نماز اول وقت در نصوص دینی، مورد تأکید بسیار قرار گرفته و فضایل فراوانی برای آن نقل شده است.فواید نماز اول وقت را از نظر روحی،روانی و اجتماعی از جمله اعمال مستحبی است که توصیه زیادی به آن شده است.
ی توان سعادت دنیا و آخرت را در خواندن نماز اول وقت دانست. نماز اول وقت نماز فرصت هایی هستند که نوعاً مناسب ترین شرایط برای نماز است از همین رو نماز خواندن در اول وقت نشاط آور، انرژی بخش و دارای تأثیرات ویژه است.
در این مقاله به روایت ها و نقل قول هایی در مورد فضائل و برکات نماز اول وقت و فواید نماز اول وقت را از نظر روحی، روانی و اجتماعی پرداخته ایم؛
فواید نماز اول وقت را از نظر روحی،روانی و اجتماعی
الف. عادت دادن شخص به نظم و انضباط بیشتر.
ب. وجود نشاط و آمادگی و حضور قلب بیشتر، جهت انس و ارتباط با خدا و تقویت کمالات نفسانی.
ج. زمینه سازی جهت انس و الفت و اتحاد بیشتر مسلمانان.
وقتی جامعه اسلامی مقید به خواندن نماز در اول وقت باشند، در هر منطقه بسیاری از مردم هم زمان به نماز می ایستند و صفوف گسترده و پرجمعیت تشکیل می شود. در حالی که نماز در غیر اول وقت، موجب پراکندگی می شود و از اجتماع و شکوه عبادی و انس و الفت مؤمنان در مراکز دینی می کاهد.
نماز گفت وگو و دیدار با معبود است، انسان های وارسته که جز حضرت حق، دوست و ولی نعمتی برای خود نمی شناسند، مشتاقانه در انتظارند تا در اولین فرصت، جسم و روح خسته از دنیای مادیت خود را جانی دوباره بخشند.
از این رو حتی قبل از رسیدن وقت نماز، با انجام مقدمات مستحب و با نظافت و معطّر نمودن بدن و لباس، خود را برای حضور در پیشگاه معشوق آماده می کنند.
مهم ترین پیام پخش صدای اذان در اول وقت این است که مردم در نخستین فرصت، با شتاب و عجله همگی به سوی نماز حرکت کنند و در اول وقت آن را اقامه نمایند و هیچ کاری را بهانه برای تأخیر نماز قرار ندهند.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده اند: «هیچ نمازی نیست که وقت آن برسد؛ مگر آنکه فرشته ای در برابر مردم ندا کند: ای مؤمنان!
برخیزید به جانب آتش هایی که به واسطه ارتکاب معاصی و کارهای ناشایست، بر پشت های خود برافروخته اید. پس فرونشانید آنها را به گزاردن نمازی که پروردگار شما واجب کرده است».[1]
سالار شهیدان، ثابت کرد که در میدان جنگ- آن هم در سخت ترین شرایط- می توان نماز را در «اول وقت» به جا آورد. آن حضرت حتّی جهاد با دشمنان را مانع نماز اول وقت نمی بیند.
او نمی گوید: وقت بسیار است، بگذارید اول تکلیف جنگ را معلوم کنیم، بلکه می فرماید: ندای اذان سر دهید تا نماز گزاریم؛ زیرا او برای «نماز» جهاد می کند. کاری که پدرش امیرالمؤمنین علیه السلام در جنگ صفین کرد؛ همان کسی که فرمود:
«صَلِّ الصَّلاة لوقْتِها المُوقَّت لَها، و لا تُعجِّل وَقتَها لِفراغ، و لا تُؤخَّرها عن وَقتِها لِاشْتِغالٍ»[2].«نماز را در وقت معین آن بخوان، و به خاطر اینکه بی کاری، پیش از وقت آن را به جا نیاور، و به بهانه کار داشتن، آن را به تأخیر مینداز».
