اما نکته مهم و اصل اساسی در تهیه جهیزیه، توجه به نیازها و ضرورت هاست. از آنجاکه جهیزیه تنها بخشی از اثاثیة لازم و ضروری برای آغاز زندگی است، پس در تهیه آن باید از ریخت و پاش، اسراف و زیاده روی های بیجا پرهیز کرد.
نکته بارز و روشن در سیره رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) و اهل بیت (علیهم السلام) تأکید بر همین اصل مهم در تهیه جهیزیه است. امام صادق (علیه السلام) سیره رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) و امیر مؤمنان (علیه السلام) را در تهیه جهیزیه برای فاطمه الزهراء (سلام الله علیها) چنین گزارش فرموده اند:
وقتی رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فاطمه الزهراء (سلام الله علیها) را به ازدواج امیر مؤمنان (علیه السلام)علی غلا در آوردند، خطاب به على ؟ فرمودند: «علی جان، برخیز و زرهات را بفروش». امیرالمؤمنین می فرمایند: من رفتم و آن را فروختم و بهایش را برای حضرت آوردم و در دامنشان نهادم... حضرت به مشتی از آن را به بلال دادند تا برای فاطمه بن عطر خوشبویی تهیه کند. مشتی را به ابابکر دادند و فرمودند برای فاطمه آنچه از لباس و اثاث خانه لازم می دانند تهیه کنند. عمار یاسر و برخی اصحاب را نیز با وی همراه کردند. آنان به دستور حضرت به بازار رفتند و وسایلی را تهیه دیدند. برخی وسایلی که آنان خریده بودند عبارت بود از: هفت درهم پارچه؛ چهار درهم روسری بلند؛ حوله ای خیبری به رنگ مشکی؛ تختی که با لیف خرما بافته شده بود؛ دو زیرانداز از گلیم کتانی مصری که یکی از آنها از لیف خرما پر شده و دیگری پشم گوسفند بود؛ چهار بالش از چرم طائف که درونش از علف خشک پر شده بود؛ پوششی از پشم؛ حصیری هجری (عراقی)؛ آسیاب دستی؛ ظرف رختشویی مسی؛ خیکی چرمی؛ بادیه ای برای شیر؛ مشکی برای آب؛ آفتابه ای قیراندودشده؛ سبویی سبزرنگ برای نظافت؛ و کوزهای سفالی... وقتی اثاثیه را نزد حضرت آوردند، رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) آنها را با دست مبارکشان جابه جا کردند و می فرمودند: «خداوند به اهل بیت (علیهم السلام) از برکت دهد.».( .. لما زوج رسول الله علیة فاطمة .. قال لى قال رسول الله : قم قبع قمت قبعته وأخذت المن ودخلت على رسول الله؟ فسکت الدراهم فی حجره... ثم قبض قبضة ودعا بلالا قأعطاه فقال ابتع لفاطمة طیبة ثم قبض رسول الله من الدراهم بکلتا یدیه فأعطاه أبا بکر وقال ابتع لفاطمة ما یصلها من ثیاب وأثاث البیت وارده بعمار بن یاسر وبعدة من أصحابه فحضروا السوق... فلما عرض المتاع على رسول الله جعل یقلبه بیده ویقول بارک الله لأهل البیت...) (1). در گزارشی دیگر که آن را نیز مولی علی لا درباره خرید جهیزیه فاطمه الزهراء (سلام الله علیها) بیان فرموده اند، این گونه آمده است:
وقتی که آن پول تهیه شده از فروش زره را نزد رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) آوردم و تحویل دادم، ایشان بخشی از آن را به ابوبکر دادند و فرمودند: «ای ابابکر، با این دراهم هر آنچه برای دخترم لازم است تهیه کن». سلمان و بلال را نیز با وی همراه کردند تا در حمل اثاثیه به او کمک کنند. ابوبکر می گوید: «پولی که رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) برای خرید جهیزیه در اختیار من قرار دادند، تنها 63 درهم بود