دكتر محمد كاظميان كمبودهاي عاطفي را شايع‌ترين عامل آسيب‌پذيري كودكان در خانواده مي‌داند. كمبودهاي عاطفي و تنبيه‌هايي كه بر جسم و روح كودك مؤثر است شايع‌ترين نوع كودك‌آزاري به حساب مي‌آيند. اكثر والدين به علت ناآگاهي، روش‌هايي در تربيت و نوع ارتباط با كودك خود دارند كه باعث ايجاد مشكلاتي براي او خواهد شد مشكلاتي كه در علم روانشناسي و جامعه‌شناسي با نام كودك‌آزاري طبقه‌بندي مي‌شود. دكتر محمد كاظميان متخصص پزشكي قانوني و معاون آموزشي و پژوهشي سازمان پزشكي قانوني كشور آگاهي‌بخشي را عامل مؤثر در كاهش كودك‌آزاري‌ها مي‌داند.
كودك‌آزاري چه تعريفي دارد؟
كودك‌آزاري پديده‌اي است كه در آن اعمال فشارهاي جسمي، روحي و رواني و جنسي و در مواردي سهل‌انگاري نسبت به كودك باعث آسيب‌هايي اين گونه بر جسم و روح كودك مي‌شود كه اگر از آن پيشگيري نشود آسيب‌هاي ماندگاري را در او به وجود مي‌آورد.
براساس اين تعريف شايع‌ترين نوع كودك‌آزاري كدام نوع است؟
كودك‌آزاري به چهار نوع تقسيم مي‌شود. شايع‌ترين نوع آن سهل‌انگاري است كه در ميان خانواده‌هاي ايراني و مردم كمتر مورد توجه قرار دارد. بي‌توجهي به نيازهاي جسمي، بهداشتي و روحي كودك باعث وارد شدن آسيب‌هايي به او مي‌شود كه قطعاً تمام آنها در شكل‌گيري شخصيت او و بر جاي گذاشتن اختلالاتي در رشد و سلامت او تأثير مي‌گذارد.
سهل‌انگاري‌هاي والدين در ابعاد روحي و رواني بيشتر مشاهده مي‌شود يا در زمينه مراقبت‌هاي تغذيه‌اي و جسمي؟
با توجه به حساسيت‌هايي كه در ميان خانواده‌هاي ايراني براي مراقبت از فرزندان وجود دارد كمتر به سهل‌انگاري از نوع جسمي و نيازهاي فيزيكي كودك بخصوص در خانواده‌هايي با اقتصاد خوب شاهد هستيم ولي در اين خانواده‌ها چون والدين مشغوليت‌هاي شغلي و اجتماعي دارند كودك‌آزاري روحي بيشتر ديده مي‌شود و اين بي‌توجهي به نيازهاي روحي كودك در شهرهاي بزرگ باعث فاصله كودك از خانواده و شكل‌گيري شخصيت او مي‌شود. برعكس اين مورد را در خانواده‌هاي نزديك به خط فقر داريم. بي‌توجهي به نيازهاي بهداشتي، اقتصادي و فرهنگي كودك رشد و سلامتي او را تحت‌الشعاع قرار مي‌دهد و اين كودكان را از نظر فرهنگي آسيب‌پذيرتر مي‌كند.
والدين در چه مواقعي به كودك‌آزاري روحي و رواني كودك خود دست مي‌زنند؟
در واقع كودك‌آزاري‌هاي روحي و رواني نوع ديگري از اين مقوله است. خانواده‌هايي كه در آستانه طلاق قرار دارند با درگيري‌هاي روحي و رواني زيادي دست و پنجه نرم مي‌كنند يا والديني كه دچار افسردگي و اختلالات رواني هستند يا تحت فشار اقتصادي قرار دارند اين آسيب‌ها را به كودك منتقل مي‌كنند. همچنين درگيري‌هاي سياسي در جامعه روي روان كودك تأثيرگذار است در حالي كه او هنوز ظرفيت برخورد و مواجهه با اين مشكلات را پيدا نكرده است تحت تأثير قرار مي‌گيرد.
تنبيه كودكان به لحاظ قانوني تا چه ميزاني مجاز است؟
در بعضي از خانواده‌ها خارج از حد متعارف اقدام به تنبيه كودك كرده و به او آسيب جدي مي‌زنند كه پاره‌اي از آنها به پزشكي قانوني معرفي مي‌شوند تا ميزان صدمه وارد شده مشخص شود.
خارج از حد متعارف يعني چه ميزان؟
در ماده 59 قانون مجازات اسلامي در يكي از بندها عنوان شده است: اقدامات والدين و اولياي قانوني و سرپرستان صغار و محجورين كه براي تأديب و حفاظت از آنها باشد مشروط به اين‌كه اقدامات در حد متعارف باشد از موارد جرم محسوب نمي‌شود. بنابراين تنبيه اطفال بايد براي تأديب و محافظت باشد و در حد متعارف صورت گيرد و گرنه جرم قانوني محسوب مي‌شود و حد متعارف نقطه‌اي است كه داراي ابهام قانوني است. به نظر من اين حد يعني اين‌كه هر گونه آثار و عوارض روحي و جسمي بر بدن كودك خارج از حد تلقي مي‌شود كه آثار كبودي، اضطراب و افسردگي ديده شود. دندان قروچه، شب ادراري و... ناشي از وارد شدن فشارهاي روحي بر كودك و از مصاديق كودك‌آزاري است.