و نیز آن حضرت «نماز اول وقت» را یکی از موارد امتحان شیعیان دانسته، می فرماید: «شیعیان ما را به دو خصلت امتحان کنید، اگر این دو را داشتند شیعه هستند:اهمیت به نماز در اول وقت، و دستگیری برادران دینی خود با مال. اگر این دو در آنان نبود، از ما دورند و دورند و دور».[3]
امام باقر علیه السلام می فرمود: «بدان که اول وقت همیشه بهتر است؛ پس تا جایی که می توانی به کار خیر بشتاب. محبوب ترین کارها نزد خدای عزّوجلّ کاری است که بنده به آن مداومت ورزد؛ گرچه اندک باشد».[4]
حضرت رضا علیه السلام برای استقبال از برخی علویان بیرون رفت. در این هنگام وقت نماز فرا رسید؛ حضرت راه خود را به طرف کلبه ای که در آن نزدیکی بود، کج کرد و زیر صخره ای فرود آمد و فرمود: اذان بگو.
عرض کردم: آیا منتظر نمی مانیم تا یارانمان هم به ما ملحق شوند؟
حضرت فرمود: خدا تو را بیامرزد، هرگز نمازت را بدون علت از اول وقت به تأخیر مینداز. همیشه رعایت اول وقت را بکن؛ پس، من اذان گفتم و نماز خواندیم.[5]
امام رضا علیه السلام در حالی که با یکی از پیروان ادیان گذشته، مشغول مباحثه مهمی بودند و بحث به جای حساس و تعیین کننده رسیده بود.
به رغم اصرار مخاطب به ادامه گفت و گو و اظهار آمادگی برای پذیرش مکتب اسلام- چون جلسه با وقت نماز مقارن گردید، حضرت فوراً گفت وگو را ختم کرده و به سوی نماز شتافت.[6]
امام خمینی (ره) در پاریس در حالی که حدود سیصد نفر خبرنگار برای مصاحبه با ایشان در ارتباط با مسئله فرار شاه از ایران، در منزلشان اجتماع کرده بودند.
بعد از آنکه حداکثر دو سه سوال مطرح شده بود و هر چه اصرار شد که مقداری برنامه را ادامه دهند، با عصبانیت فرمود: به هیچ وجه نمی شود و رفت و مشغول نماز اوّل وقت شد.[7]
در بعضی از روایات آمده است که نماز در اول وقت رضایت و خشنودی خداوند را به همراه دارد و در غیر اول وقت، موجب بخشش و غفران خداست و کسی که بدون هیچ عذری و از روی سهل انگاری نماز را به آخر وقت موکول کند، حقّ نماز را ضایع کرده است.
شهید ثانی می فرماید: هنگامی که وقت نماز داخل می شود، بدان که این میقاتی است که خدای تعالی برای تو قرار داده تا به خدمتش برخاسته و برای خواهش از محضر او و رستگاری با اطاعتش، آمادگی پیدا کنی.
پس شایسته است هنگام رسیدن وقت نماز، شادی بر قلبت غلبه کند و بهجت در چهره ات هویدا گردد.
زیرا همین وقت است که سبب نزدیکی تو به خدا و وسیله رستگاری است می باشد. بنابراین همان طور که برای ورود سلطانی خود را آماده می کنی، با طهارت و نظافت و پوشیدن لباس های شایسته مناجات، خود را برای رسیدنش آماده کن.
و با این وقت شریف با وقار و سکینه و خوف و رجا، برخورد کن و عظمت حضرت خالق و نقصان و ناچیزی خود را به یاد داشته باش.[8]
تمرکز فکر و اندیشه و حضور ذهن
تمرکزحواس و حضور ذهن یکی از عوامل بسیار مهم برای کسب موفقیت در زندگی انسان است عرصه کاربرد تمرکز، نه فقط در فعالیتهای مادی و محسوس انسان، بلکه گاهی تا حد مسائل ماورایی و مرموز هستی گسترده است،
نمازگزاری که پیوسته و با تمام قدرت می کوشد تا ذهن خود را از تمامی آنچه غیر خداست منصرف و فقط به خدا متوجه کند و تمام نیروی فکری خود را در یک نقطه جمع کند تا نمازش با خضوع و خشوع و حضور قلب خوانده شود.
با گذشت زمان، بدون تردید این عمل در او ملکه شده و در هر موردی می تواند افکار و قوای ذهنی خود را متمرکز سازد و با بهره گیری از آن در همه عرصه های زندگی، به ترقیات و اکتشافات مهمی در علم و معرفت، صنعت و هنر نایل گردد و موفقیت را در همه ابعاد ممکن، نصیب خویشتن سازد.
