البته اخترفیزیکدانان هم دربارهی پایان عالم گمانه زنی می کنند: حدودا ۵ میلیارد سال دیگر کهکشان آندرومدا با کهکشان راه شیری برخورد خواهد کرد و میلیاردها ستاره در اطراف عالم پراکنده می شوند. در این هنگام خورشید به اندازه یک «غول سرخ» بزرگ خواهد شد و به این ترتیب هر گونه حیاتی که آن زمان در زمین وجود داشته باشد نابود خواهد شد. آیا وقوع این اتفاقات حتمی است؟ بیشتر تفکراتی که دربارهی «سه دقیقه ی پایانی» عالم در فیزیک آمده است، در حد حدس و گمان است. با این وصف پاول دیویس فیزیکدان اهل آمریکا عنوان فرعی کتاب خود را «گمانه زنی هایی دربارهی سرنوشت نهایی عالم» نهاده است که عنوان در خور و مناسبی است. این کتاب چکیده ی خوبی از تحقیقات آینده شناسانه است.
اکثر کیهان شناسان با این فرض آغاز می کنند که جهان ما تمام چیزی است که وجود دارد و پایدار، لایتغیر و در واقع سرمدی است. هارالد فریزچ Harald Fritzsch چنین جهانی را «جهانی در میانه ی آغاز و پایان» می نامد. با وجود این، کشفی که در آوریل ۱۹۹۲ انجام گرفت، سؤالی را دوباره برانگیخت که هنوز بر سر آن نزاع هست و آن اینکه چه ساختارهایی (تغییراتی در عالم قدیمی ترین اند؟ به عبارت دیگر آیا انبساط عالم که با انفجار بزرگ آغاز شد، روزی متوقف خواهد شد و سپس به انقباض خواهد گرایید یا این انبساط دائما ادامه خواهد یافت؟
نخستین فرضیه ها در وهله اول به «تپش» یا «چرخیدن» عالم می پردازند. اما همانطور که شنیده ایم، امکان اثبات این فرضیه ها به هیچ طریقی وجود ندارد. طبق این فرضیه ها انبساط عالم روزی کند خواهد شد و به حالت انقباض بازمی گردد تا جایی که عالم طی فرآیندی چند میلیارد ساله دوباره در خود جمع می شود و کهکشان‌ها به همراه ستاره هایشان سرانجام تا جایی که ممکن است با سرعت هرچه بیشتر متراکم می شوند. دانشمندان می گویند حداقل ۸۰ میلیارد سال پس از انفجار بزرگ این اتفاق می افتد. با فروپاشی اتمها و تبدیل هسته ی آنها به عناصرشان، انفجار بزرگ دیگری رخ خواهد داد. می توان گفت یک خرد شدن بزرگ Big Cranch اتفاق خواهد افتاد. شاید آنگاه جهان تازه ای از این انفجار مجدد به وجود بیاید.خورشید به اندازه یک «غول سرخ» بزرگ می شود و زمین را در خود فرو می بلعد. بعد از آن هم خاموش می شود چرا که هیدروژن آن پایان می یابد. شاید برای چنین عالمی «نوسان» بین انقباض و انبساط حدس محض باشد. در واقع دین «قوی» دینی است که بدون دلیل تجربی پذیرفته شود چرا که خرد شدن بزرگ پیرو انفجار بزرگ خواهد بود و عالمی جدید با قوانین طبیعی کاملا متفاوتی ایجاد خواهد کرد.
دومین فرضیه که امروزه اکثر اخترفیزیکدانان از آن حمایت می کنند فرضیهی انبساط عالم است و با وضوح بسیار (آخرین بار توسط مرکز پژوهشهای علمی فرانسه CNRS) اندازه گیری شده است. این انبساط بدون توقف و بدون بازگشت به انقباض دائما در حال پیشرفت است. احتمالا انبساط کیهان توسط یک «انرژی تاریک» که در سرتاسر عالم پراکنده است، شتاب می گیرد (نوسانات خلا؟) و با سرعت هرچه بیشتر در حال گسترش است. اینجاست که ستارگان نیز در معرض توسعه قرار می گیرند: وقتی ذخیره ی انرژی یک ستاره بزرگ تمام می شود، انفجار نواختری رخ می دهد (نوری که از این انفجار منتشر می شود احتمالا یک میلیارد برابر نور خورشید است) بخش درونی جرم ستاره با متلاشی شدن به مرکز ستاره تبدیل می شود و یک ستاره نوترونی شکل می گیرد. اما در ستاره های کوچک تر مثل خورشید این اتفاق منجر به شکل گرفتن یک کوتوله ی سفید» شاید به بزرگی زمین می شود. فشار الکترونهایی که توسط نیروی گرانش متلاشی شده اند، این امر را ثبات می بخشد. به این ترتیب از ماده ای که از درون ستارگان بیرون افکنده شده است، ستارگان جدید و فرآیند تولید ستارگان جدید شکل می گیرد. در این حین، فرآیندهای هسته ای رخ خواهد داد که طی آن مادهی درون ستاره ها سرانجام می سوزد و به «خاکستر ستاره» (آهن و نیکل) تبدیل می شود. سرما به آرامی بر کیهان سایه می اندازد و همه جا را سکوت، مرگ و تاریکی مطلق فرا می گیرد. اما مدت‌ها قبل از اینکه این اتفاق بیافتد، خورشید به اندازه یک «غول سرخ» بزرگ می شود و زمین را در خود فرو می بلعد. بعد از آن هم خاموش می شود چرا که هیدروژن آن پایان می یابد.
آیا این سخنان هم همگی حدس محض اند؟ به هیچ وجه چنین نیست، چرا که انبساط دائمی عالم قابل مشاهده است و مراحل مختلف تکامل ستارگان توسط ستاره شناسان با دقت حیرت انگیزی به اثبات رسیده است. اما آیا باید نگران حادثه ای باشیم که پنج میلیارد سال دیگر اتفاق خواهد افتاد؟ یعنی زمانی که ذخیرهی هیدروژن خورشید - آن هم اگر کلا اتفاق بیافتد- به پایان می رسد.
منبع: علم و دین، هانس کوک، ترجمه رضا یعقوبی، چاپ اول، نشر تمدن علمی، تهران 1395
