صبر از برترین مکارم اخلاقی است و بردباران بالاترین مقام های معنوی را نزد حضرت حق تبارک و تعالی دارند. درباره صبر، مقام صابران و آثار و برکات آن برای انسان در دنیا و آخرت، در آیات قرآن کریم و روایات امامان معصوم علیه سخنها بسیار است. از آن میان، تنها به این دو روایت از دو شخصیت بزرگوار بسنده می کنیم. روایت نخست از پیامبر گرامی اسلام است. ایشان درباره صبر و مقام بردباران و آثار اخروی آن چنین فرموده اند:
صبر بهترین مرکب است. خداوند به هیچ بندهای روزی ای بهتر و بابرکت تر از صبر نداده است». از آن بزرگوار پرسیدند: «آیا کسی بدون حساب وارد بهشت می شود؟» حضرت فرمودند: «آری، هر انسان بردباری که به دیگران رحم و شفقت داشته باشد، بی حساب وارد بهشت خواهد شد». (1)
در بیانی دیگر، حضرت امیر المؤمنین علیه السلام عظمت جایگاه صبر را چنین توصیف فرموده اند: «بردباری، زیباترین خصلت (زیور و زینت) ایمان و والاترین خوی انسانی است». (2).
البته بردباری و تحمل سختی ها، گاه در امور فردی و نامرتبط با دیگران متصور است. این صبر، مقصود ما در این نوشتار نیست. بخش مهم تر صبر و تحمل، به امور اجتماعی و ارتباط های انسانی مربوط است. بسیاری از خصلت های برجسته و مقامات والا و بالایی که برای این خوی برجسته انسانی بیان می شود، به این بخش از صبر و تحمل مربوط است. برخورد با افراد، افکار، گرایش ها، سلیقه ها، فرهنگ ها و نظرهای گوناگون و گاه کاملا متضاد و مخالف، و بردباری در برابر آن، کاری بسیار سخت و گاه تحمل ناپذیر است. اجر عظیمی که خداوند برای بردباران در نظر گرفته، به همین سبب است. بسیار زحمت می خواهد که انسان خویش را به این مرتبه از خودسازی برساند تا از این درخت پر ثمر میوه ای بچیند.کاروان زندگی خانوادگی همیشه با مسائل و مشکلاتی همراه است که تنها به کمک بردباری و تحمل اعضای خانواده، به ویژه زن و شوهر، سالم به مقصد رسیده است. این تنها شیوه یگانه و پسندیده ای است که سلسله پیامبران علی و اولیای الهی با به کار بستن آن به موفقیت دست یافته اند.از جمله اموری که بردباری و تحمل در قبال آن پسندیده و نیکوست، روابط خانوادگی و زناشویی است. بر صبر در این امور، به سبب آثار و برکات بسیاری که دارد و به جهت پیامدهای شوم بردبار نبودن در روابط زناشویی و خانوادگی، توصیه های اکیدی شده است.
پیامبر بزرگوار اسلام و اهل بیت (علیهم السلام) او در سخنانشان به این مسئله بسیار اهمیت داده و بر آن تأکید کرده اند. رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) در این باره چنین فرموده اند:
هر مردی که بر بدخلقی همسرش صبر پیشه کند، پروردگار پاداشی را که به حضرت داوود به سبب صبرش در قبال بلایا و مصیبت هایش داده است، به وی عطا خواهد کرد. هر زن که بر بدخلقی شوهرش صبور باشد، خداوند به وی اجر و پاداشی مانند پاداشی که به آسیه دختر مزاحم (همسر فرعون) داده بود، عطا خواهد کرد. (3).
همچنین، پیامبر گرامی اسلام در آخرین خطبه پیش از ارتحالشان، درباره ارتباط زناشویی و خانوادگی توصیه های مهمی فرمودند. در بخشی از آن خطبه، درباره صبر و تحمل مرد و زن در برابر مشکلات خانوادگی چنین فرمودند: هر مردی بر بدخلقی همسرش، به امید پاداش معنوی خداوند، بردباری پیشه سازد و او را تحمل کند، خداوند در قبال هر مرتبه صبری که می کند، ثوابی معادل ثواب صبر حضرت ایوب نبی * در برابر بلایا، به او عطا خواهد کرد. در مقابل، پیامدهای شوم بدخلقی های زن، در هر شبانه روز، مانند ریگهای صحرا بر وی خواهد بارید. اگر این زن در این وضعیت و بدون هیچ گونه کمکی به همسرش و بدون رضامندی وی از دنیا برود، در قیامت به صورت منکوس و همراه با منافقان محشور می شود و در پست ترین درکات دوزخ جای خواهد گرفت. مردی که همسرش با او همراهی نکند و بر آنچه که خداوند روزی او قرار داده است بردبار نباشد، و شوهرش را به سختی بیندازد، و امری را بیش از طاقتش بر وی تحمیل کند، خداوند هیچ کار نیکی که او را از آتش جهنم نجات دهد، از وی نمی پذیرد و تا زمانی که چنین است، بر او خشم خواهد گرفت. (4).