در چه طيف سني كودكان بيشتر در معرض كودك‌آزاري قرار دارند؟
دو طيف سني پنج تا 9 سال و 11 تا 13 سال بيشتر در معرض اين مشكل قرار دارند.
براي كم كردن اين آسيب‌ها چه بايد كرد؟
سازمان پزشكي قانوني و معاونت آموزشي انجام آموزش‌هاي همگاني و اطلاع‌رساني را در زمينه رفتارهاي مناسب و تأمين بهداشت رواني كودك و آگاهي و آموزش به كودك در زمينه كاري خود قرار داده است. آمارها نشانگر آن است كه در صورت مداخله نكردن و پيشگيري نشدن از كودك‌آزاري در 60 درصد موارد متأسفانه كودك‌آزاري تكرار شده است. بنابراين در صورتي كه با كودك‌آزاري مواجه شويم ولي به صورت جدي برخورد نكنيم و از تكرار آسيب جلوگيري نكنيم جلوي مرگ‌هايي را كه در 10 درصد موارد به وقوع مي‌پيوندد، نگرفته‌ايم. بايد با انجام آموزش صحيح، پيشگيري و مشاوره با خانواده‌هاي كودك‌آزار جلوي تكرار اين آسيب‌ها را گرفت.
كدام نوع كودك‌آزاري شيوع بيشتري دارد؟
بيشترين نوع كودك‌آزاري كه كمتر مورد تشخيص است سهل‌انگاري است ولي با توجه به فرهنگ‌ها در مناطق مختلف شيوع متفاوتي دارد.
سهم پدران يا مادران در اين آسيب چقدر است؟
در پژوهش‌هايي كه صورت گرفته نقش تفكيك شده‌اي بيان نشده است. قطعاً هر دو با هم در به وجود آمدن شرايط موجود در خانواده سهيم هستند ولي طبيعتاً آسيب جسمي و فيزيكي از سوي پدران بيشتر است و بي‌توجهي به نيازهاي عاطفي كودك كه بايد تحت حمايت مادر باشد باعث كودك‌آزاري روحي مي‌شود.
در خانواده‌هايي كه طلاق گرفته و يا اختلافات شديدي وجود دارد با چه ميزان كودك‌آزاري روبه‌رو هستيم؟
والدين ارتباط عميقي را با فرزند در طول سا‌ل‌ها ايجاد كرده‌اند كه پس از قطع شدن آن كودك يك پشتوانه روحي و جسمي را از دست خواهد داد. با اين حال در پديده شومي مثل طلاق و اختلافات عميق والدين و دور شدن ارتباط عاطفي ميان پدر و مادر، كودك حضور در خانواده منسجمي را لمس نمي‌كند و در اين زمان آسيب‌هاي جدي‌تري را از زمان طلاق احساس مي‌كند.
چه توصيه‌اي داريد؟
توصيه‌ام اين است كه والدين تا حد امكان از درگير شدن و ايجاد بحث‌هاي جدي در برابر كودكان خودداري كنند. درگير شدن ذهن كودك با اين فشارهاي فرهنگي، محيطي و... ضمن اين‌كه روي ميزان اشتها، خواب، وضعيت تحصيلي و... كودك تأثير منفي دارد. روان او را نيز تحت فشار قرار مي‌دهد و او را از جايگاه يك انسان موفق دور مي‌كند. بنابراين والدين بايد حتي از درگيري‌هاي ساده لفظي و بحث در برابر كودك خودداري كنند.
تأثير فيلم‌ها و تلويزيون روي كودك چقدر است؟
از سطح خانواده شروع مي‌كنم تا محيط اجتماعي، شهر و منطقه و مدرسه كودك و بعد برنامه‌هاي تلويزيوني كه مي‌بيند اينها همه روي او و شكل‌گيري شخصيت‌اش تأثيرگذار است.
خانواده بايد با رعايت اصول شكل‌گيري شخصيت كودك توجه داشته باشد كه هفت تا 10 سالگي زمان پايه‌گذاري شخصيت كودك است.
اگر والدين پي بردند كه رفتارشان باعث آزار كودك شده براي جبران چه بايد بكنند؟
اگر خانواده به اين آگاهي رسيد و متوجه شد كه قادر است تا اصول و تعادل به هم خورده را ترميم كند براي داشتن يك برنامه صحيح نياز به مشاوره براي محافظت و نشان دادن اصول و روش‌هاي نوين و علمي پيشگيري از آسيب‌ها دارد. فرهنگ ما كه برگرفته از مباني اسلامي است نيز بر اين مهم تأكيد دارد. حضرت علي (ع) در برابر پدري كه به ايشان گفته بود نسبت به كودكم بيش از حد سختگير هستم و او را تنبيه مي‌كنم، مي‌فرمايند: قهر با كودك نبايد به درازا بينجامد چه رسد به اعمال فشار و زور.
چه توصيه‌اي براي اطرافيان و كساني كه از اين گونه كودك‌آزاري‌ها مطلع هستند، داريد؟
به عنوان قدم اول با اورژانس اجتماعي تماس بگيرند و از آنها كمك بخواهند. مددكاران و مشاوران مركز 123 پس از بررسي‌هاي لازم، امداد لازم را انجام داده و اگر آسيب‌ها جدي باشند موضوع را به مراجع قضايي قانوني اعلام خواهند كرد.
منبع:www.iran-newspaper.com/خ
