در سیره اهل بیت (علیهم السلام) تعیین مهریه برای زنان و دختران در جهت فلسفه وجودی مهریه برای زن بوده است. آنان به هیچ روی مهریه زنان را ابزاری برای مطامع انسانی و باج خواهی از فرد مقابل نمی دانستند. در روایت‌های بسیاری آمده است که رسول خدا مقدار مهریه را در حد مشخصی تعیین می فرمودند و تأکید می کردند که اهل بیت (علیهم السلام) و دیگر مسلمانان این رویه را به صورت سنت ادامه دهند. رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) مهریه را چه مقدار تعیین کرده و مقدار مهرالسنه چقدر است؟ در برخی روایتها و سخنان اهل بیت (علیهم السلام) و در خلال سیره آنان به این پرسش پاسخ داده شده است.مقدار مهرالسنه را ۶۸۰ درهم می دانستند. در این زمینه نقل شده است که مروان حکم از سوی معاویه مأمور شد تا ام کلثوم، دختر زینب کبری و عبدالله جعفر را برای یزید خواستگاری کند. مقدار مهرالسنه در برخی روایات پانصد درهم گزارش شده است. از امام صادق (علیه السلام) نقل است که در پاسخ به پرسشی درباره مهرالسنه فرمودند: «مهریه ای که رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) برای همسرش قرار داده است عبارت بود از 12.5 اوقیه و هر اوقیه مقدار چهل درهم است که در مجموع می شود پانصدر درهم». عن أبی العباس قال: سألت أبا عبد الله عن الصداق هل له وقت؟ قال : لا. ثم قال : کان صداق البیة اثنتی عشرة أوقیة ونشأ والنصف الأوقیة والأوقیة أربعون درهما فذلک خمسمائة درهم (1).
مرحوم کلینی روایتی را نقل کرده است که در آن شخصی از امام علی بن موسی الرضا پرسید: چرا مهرالسنه پانصد درهم قرار داده شده است؟ حضرت در پاسخ فرمودند: خداوند تبارک وتعالی بر خود واجب کرده است که اگر مؤمنی هریک از اذکار تکبیر (الله اکبر)، تسبیح (سبحان الله)، حمد (الحمدلله)، تهلیل (لااله الاالله) و صلوات بر پیامبر و اهل بیت (علیهم السلام) او (اللهم صل على محمد و آل محمد) را صد مرتبه بر زبان آورد و سپس بگوید: پروردگارا، از حوریان بهشتی به من تزویج کن، خداوند فرشته ای از زیبارویان چشم درشت (حوریان را به وی تزویج کند و مهریه او را همین ذکرها قرار دهد. آن گاه خداوند به رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) وحی فرستاد تا مهر زنان مؤمن را پانصد درهم تعیین کند و آن را سنت قرار دهد. حضرت نیز چنین کردند. بنابراین، هر مؤمنی که به خواستگاری دختر برادر مؤمنش رفت و مهریه او را پانصد درهم تعیین کرد، ولی او نپذیرفت، پس سبب آزار و اذیتش شده و شایسته محرومیت از ازدواج با حوریان بهشتی از سوی خداوند خواهد بود. (2).
همچنین در برخی گزارش ها نقل شده است که اهل بیت (علیهم السلام) مقدار مهرالسنه را ۶۸۰ درهم می دانستند. در این زمینه نقل شده است که مروان حکم از سوی معاویه مأمور شد تا ام کلثوم، دختر زینب کبری و عبدالله جعفر را برای یزید خواستگاری کند. عبدالله جعفر گفت که اختیار دخترم در دست دایی او حسین بن علی ال است. مروان در مجلس حضرت که گروهی از بزرگان نیز در محضر ایشان حضور داشتند، حاضر شد و با سخنان سخیف و کنایات بی مغز، افزون بر تعریف و تمجید از یزید و بنی امیه، منظور خود را بیان کرد و گفت:
امیر مؤمنان معاویه به من امر کرده است این خواستگاری را انجام دهم و مهریه او را به نظر پدرش تعیین کنم؛ هر چقدر که می خواهد باشد. افزون بر این، انجام این کار موجب صلح بین دو قبیله و ادای همه قرض‌های عبدالله جعفر می شود». امام حسین در نخستین برخورد با مروان پس از باخبر شدن از منظور او فرمودند: از خداوند طلب خیر می کنم. پروردگارا، توفیق رضامندی خود را از آل محمد برای این دختر فراهم ساز».
آن گاه در مسجد مدینه، در حضور مردم پاسخی دندان شکن به یاوه سرایی‌های مروان دادند و فرمودند: حمد و سپاس خدایی که ما را برای خود برگزید و برای دین خود به ما رضایت داد و ما را برای آفریدگانش برگزید.... ای مروان، سخنت را گفتی، پس پاسخ ما را نیز بشنو. گفتی: «مهریه او را پدرش تعیین کند، هرچقدر که می خواهد باشد». به جان خودم سوگند، اگر ما بخواهیم مهر تعیین کنیم، هرگز از سنت رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) درباره دختران و زنان و اهل بیتش تجاوز نمی کنیم و آن عبارت است از ۸۶ مثقال که می شود ۶۸۰ درهم.
حضرت پس از پاسخ قاطع به همه سخنان سخیف مروان چنین فرمودند: همگی شاهد باشید که من ام کلثوم، دختر عبدالله جعفر را با مهریه ۶۸۰ درهم به عقد ازدواج پسرعمویش قاسم بن محمد بن جعفر در آوردم و باغ و بستان خود را در مدینه به او بخشیدم که محصول آن در سال ۸۰۰۰ دینار است و اگر خدا بخواهد، آن باغ شما دو تن را بی نیاز خواهد کرد. (3).
درباره ازدواج امام جواد نیز نقل شده است که آن امام بزرگوار، در فضای خفقان حاکمیت مأمون که به ازدواج با دخترش مجبور شده بودند، باز هم بر سنت نبوی در تعیین مقدار مهریه همسرشان تأکید داشتند. روایات درباره مهرالسنه و تأکید اهل بیت (علیهم السلام) بالا بر مراعات آن بسیار است .
پی‌نوشت‌ها:
- محمد بن یعقوب الکلینی الرازی، الکافی، ج 5، ص ۳۷۹
- محمد بن یعقوب الکلینی الرازی، الکافی، ج 5، ص 367
- محمد بن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل ابی طالب، ج 4، ص ۳۷؛ محمد بن باقر مجلسی، بحار الأنوار، ج 4، ص ۲۰۸؛ میرزاحسین النوری الطبرسی، مستدرک الوسائل، ج ۱۵، ص۹۷
منبع: همسران شایسته، اسد الله طوسی، چاپ اول، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله)، قم ۱۳۹۱