نماز پشتوانه ای قوی در پیشبرد امور زندگی
اگر روح انسان با یاد خدا آشنا شود و ایمان به قدرت لایزال الهی پیدا کند، مشکلات نزد او آسان می گردد. به این صورت که دیگر در برخورد با مشکلات، منتظر معجزه و امر خارق العاده نیست بلکه می داند شرط رسیدن به هدف، تحمل و مقاومت و یاد خداست.
که مورد تأکید و سفارش قران کریم می باشد: یا اَیُّها الَّذین آمنوا اِسْتَعینوا بالصَّبْرِ و الصلاةِ، إنّ اللهَ مَعَ الصّابِرین. [9] ای اهل ایمان [در پیشرفت کار خود] صبر و مقاومت پیشه کنید و به ذکر خدا و نماز توسل جوئید که خدا یاور صابران است.
استعانت از نماز به منظور آرام بخشی در مشکلات به خاطر این است که انسان در آن حال با کسی سخن می گوید که مالک همه هستی بوده و هیچ مصیبتی بدون اذن او پیش نیامده و حل مصایب نیز به دست اوست.
آرامش و ثبات روح و دل در پرتو نماز
داشتن یک نیروی نهانی بوسیله اعتقاد به یک مبدأ حقیقی در درون افراد است که در سایه آن نابسامانی ها مرتفع گشته و نگرانی ها و آسیب های روحی به حداقل ممکن کاهش یابد.
و این نیروی معجزه آسا و شفابخش در سایه تربیت اخلاقی و تزکیه نفس و رعایت اصول و تعلیمات بزرگان و پیشوایان دین که در سرلوحه آن ایمان به خدا و ذکر و یاد اوست بدست می آید.
ارتباطی که انسان بوسیله یاد خدا و در رأس آن نماز و دعا و. . . با غنّی و قادر مطلق برقرار می سازد، اگر به واقع، خالق خود را بشناسد و بفهمد که هرچه هست نزد اوست، در این صورت است که صفات رذیله همچون حرص و طمع و قوه شهوت در او فروکش کرده و مهار نفس اماره اش را بدست می گیرد.
لذا در مقابل مشکلات دچار دلهره و اضطراب نشده و با توجه به قدرت بیکرانش خود را در مقابل هر عاملی که قصد به خطر انداختن و مضطرب نمودن او را داشته باشد ایمن یافته و دیگر احساس تنهایی نمی کند.
و می داند کسی هست که او را یاری رساند و خود را بدبخت نمی شمارد و تحمل او چندین برابر گشته و در نتیجه به بیماریهای روحی و عصبی، دچار نشده و به آرامش روحی و ثبات روانی دست می یابد.
افزایش اعتماد به نفس و رسیدن به اعتماد به خدا
انسان در نماز از اعتماد به نفس می گذرد و به اعتماد به خدا روی می آورد چرا که قدرت را در او می بیند، مهربانی را در او سراغ دارد و عقلش از منطق او سیراب می شود .
نی اعتماد می کند به آن که به او تعلق دارد و می گوید خدایا درست است که من تو را عبادت می کنم «ایاک نعبد» لکن اعتماد چندانی به خود ندارم! از ان رو از تو یاری می جویم ایاک نستعین.
خاصیت خود تأثیری نماز
باید توجه داشت، مطابق آنچه گذشت، حقیقت نماز نه «تلقین» است نه «القاء» و نه «تقلید» بلکه «ذکر» است و ذکر به معنای التفات و توجه به یک واقعیت عینی یعنی خدا که تحت تأثیر عوامل مختلف مورد غفلت قرار می گیرد.
در واقع حقیقت نماز این است که انسان را به یاد خدا و حقایق می اندازد و اثرش آن است که حقیقت بودن حقایق و عمل به آنها را به انسان تلقین می کند.
تعادل پایدار
نماز همچون ریشه است وقتی تارها و ریشه ها درون انسان جای بگیرد او را در مقابل بادها و لرزشهای سخت و طوفانی زندگی حفظ می نماید و وقتی که ریشه های نورانی نماز در عمق وجود انسان فرو رود از هیچ بادی نخواهد لرزید. نماز چون موجب تقویت روح نمازگزار است، تعادل درون او را حفظ نموده و آن را پایدار می سازد.
معنا بخشیدن به زندگی
(الذینَ یَذْکُرُونَ اللهَ قیاماً و قُعُوداً و عَلی جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فی خَلْقِ السَّمواتِ و الأرضِ ربّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سبحانک فقنا عذابَ النّارِ[10]
آنهائی که در حال ایستاده و نشسته و خفتن، خدا را یاد می کنند و دائم فکر در خلقت آسمان و زمین کرده و گویند پروردگارا این دستگاه با عظمت را بیهوده نیافریده ای پاک و منزهی ما را به لطف خود از آتش دوزخ نگاه دار.
