جزئیات حذف صفر از پول ملی

با نگاهی به تاریخ اقتصادی ایران طی یک قرن گذشته، در می یابیم که پس از گذشت سالیان طولانی در سال 1308 ، ریال واحد پول رسمی ایران شد. با گذشت قریب به 65 سال از این تصمیم اقتصادی، پس از تحقیقات و منطالعات گسترده بانک مرکزی در سال 1372 برای نخستین بار پیشنهاد حذف صفر از واحد پول کشورمان ارائه شد که موافقان و مخالفان بسیاری را به همراه داشت و در نهایت این طرح مردود اعلام شد. دومین مرتبه در سال 1386 دولت به طور رسمی و با جدیت بیش از پیش اعلام کرد که باید واحد پولی کشور از ریال بع تومان تغییر کرده و در واقع صفرهای واحد پولی حذف گردند. این موضوع تا آنجا جدی شد و پیش رفت که بانک مرکزی با راه اندازی سامانه ای الکترونیکی، از عموم مردم نظر خواهی کرد تا نام جدید واحد پول رسمی کشور را پیشنهاد دهند. اما در نهایت و این بار نیز این طرح، مسکوت ماند و نتیجه ای حاصل نشد.

سومین بار در سال 1395 و پیرو ارائه لایحه بانک مرکزی، دولت در صدد آن برآمد که واحد پول کشور را از ریال به تومان تغییر دهد. کشور آلمان پس از اتمام جنگ جهانی دوم و در پی تورم تهاجمی و گسترده، اقدام به حذف صفرهای اضافه از پول رسمی کشور کرد و پس از آن کشور برزیل به علت اُفت شدید ارزش پول ملی، صفر را از پول ملی حذف کرد اما از آن جایی که تنها به این اقدام بسنده کرده و سیاست های مالی و اقتصادی لازم را به کار نگرفت در این مسیر با شکست نسبی همراه شد. اما این بار موج گسترده مخالفان و التهابی که در جامعه به راه افتاده بود، رییس کل بانک مرکزی را بر آن داشت تا رسما اعلام کند که این طرح تا اطلاع ثانوی مسکوت مانده و تغییر واحد پولی صورت نخواهد گرفت. اما در پس پرده و به صورت نامحسوس تدابیری را اندیشیدند تا اذهان عمومی را تدریجاً آماده پذیرش این تغییر کنند، تا جایی که در اواخر سال 1397 با رونمایی از اسکناس 50 هزار تومانی با ظاهری خاص، برای نخستین بار ریال را به تومان تغییر دادند. با نگاه اول به این اسکناس خاص، مشاهده می کنیم که عدد 50 به صورت واضح و آشکار و 4 صفر بعدی کاملا کم رنگ و نامحسوس چاپ شده اند و تنها با حرکت دادن اسکناس قابل مشاهده خواهند بود. در ادامه این سیاست اقتصادی و در روز 9 مرداد سال جاری، هیئت دولت رسماٌ اعلام کرد که حذف صفر در دستور کار قرار گرفته و به زودی اجرایی خواهد شد.

دولت در راستای تغییر واحد رسمی پول از ریال به تومان دلایل مختلفی را ارائه کرده است که مهم ترین آنها تسهیل تبادل پول در معاملات داخلی محسوب می شود اما دلایل دیگری نیز ارائه شده اند که عبارتند از:
- کاهش نسبی تورم
- حفظ کارآیی پول ملی
- تسهیل ابزار پرداخت وجه نقد
- کاهش هزینه های چاپ اسکناس
- معضلات حمل اسکناس در معاملات
- هماهنگ سازی واحد پولی با آنچه که در عرف جامعه رایج است