که با آن این وسایل را خریدیم: فرشی از گلیم کتانی مصر که با پشم پر شده بود؛ زیراندازی چرمین؛ بالشتی چرمی که از لیف خرما پر شده بود؛ عبایی خیبری؛ مشکی برای آب؛ کوزه ای؛ سبویی؛ آفتابه ای برای آب؛ و روپوشی پشمی و نازک. وقتی این اثاثیه را نزد رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) بردیم، ایشان نگاهی به آن انداختند و به گریه افتادند و اشکشان جاری شد سپس سر مبارکشان را به سوی آسمان بالا بردند و فرمودند: "بار پروردگارا، {زندگی را}
برای گروهی که غالب اثاثیه منزلشان از گل است مبارک گردانبا کمال تأسف، امروزه انحراف از این اصل اصیل و لازم الاجرا را در تهیه جهیزیه توسط خانواده ها می بینیم. زیاده روی در این مسئله خود موجب بسیاری از مشکلات برای زوج جوان در همان آغاز زندگی شده است. (..... قبض رسول الله قبضة من الدراهم ودعا بأبی بکر فدفعها إلیه وقال یا أبا بکر اشتر بهذه الدراهم لابتی ما یصلح لها فی بیتها وبعث معه سلمان بلالا لیعینه على کل ما یشتریه. قال أبو بکر: وکانت الدراهم التی أعطانیها ثلاثة وستین درهما انطلقت واشتریت فرآشأ من ځیش مصر محشوة بالصوف وتطعة من أدم و وسادة من أدم شوقا من لیف الخل وعباءة خیریة وقریة للماء وکیزان وجرارة ومطهرة للماء وستر صوف رقیقة وحملناه جمیعا حتى وضعناه بین یدی رسول الله . فلما نظر إلیه بگی وجرت دموعه ثم رفع رأسه إلى السماء وقال: اللهم بارک لقوم کل آنیتهم الخزف )(2).
نکته ای که نباید از خاطر دور داشت اینکه در این جهیزیه مبارک، هیچ جنس تشریفاتی بی خاصیتی وجود ندارد. هریک از اقلام یادشده پاسخ گوی فرازی از نیازهای زندگی یک خانواده نوبنیاد ارزشمند است که انسان با مطالعه آن، از این سادگی و عقلانیت به وجد و شگفتی می آید. آیا این الگوی برخواسته از تربیت الهی که حامل وحی بدان پرداخته، نمی تواند همه جوانان، نوجوانان، مردان و زنان مجرد ما را از تجرد نجات دهد و جامعه را از درگیری با فسادهای خانمان سوز که گاه بی درمان است نجات دهد؟
چرا به سبب خیال بافی‌های بی خردانه، باید دختر و پسر در آغاز زندگی و پدر و مادران آنان در ادامه، سالها به قرض و وام های کلان و اندیشه بازپرداخت آن، غصه خوردن یا افتادن در شغل های حرام دچار شوند؟
با کمال تأسف، امروزه انحراف از این اصل اصیل و لازم الاجرا را در تهیه جهیزیه توسط خانواده ها می بینیم. زیاده روی در این مسئله خود موجب بسیاری از مشکلات برای زوج جوان در همان آغاز زندگی شده است. همچنین رعایت نکردن این اصل مهم و تغییر فرهنگ عمومی جامعه موجب شده تا بسیاری از دختران عفیف و پاکدامن تنها به سبب فقر و درآمد پایین خانواده ها و ناتوانی در تهیه جهیزیه، در حسرت ازدواجی به هنگام در خانه پدرانشان بمانند و از این سنت حسنه الهی باز مانند. بی شک این مشکلات که خود زاییده امری دیگر است، مشکلات بسیاری را در جامعه برای جوانان به وجود آورده است.
پی‌نوشت‌ها:
- ابوجعفر محمد بن حسن طوسی، الأمالی، ص ۶۲؛ محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج ۳، ص ۹۶ و ۹۹
- على بن عیسى الإربلی، کشف الغمة، ج ۱، ص ۳۰۳؛ محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج 43، ص ۱۲
منبع: همسران شایسته، اسد الله طوسی، چاپ اول، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله)، قم ۱۳۹۱