عالم هستی بیهوده و بی معنا خلق نشده و چون آن هم مخلوق خداست دوست داشتنی می باشد و انسان نیز به عنوان زیر مجموعه عالم هستی، بیهوده خلق نشده و در خلقت او منظوری اساسی و مهم، که همانا قرب و نزدیکی به او با عبادت و راز و نیاز است، نهفته می باشد.
برطرف شدن گرفتاری و ناراحتی:
پیامبر اکرم(ص) فرمودند:"بنده ای نیست که به وقت های نماز و جاهای خورشید اهمیت بدهد، مگر این که من سه چیز را برای او ضمانت می کنم: برطرف شدن گرفتاری ها و ناراحتی ها، آسایش و خوشی به هنگام مردن و نجات از آتش.[11]
ورود به بهشت و دوری از جهنم:
امام محمد باقر(ع) می فرمایند:"هر کس نماز واجب را در حالی که عارف به حق آن است در وقتش بخواند، به گونه ای که چیزی دیگر را بر آن ترجیح ندهد، خداوند برای وی برائت از جهنم می نویسد که او را عذاب نکند، و کسی که درغیر وقتش به جا آورد در حالی که چیزی دیگر را بر آن ترجیح دهد، خداوند می تواند او را ببخشد یا عذابش کند.[12]
در امان بودن از بلاهای آسمانی:
قطب راوندی گوید: پیامبر خدا(ص) فرمود:هنگامی که خداوند از آسمان آفتی بفرستد، سه گروه از آن، در امان می مانند: حاملان قرآن، رعایت کنندگان خورشید یعنی کسانی که وقت های نماز را محافظت می کنند و کسانی که مساجد را آباد می نمایند."[13]
هر کس نماز واجب را در حالی که عارف به حق آن است در وقتش بخواند، به گونه ای که چیزی دیگر را بر آن ترجیح ندهد، خداوند برای وی برائت از جهنم می نویسد که او را عذاب نکند، و کسی که درغیر وقتش به جا آورد در حالی که چیزی دیگر را بر آن ترجیح دهد، خداوند می تواند او را ببخشد یا عذابش کند.
خشنودی خداوند:
امام صادق(ع) می فرمایند: اول وقت، خشنودی خداست و آخر آن، عفو خداست، و عفو نمی باشد مگر از جهت گناه."[14] و در مقابل، تأخیر نماز موجب خشم خداست چرا که پیامبر اکرم(ص) به حضرت علی(ع) فرمودند: "نماز را با وضوی کامل و شاداب در وقتش به جای آور که تأخیر انداختن نماز بدون جهت، باعث غضب پروردگار است.[15]
استجابت دعا و بالا رفتن اعمال:
در حدیث است که به هنگام ظهر درهای آسمان گشوده می شود و درهای بهشت باز می گردد و دعا مستجاب می شود ؛پس خوشا به حال کسی که در آن هنگام برای او عمل صالحی بالا رود.ر
در حدیثی دیگر از حضرت صادق(ع) آمده است که فرمودند:".هترین ساعت های شب و روز، وقت های نماز است." سپس فرمودند:
"چون ظهر می شود درهای آسمان گشوده شده و بادها می وزند و خداوند به خلق خود نگاه می کند. هر آینه من بسیار دوست دارم که در آن هنگام، عمل صالحی برای من بالا رود." آنگاه فرمودند:" برشما باد به دعا کردن بعد از نمازها، چرا که آن مستجاب می شود.[16]
سپر دفاعی در مقابل مصایب و مشکلات
در قرآن کریم آمده است که: «و قالَ رَبُّکُم اُدْعُونِی أستَجِبْ لَکُمْ.»[17]«و خدای شما فرمود که مرا با خلوص دل بخوانید تا دعا شما را مستجاب کنم. . .
دکتر الکسیس کارل نیز در اسرار و فواید نماز می گوید: «نیایش به آدمی نیرویی برای تحمل غمها و مصایب می بخشد و او را امیدوار ساخته و قدرت ایستادگی و مقاومت را در برابر حوادث بزرگ به او می دهد. به راستی وقتی پس از خاتمه نماز، نمازگزار به سجاده می نشیندوبه تعقیب ودعامی پردازد.
