز با هادی های برقدار و خطرناک قرار گیرند. بنابراين بدون ايجاد محيطي ايمن و حفاظت شده نبايد تنها بر صلاحیت فني افراد براي انجام كارهاي برقي تكيه كرد.
اقدامات انجام شده را باید به طور منظم مرور کرد تا اطمينان حاصل شود که این اقدامات به خوبی انجام شده و نيز برای کار مورد نظر مناسب هستند. از جمله موضوعات مهم در مرور اقدامات ایمنی، اين است كه کارگران باید آموزش های کافی را فراگرفته و از نحوه اصلاح روش های کاری ایمن آگاهي يابند. این مورد مخصوصاً در زمان بروز تغيير در طراحي محصول توليدي و انجام تست هاي مربوطه و نيز لحاظ نمودن موارد مربوط به حفاظت، اهميت ويژه اي دارد. وظيفه مرور اقدامات مربوط به طراحی محصول توليدي و انجام تغییرات مورد نظر در باره روش های ایمنی را مي توان به فردي ذيصلاح محول كرد تا از طريق مذاكره با پرسنل تست كننده بتواند در زمينه مسايل ايمني اقدام مناسبي به انجام رساند. مرور اقدامات ایمنی را بایستی هنگامي به انجام رساند که تغییراتي به وقوع پیوسته و این تغییرات بر کار تست اثر گذار باشند، مانند تغییر در روش های تولید، تغيير در نحوه عرضه محصول، تغيير در دستگاه هاي تست كننده و روش هاي تست و یا تغییر در پرسنل تست كننده تجهيزات.
وقتی که کار تست توسط پیمانکاران دعوت شده به سایت انجام می شود، ترتیب کار ایمن بایستی مورد بحث و بررسی قرار گرفته و پیش از شروع کار ترجیحاً در مرحله مذاکره برای قرارداد مورد توافق قرار گیرد. این کار سبب می شود که هر فرد درگیر در فرآیند تست، بداند که چه کسی در حال انجام تست بوده و چه کسی مسئول انجام کار است و بدينسان کار با ایمنی و بدون بروز خطر برای کارگران پیمانکار، کارگران سایت و سایر افرادی که ممکن است به نحوي در معرض خطر باشند، انجام خواهد شد. در حالت خاص فردی که مسئول ایمن سازي محيط و تجهیزات مربوطه است، بایستی شناسایی شده و صلاحيت وي مورد توافق طرفين قرار گیرد.

نیازمندی های قانونی

دستور العمل های مربوط به کار با وسایل برقی مربوط به سال 1989، قوانین اصولی مربوط به فعالیت های تست برق را تشكيل مي دهند. به موجب دستورالعمل شماره (3)4 ضرورت دارد که: "کار در نزدیکی و یا بر روی سیستم برق باید به گونه ای انجام شود که حتي الامكان سبب برورز خطر نشود". دستورالعمل شماره 14 بیانگر ممنوعیت جدی کار در نزدیکی و یا بر روی هادی های برقدار بوده و تنها در حالت هاي زير مي توان به اين كار مبادرت نمود:
الف) قطع برق تجهیزات غیرمنطقی باشد.
ب) کار در نزدیکی و یا بر روی هادی برقدار منطقی باشد.
پ) اقدامات مناسبی برای جلوگیری از صدمات و ضايعات به انجام رسد.
افزون بر این، مطابق دستورالعمل شماره 3 مدیریت ایمنی و بهداشت کار مصوب سال 1999، کارفرمايان ضرورت دارد که خطرات مربوط به ایمنی و بهداشت کارگران را در حین کار ارزیابی کنند تا بدين وسيله اقدامات لازم برای ایمنی شناسايي شده و به كار بسته شود.

منابع

1. ایمنی در تست تجهیزات برقی: سرویس و تعمیر وسایل برقی خانگی، قسمت اطلاعات مهندسی EIS35 HSE Books 2002
2. ایمنی در تست تجهیزات برقی: سرویس و تعمیر تجهیزات صوتی، تلویزیون و کامپیوتر، بخش اطلاعات مهندسی EIS36 HSE Books 2002
3. ایمنی در تست تجهیزات برقی: سوئیچ گیر و كليدهاي کنترل، قسمت اطلاعات مهندسی EIS37 HSE Books 2002
4. ایمنی در تست تجهیزات برقی: محصولات نهايي خطوط تولید، بخش اطلاعات مهندسی EIS38 HSE Books 2002
5. استاندارد BS EN 50191: 2001 مربوط به نصب و بهره برداری از دستگاه هاي تست كننده تجهیزات برقی
6. استاندارد BS EN 61010-1: 1993 كه مربوط به نیازمندی های ایمنی برای تجهيزات برقي به منظور اندازه گیری، کنترل و استفاده هاي آزمایشگاهي بوده و کل سند در 11 قسمت ارايه شده است.
7. برق گرفتگی: روش های انجام کمک های اولیه از سری HSE Books 2002 با شابک ISBN 0 7176 2264 9
8. استاندارد BS EN 61558-1, -2-1, -2-2, -2-4, -2-6: 1998 كه مربوط به ایمنی ترانسفورماتورهای قدرت، منابع تغذیه و موارد مشابه بوده و نيز حاوي نیازمندی های خاص برای ایمنی ترانسفورماتورهای ایزوله و استفاده عمومی از آنها مي باشد.
9. استاندارد BS 415: 1990 كه مربوط به نیازمندی های ایمنی برای دستگاه های برقی الکترونیکی و تجهیزات مورد استفاده در وسايل خانگی و عمومی است.
10. استاندارد BS 921: 1976 كه مربوط به مشخصات فرش لاستیکی مورد نياز برای كارهاي برقی است.
11. استاندارد BS IEC 61340-5-1: 1998 كه مربوط به الکتريسيته ساكن بوده و شامل موارد كلي مربوط به حفاظت وسایل الکترونیکی در برابر پدیده الکترواستاتیک است.
12. استاندارد BS 7671: 2001 كه مربوط به نیازمندی های تأسیسات برقی (دستورالعمل های سیم كشي IEE، ویرایش شانزدهم) است.
13. استاندارد BS PD 6536: 1992 كه مربوط به محدوده افزایش ولتاژ فشار ضعیف (ELV) مي باشد.
منابع : انتشارات HSE يا Health & Safety Executive
www.hse.gov.uk/pubns/indg354.pdf

منبع: www.articles.ir /س