امام صادق (علیه السلام) نیز درباره پاداش شکیبایی در زندگی و روابط خانوادگی از جد بزرگوارشان رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) چنین نقل فرموده اند: البته در بهشت درجه ممتازی است که به آن نمی رسد، جز رهبر و پیشوای عادل؛ کسی که دارای رحم و خویشان بسیار است و با همه آنان ارتباط دارد و شخص عیال واری که در قبال زحمت سرپرستی خانواده اش بردبار باشد. (5).
از جمله نکته های تأمل برانگیز درباره ارتباط های خانوادگی و زناشویی مطالب مهمی بود که از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) در حدیث معروف حولاء نقل شد. از جمله آن مطالب توصیه به بردباری و تحمل در برابر سختی ها و مشکلات زندگی بود که حضرت برای آن پاداش های بسیاری را نقل فرمودند. همچنین زنان و مردانی را که در برابر سختی ها و مشقتهای زندگی بردبار نباشند، نکوهش کردند. به این حدیث در بخش های پیشین به تفصیل اشاره شد.
برخی صاحب نظران برای ازدواج فایده ها و برکاتی را برشمرده اند. از جمله برکات ازدواج، مجاهده و ریاضت نفس انسان در اثر صبر بر مشکلات و زحمت های مربوط به روابط خانوادگی، هدایت و سرپرستی خانواده یا گاه تحمل بدخلقی های همسران است. عالم بزرگوار، مولی محسن فیض کاشانی در مقام بیان فایده و برکات ازدواج، این ماجرای عجیب را از سیره پیامبر خدا حضرت یونس * نقل می کنند:
گروهی از اصحاب حضرت یونس علیه السلام میهمان او شدند. مدتی که در محضر آن پیامبر خدا بودند، به بدخلقی همسر ایشان و اذیت و آزارهای او پی بردند. وقتی سبب را پرسیدند، حضرت یونس طلا فرمودند: «تعجب نکنید. من از خداوند خواسته ام تا اگر شایسته عقاب بودم، مرا در قیامت بازخواست و عقاب نکند و در همین دنیا عقابم نماید. خداوند تعالی فرمود:عقوبت تو آن است که با دختر فلان شخص ازدواج کنی». من نیز با همان دختر ازدواج کردم و حال چنان که می بینید، بدانچه بر من می گذرد شکیبایم». . (6)
کاروان زندگی خانوادگی همیشه با مسائل و مشکلاتی همراه است که تنها به کمک بردباری و تحمل اعضای خانواده، به ویژه زن و شوهر، سالم به مقصد رسیده است. این تنها شیوه یگانه و پسندیده ای است که سلسله پیامبران علی و اولیای الهی با به کار بستن آن به موفقیت دست یافته اند.
پی‌نوشت‌ها:
- محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج ۷۹، ص۱۳۵؛ میرزاحسین النوری الطبرسی، مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ٤۲۹
- عبدالواحد الآمدی التمیمی، غرر الحکم و درر الکلم، ص ۲۸۱
- رضی الدین حسن بن فضل طبرسی، مکارم الأخلاق، ص۲۱۳؛ محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج۱۰۰، ص ۲۶۷
- ابی محمد حسن بن ابی الحسن الدیلمی، أعلام الدین، ص۶۱۹؛ محمدبن علی بن بابویه (الصدوق)، ثواب الأعمال، ص۲۸۷؛ محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج ۲۳، ص۳۹۷
- محمد بن علی بن بابویه (الصدوق)، الخصال، ج ۱، ص۹۳؛ محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج ۷۱، ص۹۰
- مولی محسن فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ج۳، کتاب آداب النکاح، ص ۷۱.