در آن وقت به قدرت کامله حضرت حق پی می برد و جز او را حلال مشکلات خویش نمی شناسد و به غیر او التجا اعتماد نمی کند..
و خداوند است که او را کفایت نموده و او را در مقابل ناملایمات صبور و شکیبا می نماید لذا نماز مکتب مقاومت و ایستادگی در مقابل حوادث بزرگ است زیرا اتکا و اتکال نمازگزار همیشه به ذات اقدس حضرت باری تعالی می باشد.
محکم شدن عزم و اراده
نمازگزاری که بامدادان با میل خواب و تن پروری و حس تنبلی باطنی خویش به مبارزه پرداخته و پیروز می گردد در مواقع دیگر، با کارها و گرفتاریها که اغلب در زندگی مادی او جایگاه مهمی دارند می ستیزد.
و از وقت آنها گرفته و به عبادت می پردازد، تمایلات مذکور و عوامل دیگری چون جنگ، ترس و بیماری، سختی، تنگی، گرما، سرما و هیچ کدام نمی توانند او را از نماز باز دارند..
و او می داند نماز در هیچ شرایطی ساقط نمی شود و باید همه موانع را پشت سر بگذارد تا فریضه اش را در وقت خود به جای آورد.
پس اجرای منظم این تمرینهای بزرگ روحی، در مدت اندکی عزمی آهنین و اراده ای پولادین به نمازگزار می بخشد و تأثیری که عزم و اراده در پیشرفت امور و تحصیل سعادت دارد بر هیچ کس پوشیده نیست.
نتیجه:
فواید نماز اول وقت را از نظر روحی،روانی و اجتماعی مبحثی بسیار وسیع است که هرکدام به صورت مجزا جای بحث و بررسی دارد. آنچه گفته شد اشاره مختصر به فواید نماز اول وقت بود.
در حدیث نبوی وارد شده است که:شیطان تازمانی که مؤمن بر نمازهای پنج گانه در وقت آن محافظت کند، پیوسته از او در هراس است؛ پس چون آنها را ضایع نمود بر وی جرأت پیدا کرده و را در گناهان بزرگ می اندازد.
همچنین در کلام معصوم وارد شده است که: ملک الموت در هنگام مردن، شیطان را از محافظ بر نماز دور می کند و شهادت به یگانگی خدا و نبوت پیامبرش را در آن هنگامه بزرگ به او تلقین می نماید.
همچنین زیاد شدن عمر، مال و اولاد صالح در دنیا،در امان بودن از ترس و هول مرگ در موقع مردن،آسان شدن سؤال نکیر و منکر در قبر، توسعه یافتن قبر، نورانی شدن چهره، دادن نامه عمل به دست راست و آسان گرفتن حساب در محشر، رضایت خداوند، سلام دادن خدا به او و نگاه کردن از روی رحمت به او در هنگام عبور از صراط از دیگر آثار و برکات نماز اول وقت است که در روایات به آن اشاره شده است.
پی نوشت ها:
[1] . شیخ بهایى، اربعین، ص 702 ..
[2] . نهج البلاغه، نامه 27 ..
[3] . جامع آیات و احادیث نماز، ج 1، ص 346 ..
[4] . کافى، ج 3، ص 274 ..
[5] . بحارالانوار، ج 83، ص 21، ح 28 ..
[6] . عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج 2، ص 215 ..
[7] . سیماى فرزانگان، ص 159 .
[8] . ر. ک: سیدعبداللَّه شبّر، الاخلاق، ص 65 ..
[9]. محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۸۲، ص ۱۹۲.
[10]. سوره غافر (۴۰) آیه ۶۰
[11]،سفینه البحار،ج 2، ص 42.
[12].وسائل الشیعه، ج 3، ص 81، ح 23و ص 78، ح 1.
[13].الصلاة فی الکتاب و السنة، ج 1، ص 329.
[14].وسائل الشیعه، ج3، ص 90، ح16.
[15].سرمایه سخنوران، ص 306.
[16].سفینه البحار، ج2، ص 44.
[17].اصول وافی، ج2، ص87
منبع:
حوزه نت.
https://hawzah.net/fa/Note/View/73972.
https://ardebil.haj.ir/news/ID/551
* این مقاله در تاریخ 1401/1028 بروز رسانی شده است.