بسیاری از اقتصاددانان و تحلیلگران اقتصادی، معتقدند که این تغییر نه تنها بار منفی نداشته بلکه می تواند کمک شایانی به کاهش بار و فشار اقتصادی روانی بر عموم مردم داشته باشد. شاهد این نتیجه گیری، حاصل تغییر و حذف صفر از واحد پولی برخی کشورها و تاثیرات مثبت آن است. کشور آلمان پس از اتمام جنگ جهانی دوم و در پی تورم تهاجمی و گسترده، اقدام به حذف صفرهای اضافه از پول رسمی کشور کرد و پس از آن کشور برزیل به علت اُفت شدید ارزش پول ملی، صفر را از پول ملی حذف کرد اما از آن جایی که تنها به این اقدام بسنده کرده و سیاست های مالی و اقتصادی لازم را به کار نگرفت در این مسیر با شکست نسبی همراه شد. هلند نیز در راستای تسهیل در مبادلات داخلی و کاهش هزینه های چاپ اسکناس، در اواسط دهه 60 میلادی هم زمان با حذف صفر پول رسمی، سیاست های انقباضی در حوزه اقتصاد را به کار گرفت تا تورم را به حداقل خود برساند. کشور ترکیه و همچنین کشور رومانی نیز در سال 2005 صفرهای واحد پولی کشورشان را حذف کردند و از آن جایی که برنامه ریزی گسترده و کاملا هدفمند این مسیر را آغاز کرده بودند، نتایج مطلوب و کاربردی نیز حاصل شد.

به طور کلی طی 100 سال گذشته بیش از 50 کشور در سراسر دنیا، واحد پولی خود را با هدف کاهش تورم اقتصادی تغییر داده اند. باید توجه داشت که تغییر واحد پولی امروزه یکی از نسخه هایی است که صندوق بین‌المللی پول آن را تجویز کرده و توصیه می کند که کشورهای جهان سوم نیز به این گروه پیوسته و با این تغییر قدمی در احیای اقتصاد کشور خود داشته باشند.
 

در این میان باید توجه داشت که این اقدام هیئت دولت با مخالفان فراوانی همراه است که عمده دلیل آن زمان نامناسب این تغییر اقتصادی است. حذف صفر از پول کشور، امری لازم اما ناکافی است زیرا در زمانی که آمار بی کاری سیر صعودی به خود گرفته، زیرساخت های کشور دچار تزلزل و عدم ثبات شده اند، رشد اقتصادی منفی و تولید داخلی به حداقل رسیده بی تردید حذف این صفرها به جز تاثیرات روانی نتیجه دیگری نخواهد داشت.

این در حالی است که تولید و رونق تولید، در این برهه زمانی از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و ضروری است که دولت به جای تغییر در واحد پولی کشور، تمام توان خود را در راستای افزایش سرعت حرکت چرخه تولید به کار گیرد تا نتیجه ای عملیاتی تر و هدفمند حاصل شود. اکنون که ما در بدترین شرایط تحریمی قرار داریم و بیماری اقتصاد کشورمان رو به وخامت گذاشته و اکثر کارخانه ها و مراکز تولیدی با مشکلات مختلفی همراه شده اند، باید تدابیری اندیشیده شود که سطح تولیدات داخلی افزایش و میزان وابستگی به دیگر کشورها کاهش پیدا کند نه آن که با پاک کردن صورت مسئله، ظاهر ماجرا را تلطیف کنیم! چرا که ارزش پول ملی یک کشور به میزان عدم وابستگی اقتصادی و سطح تولیدات داخلی بستگی دارد و تغییر واحد پولی در سطح بسیار پایین تری نسبت به دیگر اولویت ها قرار دارد. تردیدی نیست که اگر آینده نگری های لازم و برنامه های موازی و ضروری با حذف صفر از پول ملی صورت نگرفته باشد، این اقدام جز زیان و آسیب های اقتصادی هیچ در بر نخواهد داشت و در کوتاه مدت با شکست غیر قابل جبرانی همراه خواهد شد.
 
پی‌نوشت:
1- کدام کشورها صفر پول خود را حذف کردند؟، پایگاه خبری تابناک
2- اما و اگرهای تدبیر حذف ۴ صفر از پول ملی، خبرگزاری آنا
3- نگاهی به حذف صفر از پول های ملی؛ ترکیه و برزیل پیشتاز حذف صفر، فرارو
4- جزئیات حذف ۴ صفر از پول ملی ایران، ایران ایپوتینگ
5- بایدها و نبایدهای حذف صفر از پول ملی، خبرگزاری ایسنا